İçeriğe atla

Henyey çizgileri

Anakol öncesi yıldızların izlediği evrimsel yollar (mavi çizgiler). Neredeyse yatay olan eğriler Henyey çizgileri olarak adlandırılır.
Yüksek kütleli yıldızlar, doğumlarından ana kola ulaşana kadar neredeyse yatay evrimsel yollar izlerler. Daha hafif yıldızlar, önce neredeyse dikey olan Hayashi çizgisini takip eder, sonra sola dönerek Henyey çizgisine girer.
Her bir yolun sonu (en soldaki nokta), yıldızın güneş kütlesi cinsinden kütlesiyle etiketlenmiştir ve ana koldaki konumunu gösterir. Yıllarla etiketlenmiş kırmızı eğriler, verilen yaşlardaki izokronlardır. Başka bir deyişle, yaşındaki yıldızlar olarak etiketlenmiş eğri boyunca yer alır ve diğer 3 izokron için de benzeri geçerlidir.

Henyey çizgileri, Hayashi çizgilerinin sona ermesinden sonra Hertzsprung-Russell diyagramında 0,5 güneş kütlesinden büyük kütleli anakol öncesi yıldızların izlediği bir yoldur. 1950'lerde gök bilimci Louis G. Henyey ve meslektaşları, anakol öncesi yıldızın ana kola ulaşana kadar küçülme sürecinin bir kısmında ışınımsal dengede kalabileceğini göstermişlerdir.

Henyey çizgileri, neredeyse hidrostatik denge içinde yavaş bir çöküşle karakterizedir. Hertzsprung-Russell diyagramında ana kola neredeyse yatay bir şekilde yaklaşırlar (yani aydınlatma güçleri neredeyse sabit kalır).[1]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ Fang, Herczeg, Rizzuto (2017). "Age Spreads and the Temperature Dependence of Age Estimates in Upper Sco". The Astrophysical Journal. 842 (2): 123. arXiv:1705.08612 $2. Bibcode:2017ApJ...842..123F. doi:10.3847/1538-4357/aa74ca. 
  • Henyey, L. G.; Lelevier, R.; Levée, R. D. (1955). "The Early Phases of Stellar Evolution". Publications of the Astronomical Society of the Pacific. 67 (396): 154-160. Bibcode:1955PASP...67..154H. doi:10.1086/126791. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Küresel yıldız kümesi</span> galaksi merkezi etrafında dolanan yıldızların, küresel bir bileşimi

Küresel yıldız kümesi, galaksi merkezi etrafında uydu gibi dolanan, yıldızların küresel bir bileşimidir. Küresel yıldız kümeleri yerçekimi ile bir arada durabilirler. Yerçekimi sayesinde küresel bir şekle ve göreceli olarak merkeze doğru artan bir madde yoğunluğuna sahiplerdir. Yıldız kümesinin bir alt kategorisi olan küresel yıldız kümesi, Latince bir sözcük olan ve küçük küre anlamına gelen globulus kelimesinden türetilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Mavi dev</span>

Mavi dev, aydınlatma sınıfı III (dev) veya II olan yüksek yüzey sıcaklığına sahip bir dev yıldız türüdür. Mavi devler, Hertzsprung-Russell diyagramında anakolun üst kısmında yer alan yıldızların hemen sağında yer alır.

<span class="mw-page-title-main">Kırmızı cüce</span>

Hertzsprung-Russell diyagramına göre kırmızı veya kızıl cüce, küçük ve nispeten soğuk, ya geç K ya da M spektral tipi bir yıldıza verilen isimdir. Yıldızların büyük çoğunluğunu oluşturan kırmızı cüceler yaklaşık olarak Güneş'in yarısından daha az kütleye sahiptirler ve yüzey sıcaklıkları 3.500 K'den düşüktür.

<span class="mw-page-title-main">Hertzsprung-Russell diyagramı</span>

Hertzsprung-Russell diyagramı veya Hertzsprung-Russell çizeneği yıldızları ışınım güçleri, etkin sıcaklıkları gibi özellikleri arasındaki ilişkileri gösteren bir çizenektir. 1910 yılı civarında Ejnar Hertzsprung ve Henry Norris Russell tarafından oluşturulmuş olup yıldızların evrimini anlama çalışmalarında önemli bir rol oynamıştır. Yıldızın çizelgedeki konumunun değişimine bakılarak yıldızın evrimi izlenebilir.

