Henry Louis Le Chatelier

Henry Louis Le Chatelier
Henry Louis Le Chatelier
Doğum	8 Ekim 1850; Paris, Fransa
Ölüm	17 Eylül 1936 (85 yaşında)
Milliyet	Fransa
Ödüller	Davy Madalyası (1916); ForMemRS
Kariyeri
Dalı	Kimya
Çalıştığı kurumlar	École Polytechnique; Sorbonne

Henry Louis Le Chatelier^[1] (8 Ekim 1850 - 17 Eylül 1936), 19. yüzyılın sonlarında ve 20. yüzyılın başlarında yaşamış Fransız kimyagerdir. Değişen koşulların kimyasal dengedeki sistemler üzerindeki etkisini tahmin edebilmek için kimyagerler ve kimya mühendisleri tarafından kullanılan Le Chatelier ilkesini geliştirdi.

Çocukluğu ve gençliği

Le Chatelier, 8 Ekim 1850'de Paris'te doğdu. Fransız malzeme mühendisi Louis Le Chatelier ve Louise Durand'ın oğluydu. Babası Louis le Chatelier, Fransa'daki alüminyum endüstrisinin doğuşunda, Siemens-Martin yönteminin demir-çelik endüstrisine girmesinde ve demiryolu taşımacılığının yükselişinde önemli roller oynamış, etkili bir kişiydi. Le Chatelier'in babası, oğlunun geleceğini derinden etkiledi. Henry Louis'in Marie adında bir kız kardeşi, Louis (1853–1928), Alfred (1855–1929), George (1857–1935) ve André (1861–1929) adında da dört erkek kardeşi vardı. Henry Louis'nin de anlattığı üzere annesi onu ve kardeşlerini katı bir disiplinle yetiştirmişti: "Çok katı bir disipline alışmıştım: Zamanında uyanmak, görevlerinize ve derslerinize hazırlanmak, tabağınızdaki her şeyi yemek vb. gerekiyordu. Hayatım boyunca düzen ve hukuka saygı duydum. Düzen, uygarlığın en mükemmel biçimlerinden biridir."^[2]

Le Chatelier çocukluk yıllarında Paris'teki Collège Rollin'e katıldı. 19 yaşındayken, sadece bir yıllık özelleşmiş mühendislik eğitimi aldıktan sonra 25 Ekim 1869'da École Polytechnique'e kaydolarak babasının izinden gitti. 1870 Eylül'ünde Le Chatelier tüm Polytechnique öğrencileri gibi teğmen olarak Paris Kuşatması'na katıldı. Teknik okuldaki parlak başarılarından sonra, 1871'de Paris'teki École des Mines'e girdi.

Le Chatelier, Polytechnique'ten dört öğrenci arkadaşının kardeşi ve bir aile dostları olan Geneviève Nicolas ile evlendi. Dört kız ve üç erkek çocukları oldu. Çocuklarından beşi bilimsel alanlara yönelmiştir. İki çocuğu Le Chatelier'in ölümünden önce hayatını kaybetti.

Kariyeri

Bir mühendis olarak eğitim almasına ve hatta endüstriyel sorunlara olan ilgisine karşın Le Chatelier endüstride kariyer yapmak yerine kimya öğretmeyi tercih etti. 1887'de Paris'teki École des Mines'in hazırlık kursunun genel kimya başkanlığına atandı. École Polytechnique'te kimya öğretebilmek için 1884'te ve 1897'de birer başvuru gerçekleştirdi ancak iki başvurusu da başarısız oldu.

Le Chatelier, Collège de France'da Paul Schützenberger'den sonra inorganik kimya başkanı olarak görev aldı. Daha sonra Henri Moissan'ın yerine geçerek Sorbonne Üniversitesi'nde ders verdi.

Le Chatelier, Collège de France'da şu dersleri vermiştir:

Yanma olayları (1898)
Kimyasal denge teorisi, yüksek sıcaklık ölçümleri ve çözünme olayı (1898-1899)
Metal alaşımlarının özellikleri (1899–1900)
Demir alaşımları (1900–1901)
Genel analitik kimya yöntemleri (1901-1902)
Analitik kimyanın genel yasaları (1901-1902)
Kimyasal mekaniğin genel yasaları (1903)
Silika ve bileşikleri (1905-1906)
Kimyanın temel ilkelerinin bazı pratik uygulamaları (1906-1907)
Metallerin ve bazı alaşımların özellikleri (1907)

Le Chatelier, dört başarısız adaylıktan (1884, 1897, 1898 ve 1900) sonra, 1907'de Fransız Bilimler Akademisi'ne (Académie des sciences) seçildi. Ayrıca 1907'de İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi'ne seçilmiştir. 1924'te Polonya Kimya Derneği'nin onursal üyesi oldu.^[3]

Bilimsel çalışmaları

Le Chatelier kimya alanında en çok kendisinin geliştirdiği bir kimyasal denge ilkesi olan Le Chatelier ilkesi ve ideal çözeltilerde tuzların değişkenlik gösteren çözünürlükleri üzerine yaptığı çalışmalarla tanınır. 1884 ile 1914 yılları arasında bu konularda otuzdan fazla makale yayınladı. Kimyasal denge konusunda elde ettiği sonuçlar, 1884 yılında Paris'teki Fransız Bilimler Akademisi'nde sunuldu.

