Hemşin Pastanesi

Hemşin Pastanesi, 1995 yılında UNESCO'dan hoşgörü ödülü almasıyla bilinen, Erzurum'daki bir pastanedir.^[1] Eskiden kültürel fasıllar, sohbetler ve şiir gecelerinin düzenlendiği pastane, Erzurum'un kültür mekanlarından biri olarak kabul edilmekteydi.^[2] Mekan, dondurması, köpüklü ayranı, mestinaz adlı içeceği, sütlacı, muhallebisi ve yoğurtlu yaprak dolması ile bilinmektedir.^[3]

Hemşin Pastanesi 1938 yılında Rize'nin Hemşin ilçesinden Erzurum'a gelen Hüseyin Efendi (Orhon) tarafından Erzurum'un işlek caddelerinden Cumhuriyet Caddesi'nde, Güzelyurt Restoran'ın yanına kuruldu. Hüseyin Orhon'un 1940^[4] veya 1942 yılında doğan "Nail Emmi" lakaplı oğlu Nail Orhon, 15 yaşında babasının ölümüyle dükkanın başına geçti. Pastanenin başına geçmeden önce pastanenin bulaşıkçılığını yapıyordu. 1950'li yıllarda bando bölüğünden bir astsubay pastanede Türk sanat müziği icra ediyor, Lala Paşa Camii'nin müezzini gazel okuyordu. 1958 yılında Atatürk Üniversitesi'nin açılmasıyla pastanedeki iş yoğunluğu öğrencilerle beraber arttı. 1965 yılındaki yangından sonra 1970 yılına kadar kapalı kalan pastane, 1970 yılında Kuloğlu mahallesindeki Bahçe Sokak'ta yer alan^[5] yeni yerine taşınarak yeniden açıldı.^[6] Musuki Cemiyeti üyeleri, haftada bir pastanede fasıl düzenliyordu. 1970'li yıllarda sağ-sol çatışmalarının yaşandığı dönemde, ülkücüler ve solcular pastanede hoşgörü içinde sohbet ediyordu. 1982 yılında pastanenin faaliyet gösterdiği bina satılınca pastane yeniden kapandı. Pastanenin kapalı olduğu sürede Nail Orhon ticaret yaptı. 1993 yılında pastane yeniden açıldı. Pastane, Ramazan aylarında 24 saat kesintisiz hizmet veriyordu. 1995 yılında pastane, UNESCO tarafından hoşgörü ödülüne layık görüldü ve pastanenin tanıtımı Sırpça hariç Birleşmiş Milletlere üye tüm ülkelerin resmi dillerine çevrildi. Pastanenin faaliyetleri Nail Orhon'un 29 Nisan 2009 gecesi gırtlak kanseri nedeniyle öldüğü tarihe kadar aralıksız devam etti.^[7] 15 Ocak 2012 tarihine kadar kapalı kalan pastane, Orhon'un eski ortağı Zeki Karaavcı'nın yeğeni Salih Karaavcı ve arkadaşı Aydoğan Emeç tarafından Nev Hemşin (Yeni Hemşin) adıyla yeniden açıldı.^[8] Karaavcı'nın işlettiği pastanenin menüsünde bu süreçte fazla değişiklik yapılmadı. 2016 ve 2018 yılları arasında Atatürk Üniversitesi öğretim elemanları haftada 1 veya 2 gün Türk müziği dinletileri düzenledi. Günümüzde pastanede müzik etkinlikleri düzenli olarak düzenlenmemektedir.^[9] 2023 yılı itibarıyla pastane Abdülaziz Güllüce tarafından işletilmektedir.^[10]

Pastane süslemelerinde Anadolu motifleri kullanılmıştır. Eski kilimlerle kaplanmış olan pastane duvarlarına raflarda antik değerler, şiltler, eski plaklar, kitap arşivleri, halk sazları ve 150 yıllık giysi ve defler eşlik etmektedir. Ayrıca pastanede yemek yemiş sanatçı ve devlet adamlarının pastanede çektirdiği fotoğrafların yer aldığı gazete küpürleri de duvarlarda asılıdır. Çoğu Erzurum halkının hediyelerinden oluşan süs eşyalarının büyük bir kısmı Orhon'un ölümünden sonra geri alındı.^[11] Pastanenin girişinde "Edeple gelen hürmetle gider" yazısı bulunmaktadır.^[12]