İçeriğe atla

Heosmani Kilisesi

Koordinatlar: 41°30′23″K 42°48′14″D / 41.50639°K 42.80389°D / 41.50639; 42.80389
Heosmani Kilisesi
Harita
Temel bilgiler
KonumYurtbekler, Posof
Koordinatlar41°30′23″K 42°48′14″D / 41.50639°K 42.80389°D / 41.50639; 42.80389
MezhepGürcü Ortodoks Kilisesi
DurumYıkılmış
Mimari
Mimari türKilise
Mimari biçimGürcü mimarisi
TamamlanmaOrta Çağ
Özellikler
MalzemelerTaş, dolgu duvar

Heosmani Kilisesi (Gürcüce: ხეოსმანის ეკლესია), tarihsel Samtshe bölgesinin Türkiye tarafında, günümüzde Ardahan ilinin Posof ilçesine bağlı Yurtbekler köyünün sınırları içinde eski bir Gürcü kilisesidir. Ortadan kalkmış olan Heosmani köyünün kilisesi olduğu için bu adla anılmaktadır.[1]

Tarihçe

Heosmani Kilisesi'nin bulunduğu Samtshe, tarihsel Gürcistan'ı oluşturan bölgelerden biridir. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi 1578 yılında Gürcülerden ele geçirmiştir. 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterine göre Heosmani, Poshov livasının Kuzay nahiyesinin köylerinden biriydi. Bir Gürcü köyü olan Herosmani'nin nüfus 15 Hristiyan haneden oluşuyordu.[2] Bu köyün kilisesi olan Heosmani Kilisesi, köy halkının Müslüman olmasıyla işlevini yitirmiş ve harabeye dönmüştür. Çıldır Eyaleti cebe defterinde 1706/1707 tarihinde aynı idari konuma sahip olan köy, Rus arkeolog Praskovya Uvarova’nın 1891 yılında verdiği bilgiye göre tamamen ortadan kalkmıştı.[3][4] Gürcü tarihçi Aleksabdre Proneli ise, 1914 yılında kilisenin yıkık halde olduğunu, etrafını saran çalılardan dolayı binaya erişmenin mümkün olmadığını yazmıştır.[5]

Gürcü Türkolog Sergi Cikia, Cakisman gibi yer adlarındaki “man” kelimesinin Gürcüce “ubani” (უბანი) kelimesinden geldiğini belirtir.[6] Buna istinaden Heosmani adının Gürcüce Hevisubani'den (ხევისუბანი) değişime uğradığı anlaşılmaktadır. Hevisubani ise “dere köy” anlamına gelir.

Mimari

Heosmani Kilisesi, Caki Kalesi'nin 1 kilometre uzağında, Gürcistan sınırında, bugün Caksu denilen Cakistzakli adlı derenin sağ kıyısında inşa edilmiş, tek nefli ve dikdörtgen (11,5×7,5 m) planlı bir yapıdır. Gürcü tarihçi Aleksandre Proneli'nin 1914 yılında yazdığı gibi, kilisenin etrafı günümüzde de çalılar arasında bulunmaktadır. Günümüze ulaşan duvarların yüksekliği 5 metreyi bulur. Dolgu duvar tekniğinde inşa edilmiş olan kilisenin duvarlarının iç ve dış yüzey taşları günümüze ulaşmıştır. Kilisenin iç mekanının ortasında, kuzey tarafta olduğu gibi güney tarafta da iki sıra halinde pilasterlerin kalıntıları tespit edilmiştir. Yöre halkı bu kiliseyi “Cak Suyu Kilisesi” olarak adlandırmaktadır.[1]

Kaynakça

  1. ^ a b 2012-2013 Yılları Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2012-2013 წლების საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2019, s. 35. 17 Ağustos 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9639-0-2.
  2. ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; III. cilt (1958), s. 460". 15 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Şubat 2024. 
  3. ^ "Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır 1694-1732 (ჩილდირის ეიალეთის ჯაბა დავთარი), (Yayıma hazırlayan) Tsisana Abuladze, Tiflis, 1979, s. 305". 30 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Şubat 2024. 
  4. ^ "Praskovya Uvarova, Кавказъ. Абхазія, Аджарія, Шавшетія, Посховскій участок (Kafkasya: Abhazya, Acara, Şavşeti, Potshovi Kazası, Moskova, 1891, s. 270" (PDF). 31 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 29 Şubat 2024. 
  5. ^ "Aleksandre Proneli, Görkemli Mesheti (დიდებული მესხეთი), Gori, 1914, s. 183". 29 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Şubat 2024. 
  6. ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; III. cilt (1958), s. 455". 15 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Şubat 2024. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Akkiraz, Çıldır</span>

Akkiraz, Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Saymalı, Çıldır</span>

Saymalı, Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Çambeli, Posof</span>

Çambeli, Ardahan ilinin Posof ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Yurtbekler, Posof</span>

Yurtbekler, Ardahan ilinin Posof ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Caki Kalesi</span>

Caki Kalesi, tarihsel Samtshe bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin Posof ilçesine bağlı Yurtbekler köyünün sınırları içinde Orta Çağ'da Gürcülerden kalma kaledir. Kale, Samtshe-Saatabago prensliğini yöneten Gürcü hanedanı Cakelilerin ikametgâhıydı ve hanedanın adı da buradan gelir.