Le Chatelier bunlara ek olarak metalürji üzerine kapsamlı araştırmalar yürüttü ve La revue de métallurgie (Metalürji Dergisi) isimli teknik gazetenin de kurucularından biriydi.

Le Chatelier'in çalışmalarının bir kısmı endüstriye yönelikti. Örneğin, bugün Lafarge Çimento olarak bilinen bir çimento şirketi olan Société des chaux et ciments Pavin de Lafarge için danışman mühendis olarak çalışmıştır. 1887 tarihli Recherches expérimentales sur la anution des mortiers hydrauliques (Hidrolik Harçların Bileşimi Üzerine Deneysel Araştırma) adlı doktora tezinde harçlar üzerine yoğunlaşmıştı.

Le Chatelier 1901 yılında azot ve hidrojen gazlarını metalik demir varlığında 600 °C'de ve 200 atm basınç altında doğrudan birleştirmeyi denedi. Deneyde bir hava kompresörü azot ve hidrojeni, bu gazların platin bir spiral tarafından ısıtıldığı ve demir katalizörün indirgendiği bir çelik Berthelot bomba kalorimetresi içine girmeye zorluyordu.^[4] Deneyde bulunan bir asistanı neredeyse öldüren çok büyük bir patlama meydana geldi. Le Chatelier, patlamanın deneyde kullanılan ekipmandaki hava varlığından kaynaklandığını tespit etti. Thenard, Sainte Claire Deville ve hatta Berthelot'un da dahil olduğu birkaç tanınmış Fransız kimyacının başarısız olduğu yerde Haber başarılı olacaktı. Beş yıldan kısa bir süre sonra, Haber ve Claude ticari ölçekte amonyak üretiminde başarılı oldular ve Le Chatelier'in başarısız girişiminin kendi araştırmalarını hızlandırdığını ifade ettiler. Yaşamının sonuna doğru Le Chatelier bu konudaki görüşlerini şu şekilde yazıya dökmüştür: "Amonyak sentezi keşfinin ellerimden kayıp gitmesine izin verdim. Bu benim bilimsel kariyerimin en büyük hatasıydı.”^[5]

Le Chatelier ilkesi

Le Chatelier İlkesi, bir sistemin her zaman kimyasal dengedeki değişikliklere karşı hareket edeceğini ifade eder. Sistem, kimyasal dengeyi yeniden sağlamak için düzensizliği azaltarak veya ortadan kaldırarak termodinamik açıdan tekrar dengeye geleceği bir kimyasal yolu tercih edecektir. Başka bir şekilde ifade edilirse,

Dengedeki bir kimyasal sistemde derişim, sıcaklık veya toplam basınçta bir değişiklik yaşanırsa, denge bu değişikliği en aza indirmek için kayacaktır.

Bu kalitatif yasa, bir kimyasal tepkimenin dengesinin nasıl değişeceğinin önceden bilinmesini sağlar. Amonyak sentezinin gerçekleştirildiği kimyasal reaksiyon aşağıda görülmektedir:

${\ce {N2 (g) + 3H2 (g) <=> 2NH3 (g)}}$

Tepkimeye girenlerin basıncı artırılırdığı takdirde tepkime dengesi, reaksiyonun basıncını düşürmek için ürünler yönüne kayacaktır.

${\ce {2SO2 (g) + O2 (g) <=> 2SO3 (g)}}$

İleri tepkime ekzotermik iken geri tepkime endotermiktir. Le Chatelier ilkesine göre, sistemde daha büyük miktarlarda ısıl enerji olması, endotermik geri tepkimeyi destekler ve bu şekilde artmış olan enerji soğurulur. Bir başka deyişle, kimyasal denge fazla ısıl yükü ortadan kaldırmak için girenlere kayacaktır. Aynı nedenden ötürü, daha düşük sıcaklıklar ekzotermik ileri reaksiyonu destekleyerek ürün oluşumunu artırır (ürünlere kayar).

Siyaset

O zamanlar bilim insanlarının ve mühendislerin oldukça bilimsel bir endüstri vizyonuna sahip olmaları tipik bir durumdu. Le Chatelier, La revue de métallurgie'nin ilk sayısında konuyla ilgili görüşlerini anlatan^[6] ve Frederick Winslow Taylor'ın bilimsel yönetim teorisini tartışan bir makale yayınladı. 1928'de Taylorculuk üzerine bir kitap yayımladı.

