Zazaca, Hint-Avrupa dil ailesinin İran dilleri grubunda bulunan Kuzeybatı İran koluna bağlı bir dildir. Zazalar tarafından Türkiye'nin doğusunda Bingöl, Elâzığ, Erzincan, Erzurum, Sivas ve Tunceli; güneydoğusunda Diyarbakır, Adıyaman, Şanlıurfa ile Muş'un Varto ilçesi ve Bitlis'in batısında Mutki ilçesi civarındaki köylerde yoğunlukla konuşulur. Zazacaya gramer, genetik, dil bilimi ve söz varlığı açısından en yakın diller Hazar Denizi kıyılarında konuşulan Talışça, Tatça, Gilekçe, Simnanca, Sengserce ve Mazenderancadır.
Farsça ya da Persçe, Hint-Avrupa dillerinin İran dilleri koluna ait bir batı İran dilidir. Başta İran olmak üzere, kuzeyde Rusya ve Azerbaycan, doğuda Afganistan ve Tacikistan, Orta Asya'da Özbekistan ve Basra Körfezi üzerinde Kuveyt ve Irak gibi ülkelerde 100 milyonun üzerinde kişi tarafından konuşulmaktadır. Antik Pers halkının konuştuğu dilden türemiştir.
Şems-i Tebrîzî, İranlı mutasavvıf. Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî'nin gönül dünyasında büyük değişikliklere sebep olan ve Mevlânâ tarafından yazılan ilâhî aşk şiirlerinden oluşan "Dîvân-ı Şems-î Tebrîzî" adındaki nazım eser sayesinde tanınan Mevlana'nın sohbet şeyhidir.
İran dilleri veya İranî diller, Hint-Avrupa dil ailesinin Hint-İran dilleri koluna bağlı dil öbeği. Günümüzde 150-200 milyon kişinin bu dil grubuna ait dilleri konuştuğu tahmin edilir. İran dilleri tarihsel gelişim açısından üç gruba ayrılır: Eski İran dilleri, Orta İran dilleri ve Yeni İran dilleri.
Kürt dilleri veya Kürtçe, Hint-Avrupa dil ailesine bağlı Hint-İran dillerinin Kuzeybatı İran koluna giren ve Türkiye'nin doğu ve güneydoğusu, Suriye'nin kuzeyi, Irak'ın kuzeyi ve kuzeydoğusu ile İran'ın batısında yaşayan Kürtler tarafından konuşulan bir dil koludur. Kürtçe Irak'ta, Irak'a bağlı Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nde ve de facto özerk olan Kuzey ve Doğu Suriye Özerk Yönetimi'nde resmî dil statüsüne sahiptir. Kürt dillerinin yukarıda belirtilenler haricinde Ermenistan, Gürcistan, Türkmenistan, Lübnan, Afganistan, Rusya gibi ülkelerde az sayıda konuşanı bulunmaktadır.
İranlılar, İran vatandaşı ya da İran milletinden olan. İranlı, ülkedeki tüm etnik unsurları kapsayan bir terimdir. Farsça konuşanlara Farsi ya da Pers denilmekte iken tarihsel anlamda Arap-Fars ayrımını belirtmek için Acem sıfatı da kullanılmıştır. İranlı olarak tanımlanan halklar genellikle İran dillerini konuşmaktadırlar.
Gilanice veya Gilekçe, Gilekler tarafından İran'ın kuzeyinde, Hazar Denizi'nin güney kıyılarında Gilan eyaletinde konuşulan İrani dillerin kuzeybatı grubuna dahil bir dildir. Gilekçeye Mazenderanca, Zazaca, Goranice gibi diller yakınlık arz eder. Gilanca, özellikle Zazaca'ya sözcük dağarcığı ve dil bilgisi bakımından çok benzer.