<span class="mw-page-title-main">Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan</span> Osmanlı İmparatorluğundaki bir tahrir defteri

Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan, Osmanlı Devleti tarafından 1595 yılında, hazine gelirlerini tespit etmek amacıyla, Gürcistan’dan ele geçirilmiş toprakların tahririyle oluşturulmuş mufassal defterdir. Tahrir defteri, Osmanlıların ele geçirdiği Samtshe-Saatabago topraklarının 16. yüzyılın son çeyreğindeki toplumsal ve ekonomik, siyasal tarih ve tarihsel coğrafya konularında araştırma yapanlar için eşsiz bir kaynaktır.

<span class="mw-page-title-main">Gürcistan Vilayeti</span>

Gürcistan Vilayeti, Osmanlı Devleti'nin 16. yüzyılda Gürcülerden ele geçirdiği topraklara erken dönemde yaptığı tahrirlerde verdiği isimdir. Nitekim Osmanlı Devleti'nin Gürcülerden ele geçirdiği topraklar 1574 ve 1595 tarihli tahrir defterlerinde "Gürcistan Vilayeti'nin mufassal defteri" anlamında Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan kayda geçirilmiştir. Bununla birlikte tahrir defterlerinin tutulduğu dönemden önce Gürcülerden ele geçirilen veya Osmanlı Devleti'nin sınrındaki Gürcü topraklarına da "Gürcistan Vilayeti" dendiği İbrahim Peçevi'nin tarihinden de anlaşılmaktadır. Sonraki dönemde Gürcistan Vilayeti yerine Çıldır Eyaleti adı kullanılmıştır. Osmanlıların Gürcülerden ele geçirdiği topraklar uzun tarih dilimi boyunca "Osmanlı Gürcistanı", "Türk Gürcistanı", "Müslüman Gürcistan" şeklinde de adlandırılmıştır.

Akameti, tarihsel Artani bölgesindeki köylerden biriydi. Ortadan kalkmış olan köyün kurulu olduğu alan, Ardahan ilinin merkez ilçesinde, Hasköy'ün güneyinde, bugünkü Çatalköprü'nün sınırları içindedir.

<span class="mw-page-title-main">Zegani Kilisesi</span>

Zegani Kilisesi veya Zaki Kilisesi, tarihsel Cavaheti bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı Dirsekkaya köyünün sınırları içinde Orta Çağ'da Gürcülerden kalma bir kilisesidir. Kilisenin iki adı da ortadan kalkmış olan Zaki veya Zegani köyünden gelir.

Lelusi Manastırı, tarihsel Palakatsio bölgesinde, günümüzde Kars ilinin Arpaçay ilçesine bağlı Taşbaşı köyünün sınırları içinde eski Gürcü manastırıdır. Manastırın adı, ortadan kalkmış olan Lelusi köyünden gelir.

Almona, tarihsel Artani bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin merkez ilçesine bağlı ve eski adı Sindisgomi olan Yalnızçam köyünün sınırları içinde eski bir yerleşim ve buradaki kalıntılardır.

Petre-Pavle, tarihsel Artani bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin merkez ilçesine bağlı ve eski adı Komki olan Tepeler köyünün sınırları içinde eski bir köy ve bu köye ait kalıntılardır.

Anuşivani, tarihsel Artani bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin merkez ilçesine bağlı ve eski adı Komki olan Tepeler köyünün sınırları içinde eski bir köy ve bu köye ait kilisedir.

Akameti Kilisesi, tarihsel Artani bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin merkez ilçesine bağlı ve eski adı Şadevani olan Çatalköprü köyünün sınırları içinde Orta Çağ'da Gürcülerden kalma bir kilisedir. Ortadan kalkmış olan Akameti köyünün kilisesi olduğu için bu adla anılmaktadır.

Sakire Kilisesi, tarihsel Samtshe bölgesinin bugün Türkiye tarafından kalmış kısmında, günümüzde Ardahan ilinin Posof ilçesine bağlı ve eski adı Sakire olan Çambeli köyünde Orta Çağ'da Gürcülerden kalma bir kilisedir.

Tuya Kalesi, tarihsel Samtshe bölgesinin Türkiye'de kalan bölümünde, günümüzde Ardahan ilinin Posof ilçesine bağlı ve eski adı Caki olan Yurtbekler köyünde Orta Çağ'da Gürcülerden kalma bir kaledir.

Kagari Kilisesi, tarihsel Palakatsio bölgesinde, günümüzde Kars ilinin Arpaçay ilçesine bağlı ve eski adı Kagari olan Kakaç köyünde Orta Çağ'da Gürcülerden kalma bir kiliseydi. Köyün mevcut adından dolayı Kakaç Kilisesi olarak da bilinir.

Taksim Gürcü mezarlığı, İstabul'da, tarihi Taksim Mezarlığının bir parçası olan Gürcü mezarlığıdır. Günümüzde tamamen ortadan kalkmış olan bu mezarlığın yerinde Elmadağı semtinde Divan Oteli gibi yapılar ve Elmadağı Parkı bulunmaktadır.

Mşehi Kilisesi veya Muşeh Kilisesi, tarihsel Tao bölgesinde, günümüzde Erzurum ilinin Şenkaya ilçesine bağlı ve eski adı Mşehi olan Aydoğdu köyünde Orta Çağ'da Gürcülerden kalma bir kilisedir. Kilise, Aydoğdu köyünün eski adından dolayı bu şekilde adlandırılmıştır.

Petrisi Kalesi, tarihsel Cavaheti bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı Akkiraz köyünün sınırları içinde Orta Çağ'da Gürcülerden kalma bir kaledir. Petresi Kalesi olarak da bilinir. Adını, ortadan kalkmış olan Petrisi (Petresi) köyünden alır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.