Hemedan Kuşatması (1724)
| Hemedan Kuşatması | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1723-1727 Osmanlı-İran Savaşı | |||||||||||
 Matrakçı Nasuh'un çizimiyle Hemedan | |||||||||||
| |||||||||||
| Taraflar | |||||||||||
 Osmanlı Devleti |  Safevî Devleti | ||||||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||||||
| Kara Ahmed Paşa | Latif Mirza | ||||||||||
| Güçler | |||||||||||
| 58.400 | yaklaşık 10.000 | ||||||||||
| Kayıplar | |||||||||||
| Nispeten hafif | yaklaşık 8.000 ölü | ||||||||||
Hemedan Kuşatması, 1723-1727 Osmanlı-İran Savaşı'nda evre, Ahmed Paşa komutasındaki Osmanlı ordusunun Safevî Devleti'nin elindeki Hemedan kalesini 29 Haziran-1 Eylül 1724 tarihleri arasında kuşatarak büyük bir zafer sonunda ele geçirmesiyle sonuçlanan askerî mücadele.
Kuşatma öncesi
1723 yılında Osmanlı Devleti Safevî Devleti'ne savaş açtığında Tiflis, Revan ve Tebriz'le birlikte ana hedeflerinden biri Hemedan oldu. İpek Yolu'nun Kazvin/Tahran ile Bağdat arasındaki güzergahındaki en önemli merkezlerden biri olan Hemedan,[1] daha önce Osmanlı askerî harekât ve egemenliğine sahne olmuştu. Kanuni Sultan Süleyman 1534 yılındaki Irakeyn Seferi'nde Tebriz'den Bağdat üzerine yürüdüğünde Hemedan yolundan geçmişti.[2] Kent 1578-90 Savaşı'nda 1588 yılında Yusuf Sinan Paşa tarafından zaptedilerek 1603'e dek Osmanlı egemenliğinde kalmış, 1623-39 Savaşı sırasında Hüsrev Paşa tarafından işgal edilerek (9 Haziran 1630) altı gün boyunca yağmalanmıştı.[3]
Bağdat Valisi Eyyubi Hasan Paşa savaş başlar başlamaz İran topraklarına taarruz ederek 16 Ekim 1723'te Kirmanşah'ı zaptetti ve İran birliklerini Aleşter Muharebesi'nde kesin bir yenilgiye uğratarak Hürremabad'a hakim oldu. Bununla birlikte, 1724 ilkbaharında Hemedan'ın üzerine yürümeye hazırlanırken öldü. Bağdat Valiliğine atanan damadı Basra Valisi Ahmed Paşa üç ayda birlikleriyle birlikte Basra'dan Kirmanşah'a ulaştı ve Osmanlı birliklerinin komutasını eline aldı.
Osmanlıların taarruzu başlarken, 1722'de başkent İsfahan'a girerek İran'da hakimiyeti ele geçiren Afgan Hotakîler de Hemedan'ı Safevîler'in elinden alma teşebbüsünde bulundular. Nasrullah Kör Sultan 1.200 kişilik birlikle kentin üzerine yürüdüyse de, kaledeki yaklaşık 10.000 kişilik Safevî garnizonu bu birliği kolaylıkla püskürttü. Hotakî birliği güneye yönelerek Şiraz'ı, ardından ise Dergüzin'i ele geçirdi.[4]
Hemedan'a yönelik Hotakî hücumunun başarısızlığa uğramasının ardından Ahmed Paşa komutasındaki 58.400 askerlik orduyla Hemedan üzerine harekete geçti.[5]
Kuşatma
Bağdat Valisi Eyyubi Hasan Paşa'nın ölümünden sonra, eski Basra Valisi olan damadı Ahmed Paşa seraskerliğe atandı. Basra valisi Abdurrahman Paşa, Şehrizor Valisi Kara Mustafa Paşa ile Musul, Maraş, Karahisar, Kırşehir ve Cizre Valileri ile eyalet birlikleri de Ahmed Paşa'nın emrine verildi. Seferin lojistiği ise coğrafî müşkülatlar nedeniyle arabalardan ziyade yük hayvanlarıyla sağlanabiliyordu[6]
Serasker Ahmed Paşa; Osmanlı Devleti ve Rusya arasındaki Mukaseme Anlaşmasının imzalanmasından beş gün sonra, Hemedan'a yakın mesafedeki Yenice kasabasındaki ordugâhından ayrıldı ve Hemedan'ı kuşattı (29 Haziran).