Beluçça, Hint-Avrupa dil ailesinin İran dilleri koluna ait bir dildir. İran'ın güneydoğusunda Sistan ve Belucistan, Pakistan'ın güneybatısında Belucistan eyaletleri, Afganistan'ın güney bölgelerinde ve Türkmenistan'da konuşulmaktadır. Ethnologue'a göre,8,8 milyon konuşanı olan dilin konuşurlarının 6.28 milyonunun Pakistan'da yaşadığı düşünülmektedir. İsa öncesinde Hazar ve komşu bölgelerinde hüküm süren Pers ve Med uygarlıkları ile bağı olan bir dildir. Hint-Avrupa dil ailesine bağlı bir kuzeybatı İran dili olan Beluçça aynı gruptan olan Farsçayla yakından ilişkilidir. Günümüzde Pakistan, Belucistan, doğu İran ve Afganistan'da konuşulmaktadır. Afganistan'da bazı bölgelerde halkın çoğunluğunun konuştuğu bölgesel dillerden biridir. Yoğun olarak konuşulduğu bölgeler için üçüncü resmi dil olarak kabul edilmektedir.
Azerice Kuzeybatı İran dillerine mensup olduğuna inanılan ölü dil. Dilin kalıntısı olarak aralarında türlü benzerliklerin olduğu saptanan Tatça, Talışça ve Zazaca ve lehçeleri gösterilmektedir. "Gerçek Azerice"yi Farsçanın bir lehçesi olarak kabul eden İran tarihçisi Ahmed Kesrevi gibi diğer bazı bilim adamları da Azerice adında geçmişte bir İran dilinin yaşamış olduğunu, ancak zamanla baskın unsur olan Türk dilinin Azericenin yerini aldığını savunmaktadırlar.
Talışça veya Talişçe, İran ve Azerbaycan'da konuşulan bir Kuzeybatı İran dilidir. Tatça ve Zazaca ile yakından ilişkili dil, İran'ın Hazar Denizi kıyılarındaki Gilan ve Erdebil eyaletleri ile Azerbaycan'ın güney illerinde yaklaşık 220.000 kişi tarafından konuşulmaktadır. Konuşurlar Hazar Denizi'nin batı ve güneybatı kıyı bölgelerinde yoğunlaşmıştır. Glottolog Talişçeyi Türkiye'de konuşulan Zazaca ile Hazar Denizi'nin güney kıyılarında konuşulan Tatça ve lehçeleri ile birlikte Eski Azerice'den türeyen Azeri dilleri grubu içinde sınıflandırmaktadır.
Tatça, Kafkas Farsçası, Tat Farsçası ya da Kafkas Tatçası Dağıstan ve Azerbaycan'da konuşulan bir Batı İran dilidir. Dil, Tatlar ve Dağ Yahudileri tarafından konuşulmaktadır. Dağ Yahudileri tarafından konuşulan bir diğer İran dili olan Yahudi Tatçasından farklıdır. Tatça Farsçaya oldukça benzer olmakla birlikte tamamen karşılıklı anlaşılabilir değildir.
Med dili veya Medce, Medler tarafından konuşulmuş bir dildir. Ölü bir dil olan İran dillerinin Kuzeybatı İran dilleri kolu içinde sınıflandırılmıştır. Aynı kol içinde sınıflandırılan diğer diller Kürt dilleri, Goranice, Eski Azerice, Zazaca, Tatça, Mazenderanca, Gilanca ve Beluçça gibi dillerdir. Med dili İskit dilleri, Saka dili, Avestaca ve Eski Farsça ile birlikte Antik dönemde konuşulmuş İran dilleri arasında yer almaktadır.
Batı İran dilleri, Doğu İran dilleri ile birlikte Hint-Avrupa dil ailesinin İran dilleri grubunu oluşturan iki koldan biridir. Batı İran dilleri temelde Kuzeybatı İran dilleri ve Güneybatı İran dilleri olmak üzere iki kola ayrılmaktadır. Eski Farsça, Medce, Partça ve Orta Farsça gibi diller İran dillerinin batı grubunda yer almış belgelenmiş en eski dilleridir. Farsça, Kürtçe, Beluçça, Lurca, Zazaca, Talışça, Tatça, Simnanca, Sengserce, Gilekçe gibi diller bu grupta yer almaktadır.