<span class="mw-page-title-main">Yıldız sınıflandırma (astronomi)</span>

Yıldız sınıflandırma, gökbilimde, yıldızların öncelikle sıcaklıklarına göre sınıflandırılıp, diğer nitelikleri ile bu sınıfların arıtılmasıdır. Yıldız sıcaklıkları Wien'in yer değiştirme yasasına göre sınıflandırılabilseler de, uzak yıldızlar ile sorunlar ortaya çıkmaktadır. Yıldız tayfölçümü ise soğurma çizgilerine dayalı bir sınıflandırma yöntemi sunmaktadır. 19. yüzyıla dayanan ve bugünkü yöntemlerin de temelini oluşturan bir sınıflandırma, yıldızları tayfölçüm sayesinde A'dan Q'ya kadar sıralamaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Önyıldız</span>

Önyıldız ya da protostar, yıldızlar arası ortamda, dev bir moleküler bulutun gazlarının daralmasıyla meydana gelen büyük bir kütledir. Önyıldız, yıldız evrimi sürecindeki en erken evredir. Bu oluşum, Güneş kütleli yıldız için yaklaşık 10 milyon yıl sürer. Süreç, moleküler bir bulutun kendiliğinden kütleçekimi kuvveti altında çöktüğü zaman başlar. Artan yıldız kütlesinin radyasyon enerjisine dönüşümünü gösteren süpersonik güneş rüzgarı biçimi olan T Tauri rüzgarı, önyıldızın oluşacağını gösterir.

<span class="mw-page-title-main">Herbig Ae/Be yıldızları</span>

Herbig Ae/Be yıldızları, A ve B tayf türünden yıldızlardır. Hâlâ gaz-toz bulutu içerisinde yer alırlar ve bazen çöküntü çemberleri ile bulunurlar. Tayflarında hidrojen ile kalsiyum salınım çizgileri bulunur. 2 ile 8 güneş kütlesine sahiptirler. Hertzsprung-Russell diyagramında bu yıldızlar, ana kolun sağında yer alırlar. Adlarını, onları ilk olarak 1960 yılında diğer yıldızlardan ayıran Amerikalı gökbilimci George Herbig'den almıştırlar.

<span class="mw-page-title-main">Kırmızı üstdev</span>

Kırmızı (al) üstdevler, tayf tipi K-M ve aydınlatma gücü sınıfı I olan üstdev yıldızlardır. Hacim olarak evrenin en büyük yıldızlarıdırlar.

<span class="mw-page-title-main">Dev yıldız</span>

Dev yıldız, aynı yüzey sıcaklığına sahip bir anakol yıldızından önemli ölçüde daha büyük bir yarıçapa ve aydınlatma gücüne sahip olan yıldızdır. Büyük bir boyut mutlaka büyük kütle anlamına gelmez, dev bir yıldızın yoğunluğu bazen çok düşük olabilir. Hertzsprung-Russell diyagramındaki anakolun tepesinde yer alırlar ve aydınlatma sınıfları II ve III'e karşılık gelir. Dev ve cüce terimleri, 1905 civarında Ejnar Hertzsprung tarafından benzer sıcaklık veya tayf tipine rağmen oldukça farklı aydınlatma gücüne sahip olan yıldızlar için türetilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">HH 34</span>

HH 34, Avcı takımyıldızındaki Orion A moleküler bulutunda yaklaşık 460 parsek uzaklıkta bulunan bir Herbig-Haro cismidir. Son derece hizalı bir jeti ve simetrik yay şoklarıyla dikkat çeker. Genç yıldızdan çıkan çift kutuplu bir jet, çevresindeki ortama süpersonik hızlarda çarparak maddeyi ısıtmakta ve onu görünür dalga boylarında iyonlaşmaya ve ışınım yapmaya zorlamaktadır. Kaynak yıldız, toplam parlaklığı 45 L olan I sınıfı bir önyıldızdır. 0,44 parsek ile ayrılan iki şok dalgası birincil HH 34 sistemini oluşturur. Daha sonra her iki tarafta da daha büyük ama daha soluk yay şokları keşfedildi, bu da sistemin boyutunu yaklaşık 3 parsek yapar. Jet, yıldızın tozlu zarfını patlatarak 0,3 parsek uzunluğunda moleküler bir çıkışa neden olur.

