Henry Wirz

Henry Wirz (asıl adı Harmann Heinrich Wirz, 25 Kasım 1823 - 10 Kasım 1865) İsviçre asıllı Amerikalı subay. Amerikan İç Savaşı sırasında Konfedere Devletler Ordusunda savaşmış ve Camp Sumter adlı savaş esiri kampında komutanlık yapmıştır. Andersonville, Georgia'daki bu kampta kötü koşullardan dolayı yaklaşık 13 bin Birlik askeri ölmüştür. Savaşın ardından tutuklanan Wirz esirlere karşı işlediği savaş suçlarından dolayı yargılanmış, suçlu bulunmuş ve idam edilmiştir.^[1]

Wirz, 1823 yılında Zürih, İsviçre'de doğmuştur. Usta terzi olan babası Johann Caspar Wirz aynı zamanda kent konseyindeydi. İlk ve orta eğitimini tamamladıktan sonra hekim olmak istese de ailesinin maddi durumu tıp eğitimi için yeterli olmayınca ticarete atıldı. Önce Zürih'te sonra Torino'da dükkan işletti. 1845 yılında Emilie Oschwald ile evlendi ve iki çocuk sahibi oldu. 1847 yılında dolandırıcılık ve sahtekârlıktan dolayı dört yıl hapis cezasına çarptırıldı. Ertesi yıl hapis cezası Zürih kantonundan 12 yıl uzak sürgünde kalma cezasına çevrildi ve şartlı tahliye edildi. Eşi bölgeden ayrılmamayı tercih edince 1853 yılında boşandılar. Önce Moskova'ya giden Wirz sonra Lawrence Massachusetts'da iş bulup ABD'ye göçer. Beş yıl burada çalıştıktan sonra Hopkinsville, Kentucky'ye giderek bir doktorun yanında yardımcılık yapar. Burada ufak çaplı ameliyat ve alçıya alma tekniklerini öğrenir. Daha sonra Cadiz, Kentucky'de kendi kliniği açmıştır. 1854'te Elizabeth Wolfe ile evlenir ve çift Louisiana'ya taşınır. Wirz 1856 yılında bir köle çiftliği sahibi olan Levin R. Marshall ile tanışır ve çiftliğinde idareci ve hekim olarak işe başlar.

1861 yılında Amerikan İç Savaşı'nın patlak vermesi üzerine 37 yaşındaki Wirz, Konfedere Devletler Ordusuna bağlı 4. Lousiana Piyade Alayına er olarak katıldı. 1862 yılı Mayıs ayında yapılan Seven Pines Muharebesine katıldığını aktarmaktadır. Bu dönemde sağ kolundan yaralanmış ve kolunu kullanamayacak hale gelmiştir. Aynı yıl Haziran ayında muharebe alanında gösterdiği cesaretten dolayı yüzbaşılığı terfi eder. Yaralarından dolayı cephe gerisinde savaş esirlerinin tutulduğu kamplardan sorumlu General John H. Winder'ın kurmay heyetinde görevlendirilir. Wirz bu dönemde Konfedere Devletlerin İngiltere'deki temsilcisi James Mason ve Fransa'daki temsilcisi John Slidell'e gizli evrak götürmüştür. Ocak 1864'te Avrupa'dan dönünce esir kamplarında göreve başlar.

Şubat 1864'te Konfedere Devletler Hükümeti Georgia Andersonville'de Camp Sumter adında büyük bir askerî savaş esiri kampı inşa eder. Nisan ayında kampa gelen Wirz, burada bir yıl boyunca kamp komutanı olarak görev yapar. Planlanan kampta ahşap barakalar öngörülmüşse de hızla yığılan tutsaklar geniş kamp arazisinde iklim koşullarına maruz kalacak şekilde kalırlar. Kampta, aşırı kalabalık tutsaklık koşulları, hijyen koşullarının neredeyse hiç bulunmaması, yiyeceksizlik, ilaçsızlık ve içme suyunun bulunmaması gibi hayati sorunlar mevcuttur. Wirz koşulları üstlerine bildirse de koşulların düzeltilmesi yönünde yardım alamamıştır. En yoğun olduğu Ağustos 1864 döneminde 32 bin Birlik askerinin bulunduğu kampta salgın hastalık ve yetersiz beslenmeden dolayı ölüm sayısı aylık 3 bin seviyelerindeydi. Kampın 14 aylık faaliyeti boyunca burada bulunan 45 bin savaş esirinden 13 bini ölmüştür.

Wirz 7 Mayıs 1865 günü Andersonville'de Birlik Ordusu 4. Süvari Alayı tarafından ele geçirilir. Önce Georgia sonra Washington, D.C.'ye getirilir ve savaş esirlerinin ölümünden sorumlu tutulduğu için federal hapishaneye atılır. İç Savaş'ın ardından öldürülen Abraham Lincoln'ün yerine ABD başkanı olan Andrew Jackson'ın Güneyli tüm komutan ve siyasetçilere yönelik genel af şeklindeki tutumundan Wirz istisna tutulur.

Wirz, General Lew Wallance başkanlığındaki askerî mahkemede yargılanır. 23 Ağustos - 18 Ekim 1865 tarihleri arasında süren duruşmalarda Wirz ve beraberindekiler, Birlik Ordusu askerlerinin geleneksel savaş uygulamalarının dışında olacak şekilde iklim koşullarına maruz bırakılmasından, sağlıksız şartlarda barındırılmasından, aç ve ilaçsız bırakılmasından sorumlu tutulur. Ayrıca esirlere fiziksel işkence yaptığı, mahkûmlara köpeklerle saldırdığı, tutsakları ölümcül olmayacak şekilde ateşli silahlarla yaraladığı iddia edilmiştir. Kampta kalan 12 mahkûm Wirz aleyhinde ifade vermiş, 1 kişi de Wirz'in bizzat bir mahkûmu öldürdüğünü gördüğünü söylemiştir. Kampta görev yapan Katolik rahip Wirz lehine ifade vermiştir. Mahkeme Wirz'i suçlu bulmuş ve idama mahkûm etmiştir. 10 Kasım 1865 günü asılarak idam edilmiştir. Mezarı Washington, D.C.'deki Mount Olivet Mezarlığındadır. Konfedere Devletler lehine gerilla faaliyeti yürütmüş olan Champ Ferguson ile beraber İç Savaş boyunca savaş suçları yüzünden idam edilmiş olan iki kişiden birisidir.

Savaşın ardından Amerika Konfedere Devletlerine bağlı eyaletlerde toplumsal hayatta yeniden yapılanma dönemine girilse de bu süreç 1877'de sona ermiştir. Özgürlük Bildirgesi ile ilan edilen esaslar uygulanmaz ve iç savaş öncesinde iktidarı elinde tutan çevrelerin yeniden iktidara gelmesine göz yumulur. Bu durumun bir yansıması da Wirz gibi tartışmalı isimlerin çok sayıda Güney eyaletinde anılması, adına anıtlar dikilmesi ve adeta şehitlik mertebesine yükseltilmesi olmuştur.