İran'ın etnik çeşitliliği, İran'da konuşulan dilleri de etkiler. İran İslam Cumhuriyeti Anayasası, Farsçanın tek başına okul eğitimi ve tüm resmi hükûmet iletişimleri için kullanılması gerektiğini ileri sürmektedir. Anayasa ayrıca Arapçayı İslam'ın dili olarak tanır ve resmi statüsünü dinin dili olarak atar. Çok dillilik teşvik edilmese de, azınlık dili edebiyatı öğretimi sırasında azınlık dillerinin kullanımına izin verilmektedir. Farklı yayınlar İran dilleri için farklı istatistikler bildirmiştir, ancak konuşulan ilk üç dil sürekli olarak Farsça, Azerice ve Kürtçe olarak bildirilmektedir.
Simnanca, İran'ın kuzeyinde, Hazar Denizi'nin güneyinde Simnan eyaletinde konuşulan Hint-Avrupa dil ailesinin İran dilleri grubunda bulunan Batı İran koluna bağlı bir dildir. Gramer, söz dağarcığı ve genetik olarak Zazaca, Gilekçe, Mazenderanca ile önemli ölçüde benzerlik göstermektedir. Simnanca çoğu Kuzeybatı İran dili gibi ergatif bir dildir ve gramatik cinsiyet özelliği taşımaktadır. Diğer kuzeybatı İran dilleri gibi Medce ve Partça ile benzerlik göstermektedir.
Sengserce, İran'ın kuzeyinde, Hazar Denizi'nin güneyinde Simnan ve Tahran eyaletlerinde ve Mehdişehr'de (Sengser) konuşulan Hint-Avrupa dil ailesinin İran dilleri grubunda bulunan Batı İran koluna bağlı bir dildir. Gramer, söz dağarcığı ve genetik olarak Zazaca ile önemli ölçüde benzerlik göstermektedir. Bu nedenle bazı dil bilimciler tarafından Zazaca ile birlikte İran dillerinin Hyrkan grubunu oluşturduğu kabul edilmektedir. Sengserce Zazaca, Simnanca, Tatça ve diğer Kuzeybatı İran diller gibi ergatif bir dildir ve eril dişi ayrımı taşımaktadır.
Tatça İran'un kuzeybatısında Hazar Denizi'nin güneyinde Tatlar tarafından konuşulan ve Eski Azerice, Talişçe, Zazaca, Gilekçe ve Mazenderanca ile yakından ilişkili bir Kuzeybatı İran dilidir. Bazı kaynaklar, Eski Azerice terimini, Türk dillerinin yayılmasından önce Azerbaycan'da konuşulan Tatçayı belirtmek için kullanmaktadır. Tatça Erdebil, Kazvin, Zencan gibi bölgelerde konuşulmaktadır. Zazaca ve Talışça gibi ergatiflik özelliği gösteren bir dildir; aynı zamanda Zazaca gibi gramatik cinsiyet özelliği taşımaktadır. Glottolog Tatçayı Türkiye'de konuşulan Zazaca ile Hazar Denizi'nin güney kıyılarında konuşulan Talışça lehçeleri ile birlikte Eski Azerice'den türeyen Azeri dilleri grubu içinde sınıflandırmaktadır.
Vefsçe Tatçanın İran'ın Merkezi eyaletinde Vefs ve çevresinde konuşulan bir lehçesidir. Zazaca, Simnanca, Sengserce gibi ergatiflik (yalın-bükünlü) ve gramatik cinsiyet (eril-dişil) özelliği göstermektedir. Vefsçe ve diğer Tatça lehçeleri ile diğer batı İran dillerinde zamirler:
Elviri-Viderice Tatçanın İran'da Merkezi eyaletinde Saveh, Elvir ve Vider köyleri çevresinde konuşulan bir lehçesidir.
Hazar dilleri, İran dilleri'in Kuzeybatı İran dilleri koluna ait bir alt gruptur. İran'ın kuzeyinde Mâzenderan, Gilan, Doğu Azerbaycan, Gülistan, Simnan gibi eyaletlerde konuşulmaktadır. Gilekçe, Mâzenderanca ve lehçelerinden oluşan grup Zaza, Simnan, Tat ve Talış dilleriyle yakından ilişkilidir. Glottolog Gilekçe ve Mâzenderancayı Hazar dilleri, Zazaca, Tatça ve Tatçayı esi Azericenden türeyen Azeri dilleri grubunda sınıflandırmaktadır. Dillerin tümü genetik ve dil bilgisel olarak Zazacaya çok yakındır.