<span class="mw-page-title-main">Altdev</span>

Altdev, anakol yıldızlarından daha parlak ve dev yıldızlardan daha az parlak olan bir yıldız türüdür. Altdev terimi, belirli bir spektral aydınlanma sınıfına ve bir yıldızın evriminde bir aşama için kullanılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Altcüce</span>

Altcüce, parlaklık seviyesi VI olan bir yıldız türüdür. Aynı spektral türdeki anakol yıldızlarının parlaklığının 1.5 ila 2 daha az parlak yıldızlar olarak tanımlanırlar.

<span class="mw-page-title-main">Mavi üstdev</span>

Mavi üstdev, bilimsel olarak OB üstdevleri olarak adlandırılan sıcak parlak yıldızlardır. Parlaklık sınıfı I ve spektral sınıf B9 veya daha öncekilere sahiptirler.

<span class="mw-page-title-main">Sarı üstdev</span>

Sarı üstdev, genellikle süper parlaklık sınıfına sahip spektral F veya G tipi üstdevlerdir. Ana diziden uzaklaşıp gelişen, daha da aydınlık hale gelen yıldızlardır.

<span class="mw-page-title-main">Hayashi çizgileri</span>

Hayashi çizgileri astronomide oluşmakta olan ve kütleleri Güneş kütlesinin üç katından az olan yıldızların geçirdiği evrelerden biridir. Bu çizgiler adlarını Japon astronum Chushiro Hayashi'den (1920-2010) almıştır.

<span class="mw-page-title-main">Asimptotik dev kol</span>

Asimptotik dev kol, Hertzsprung-Russell diyagramında evrimleşmiş serin parlak yıldızlar ile dolu bir bölgedir. Bu, yaşamlarının sonlarında düşük veya orta kütleli yıldızların üstlendiği yıldız evriminin bir dönemidir.

Baryum yıldızları, spektrumları λ 455,4 nm'de tek başına iyonize baryum, Ba II varlığıyla s-süreci elemanlarının aşırı bolluğunu gösteren spektral G ila K yıldızlardır. Baryum yıldızları ayrıca CH, CN ve C2 moleküllerinin bantları olan karbonun gelişmiş spektral özelliklerini de gösterir. Sınıf ilk olarak William P. Bidelman ve Philip Keenan tarafından tanındı ve tanımlandı. Başlangıçta, keşiflerinden sonra kırmızı dev oldukları düşünülüyordu; ancak aynı kimyasal imza ana dizideki yıldızlarda da gözlemlendi.

<span class="mw-page-title-main">B-tipi ana kol yıldızı</span> yıldız sınıflandırma

B-tipi ana kol yıldızı, tayf tipi B ve aydınlatma sınıfı V olan ana kol (hidrojen-yakan) yıldızıdır. Kütleleri Güneş'ten 2 ile 16 kat daha fazla ve yüzey sıcaklıkları 10.000 ile 30.000 K arasındadır. B-tipi yıldızlar son derece parlak ve mavidir. Spektrumları, en çok B2 alt sınıfında ve orta derecede hidrojen çizgilerinde göze çarpan nötr helyuma sahiptir. Örnekler arasında Regulus ve Algol A sayılabilir.

<span class="mw-page-title-main">Yatay kol</span> Hertzsprung-Russell diyagramında kararlı helyum yanması durumundaki orta kütleli yıldızlar

Yatay kol yıldızları yıldız evriminde kırmızı devlerden sonraki aşamaya geçen, Güneş kütlesine yakın kütleye sahip yıldızlardır. Hidrojen füzyonu yapan anakol yıldızları çekirdekteki hidrojenleri bittiğinde kendi içlerine çökerler ve çekirdek etrafındaki kabukta hidrojen füzyonu yapmaya başlarlar. Bu yıldızlara kırmızı dev adı verilir. Zamanla çekirdeğin etrafındaki hidrojen de bittiğinde yıldız tekrar kendi içine çöker ve bu sefer helyum füzyonu yapabilen yatay kol yıldızları meydana gelir. Bu yıldızlar çekirdekte helyumu ve çekirdeğin etrafında da hidrojeni füzyona uğratabilirler.

<span class="mw-page-title-main">O-tipi ana kol yıldızı</span>

O-tipi ana kol yıldızı, tayf tipi O ve aydınlatma sınıfı V olan ana kol (hidrojen-yakan) yıldızıdır. Bu tip yıldızlar Güneş'in kütlesinin 15 ila 90 katı kütleye ve 30.000 ila 50.000 K arasında yüzey sıcaklığına sahiptir. Güneş'ten 40.000 ila 1.000.000 kat daha parlaktırlar.