Önünde derin bir hendeğe ve surlarında 200'ü aşkın burç bulunan Hemedan kalesinin Fetih Kapısı ile İsfahan Kapısı arasındaki bölümü Yeniçeriler, levendler ve kalpaklılar tarafından muhasara edildi. Musul ve Ardilan birlikleri ile Kürt beylerinin atlıları kalenin geri kalanının etrafına konuşlandı. Kalenin en yüksek burcunun karşısına ise yüksek bir tabya inşa edildi. Surların ateşine karşı ise siperler kazıldı.
Kaledeki Safevî garnizonu kaleyi kuşatan Osmanlı ordusunu püskürterek sözkonusu tabyayı yıkmak için bir huruç harekâtı düzenlediyse de, yaklaşık 5.000 ölü vererek geri çekildi.[7] Safevîlerin ikinci hamlesi ise İsfahan Kapısı hizasındaki Feridun Paşa kuvvetlerinin üzerine oldu. Bununla birlikte, üç ayrı noktada açılan lağımlar, İranlıları gerilettiği gibi, lağımların patlatılmasının ardından hücuma geçen Osmanlı birlikleri surlarda açılan gediklere yüklendi. Bununla birlikte, kendilerini ahşap bir dam altında bulan bu birlikler İranlıların zifte batırılmış ve tutuşturulmuş paçavralarla damı yakmaya kalkışmaları karşısında büyük bir tehlikeyle karşılaştılarsa da, ihtiyat birliklerinin yangını büyümeden söndürmesi sonucunda mevkileri korudular. Keza, Osmanlıların kendilerini korumak için inşa ettikleri seyyar damlar da İranlılarca tutuşturulmaya çalışılsa da, Osmanlılar meşaleleri kancalarla etkisiz hale getirecek yöntemleri bularak korundular[8]
Bu esnada birkaç yeni lağımın daha patlatılmasıyla surlarda çok daha geniş bir gedik açıldı ve Osmanlı ordusu genel taarruza geçti. Mukavemet gösteremeyen İran birlikleri dağıldı ve Osmanlı ordusu 1 Eylül'de kente ve kaleye tamamen hakim oldu.
Kuşatma sonrası
Serasker Kara Ahmed Paşa 2 Eylül'de kaleye girdi. Kalan İran garnizonunu hayatını bağışladı ve bu birlikler Kum'a çekildi. Zaferin haberi ise 16 Eylül'de başkent İstanbul'a ulaştı ve Padişah III. Ahmed'in emriyle üç gün şenliklerle kutlandı.
Hemedan'ın zaptedilmesinden sonra Osmanlı birlikleri Nihavend ve Burucerd'i de ele geçirdiler.
Osmanlı Devleti Hemedan Antlaşması'yla (1727) Hemedan'a kesin olarak egemen olduktan sonra, kenti askerî açıdan yoğun bir şekilde takviye etmeyi sürdürdü ve özellikle 1729-1730 yıllarında Kilis, Diyarbakır ve Mardin'den piyade ve süvari levendi nakletti.[9]
Kaynakça
- ^ "Osmanlı Hakimiyetinde Hemedan (1724-1732)", Akram Nejabati, Ötüken, İstanbul (2020), s. 22
- ^ "Hemedân", Mirza Bala, İA, Eskişehir (2001), c. 5/1, s. 424
- ^ "İslam Ansiklopedisi, "Hemedan" maddesi, Türk Diyanet Vakfı, İstanbul (1998), c. 17, s. 184". 22 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2022.
- ^ The Scramble for Iran: Ottoman Military and Diplomatic Engagements duruing the Afghan Occupation of Iran, 1722-1729", Mehmet Yılmaz Akbulut, Boğaziçi Üniversitesi (2015), s.104
- ^ "Târih-i Râşid ve Zeyli", Çelebizâde Âsım Efendi, (İstanbul: Klasik, 2013), c.3,
- ^ "III. Ahmed Dönemi İran Seferlerinde Nakliyenin Sağlanması Ve Nakliye Vasıtaları (1722-1725)", History Studies/International Journal of History (2012), c. 4/1, s. 248
- ^ "Büyük Osmanlı Tarihi", Joseph von Hammer, c.14, s.75
- ^ "Iran at War", Dr. Kavekh Farookh, Osprey Publishing (2011), Oxford (2011), s. 83
- ^ "H. 1142 (M. 1729-1730) Tarihli Büyük Kale Defterine göre Hemedan Kalesi Piyade ve Süvari Levendleri", Uğur Demlikoğlu, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Elazığı (2014), c. 24, sayı: 1, s. 283-295