Le Chatelier politik olarak muhafazakârdı. 1934'te Brüksel'de yayınlanan Revue économique internationale'de Fransa'daki haftalık kırk saat çalışma yasası hakkındaki görüşünü yayınladı. Bununla birlikte, bazı parlamento karşıtı görüşlerine rağmen her türlü aşırı veya radikal hareketten uzak durdu.

Eski bir asker olan kardeşi Alfred Le Chatelier, 1897'de Versailles yakınlarındaki Glatigny kırsalında (Le Chesnay) Atelier de Glatigny'yi (Glatigny Atölyesi) açtı. Atölyede kumtaşı seramikleri, yüksek kaliteli porselenler ve cam eşyalar yapılıyordu. 1901'de eleştirmen Henri Cazalis (mahlası Jean Lahor'dur), atölyeyi Art Nouveau seramiklerinin Fransa'daki en iyi üreticilerinden biri olarak kaydetti.^[7] Henry Louis Le Chatelier'nin, Alfred'in atölyesini teşvik ettiği, porselen bileşimi ve kuvars kalıntılarının tepkimeleri konusundaki deneylere yardımcı olduğu ve fırınlardaki sıcaklığı ölçmek için bir termoelektrik pirometre tasarladığı görülmektedir. ^[8]

Çalışmaları

Cours de chimie industrielle (1896; ikinci basım, 1902)
High Temperature Measurements, G. K. Burgess tarafından çevrildi (1901; ikinci basım, 1902)
Recherches expérimentales sur la constitution des mortiers hydrauliques (1904; İngilizce çeviri, 1905)
Leçons sur le carbone (1908)
Introduction à l'étude de la métallurgie (1912)
La silice et les silicates (1914)

Onur ve ödüller

Le Chatelier, Légion d'honneur'de 1887'de "chevalier" (şövalye), 1908'de "officier" (subay), 1919'da "commandeur" (şövalye komutanı) oldu ve son olarak Mayıs 1927'de "grand officier" (büyük şövalye subayı) unvanını aldı. 1907'de Fransız Bilimler Akademisi'ne kabul edildi.

1911'de İngiliz Demir ve Çelik Enstitüsü'nün Bessemer Altın Madalyası ile ödüllendirildi. 1913'te Kraliyet Cemiyeti'ne Yabancı Üye olarak kabul edildi. 1916'da da Davy Madalyası ile ödüllendirildi.^[9]

Kaynakça

Özel

^ Desch (1938). "Henry Louis Le Chatelier. 1850–1936". Obituary Notices of Fellows of the Royal Society. 2 (6): 250-259. doi:10.1098/rsbm.1938.0005. See signature on second page.
^ L. Guillet, Révue de métallurgie, special edition, January 1937
^ "President of honour and honorary members of PTChem". 20 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2020.
^ 4. "Henri Le Chatelier: His Publications," Ceram. Abs., 16, (Oct., 1937)
^ Silverman (1938). "Le Chatelier and the synthesis of ammonia". Journal of Chemical Education. 15 (6): 289. doi:10.1021/ed015p289.3.
^ H.L. Le Chatelier, "Role of Science in Industry" in La revue de métallurgie, n°1, 1904 page 1 to 10
^ Arthur 2017, s. 110.
^ Arthur 2017, s. 112.
^ "Henry Louis Le Chatelier. 1850–1936". Obituary Notices of Fellows of the Royal Society. Royal Society. 2 (6): 250-259. 1938. doi:10.1098/rsbm.1938.0005. 16 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2020.

Genel

Paul, Arthur (2017), "Alfred Le Chatelier et l'Atelier de Glatigny" (PDF), Sèvres (Fransızca), cilt 26, 16 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF), erişim tarihi: 25 Şubat 2018

Dış bağlantılar

"Henry LE CHATELIER (1850–1936) Sa vie, oğlum uvre." Révue de Métallurgie, özel baskı, Ocak 1937. [1] 17 Eylül 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Fransızca)

[1] Desch (1938). "Henry Louis Le Chatelier. 1850–1936". Obituary Notices of Fellows of the Royal Society. 2 (6): 250-259. doi:10.1098/rsbm.1938.0005. See signature on second page.

[2] L. Guillet, Révue de métallurgie, special edition, January 1937

[3] "President of honour and honorary members of PTChem". 20 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2020.

[4] 4. "Henri Le Chatelier: His Publications," Ceram. Abs., 16, (Oct., 1937)

[5] Silverman (1938). "Le Chatelier and the synthesis of ammonia". Journal of Chemical Education. 15 (6): 289. doi:10.1021/ed015p289.3.

[6] H.L. Le Chatelier, "Role of Science in Industry" in La revue de métallurgie, n°1, 1904 page 1 to 10

[FOOTNOTEArthur2017110-7] Arthur 2017, s. 110.

[FOOTNOTEArthur2017112-8] Arthur 2017, s. 112.

[frs-9] "Henry Louis Le Chatelier. 1850–1936". Obituary Notices of Fellows of the Royal Society. Royal Society. 2 (6): 250-259. 1938. doi:10.1098/rsbm.1938.0005. 16 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2020.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]