Haşhaş
| Haşhaş | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Haşhaş bitkisi | ||||||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | ||||||||||||||
| ||||||||||||||
Papaver somniferum |
Haşhaş (Papaver somniferum), gelincikgiller familyasından Papaver cinsinden bir bitki türü. Haşhaş, yazların sıcak geçtiği orta derecede yağış alan yerleri sever. Anavatanının Doğu Akdeniz olduğu düşünülmektedir. Hindistan ve Anadolu'da çok eskiden beri tarımı yapılmaktadır.
Latincede "Papaver" gelincik bitkisi, "somniferum" da uyku verici, rüya gördüren anlamına gelmektedir. Haşhaşın kapsülünden afyon adlı uyuşturucu, tohumlarından da haşhaş yağı adı verilen yenilebilir yağ çıkarılır.
Bitkinin meyvesi olan kapsülde, çok sayıda tohum bulunur. Haşhaş yağı, tohumların %40-45'ini meydana getirir. Haşhaş yağı, kaliteli, yemeklik, bitkisel bir yağdır. Tohumların yağı çıkartıldıktan sonra kalan küspe hayvan yemi olarak kullanılır ve hayvanın sütündeki yağ oranını arttırır. Meyve kabuğundan 20 kadar alkaloid elde edilir. Bunlar afyon türevleri olan; morfin, kodein, narkotin, papaverin gibi uyuşturucu olarak ve tıpta da ağrı kesici ve uyku verici kullanım alanı olan maddelerdir.
Birleşmiş Milletler denetiminde yasal ana üretici olarak Türkiye, Hindistan, Avustralya, Fransa, İspanya, Macaristan'da haşhaş ekimi yapılmaktadır. Ayrıca Türkiye ve Hindistan Birleşmiş Milletler tarafından geleneksel haşhaş üreticisi ülkeler olarak kabul edilmektedir. Ancak dünyada yasadışı olarak haşhaş üretiminde artış görülmektedir. Birleşmiş Milletler Uyuşturucu ve Suç Ofisi tarafından yapılan açıklamalarda Afganistan'da yapılan önleme çalışmalarına rağmen 200.000 hektarın üzerinde alanda haşhaş tarımı yapılmaya başlanmıştır.[1]
Etimolojisi
Nişanyan Sözlük'e göre "haşhaş" adı, Türkçeye aynı anlama gelen Arapça خشخاش (χaşχāş) kelimesinden geçmiştir. Arapçadaki ismin kökeniyse aynı anlama gelen Sanskritçe खस्खस (khaskhasa) kelimesidir.[2]
Özellikleri
Haşhaş, hem yazlık hem de kışlık ekilebilen, otsu yapıda tek yıllık bir bitkidir. Yazlık ve kışlık ekiliş tarihine göre vejetasyon süresi 110-280 gün arasında değişmektedir. 30–100 cm kadar derinine inen kazık kök sistemine sahiptir. Yetişme yeri özelliklerine göre 30–170 cm kadar boylanabilirler. Bitkinin sapı ve dalları tüysüz, düz ve üzeri gri-yeşil bir mumsu tabakayla örtülüdür. Olgunlaştığında kahverengimsi sarı bir renk almaktadır. Yapraklarının üzeri tüysüz ve grimsi-yeşil bir mum tabakasıyla kaplıdır. Tohumun rengine göre; beyaz, viyole ve nadir olarak da kırmızı çiçek açmaktadırlar.
Türkiye'de üretimi
Türkiye'de 1933 yılında kurulan "Uyuşturucu Maddeler İnhisar İdaresi" tarafından kontrollü haşhaş ekimi ve üretimine geçilmiş olup daha sonra 1938 yılında kurulan Toprak Mahsulleri Ofisi’nin denetiminde üretimi devam etmiştir. 1971 yılına kadar afyon ve haşhaş tohumu amaçlı üretimi yapılırken, haşhaş kapsüllerinin çizilmesi suretiyle elde edilen afyon sakızı da üreticilerden Toprak Mahsulleri Ofisi tarafından satın alınmakta, işlenmekte ve daha sonra tıbbi amaçlı olarak ihraç edilmekteydi. 1971-1974 yılları arasında yasaklanan haşhaş üretimi, haşhaş kapsülünün çizilmesi ile elde edilen afyon üretiminin yasak olması kaydı ile çizilmemiş haşhaş kapsülü üretimi şeklinde devam etmiştir.[3]
Türkiye'nin Ege ve Orta Anadolu Bölgelerinde, başta en çok Afyonkarahisar olmak üzere Denizli, Konya, Uşak ve Burdur illerinde yetiştirilir.[4] Artvin Şavşat Balıklı köyü Yaylasında hiçbir uğraş vermeden kendi kendine yetiştiği bilinmektedir. Birleşmiş Milletler tarafından Türkiye'ye 700.000 dekar limit verilmiş olup günümüzde haşhaş ekimi yapılacak yerler; tarımsal ve ekonomik durum, yurt içi uyuşturucu madde ihtiyacı, mevcut stok, kapsül ihtiyacı ve ihraç olanakları dikkate alınarak her yıl Bakanlar Kurulu kararıyla belirlenmektedir.[5] 2015 yılında Resmî Gazete'de yayımlanan "Haşhaş Kapsülü ve Tohumu Alımı ve Satımı Hakkında Karar" ile Afyonkarahisar, Uşak, Denizli, Amasya, Burdur, Çorum, Isparta, Kütahya, Tokat illerinin tamamında ve Balıkesir ilinin Balya, Bigadiç, Dursunbey, İvrindi, Kepsut, Savaştepe ve Sındırgı ilçeleri, Eskişehir ilinin Alpu, Beylikova, Çifteler, Günyüzü, Han, Mahmudiye, Mihalıççık, Seyitgazi ve Sivrihisar ilçeleri, Konya ilinin Ahırlı, Akören, Akşehir, Beyşehir, Derbent, Doğanhisar, Hüyük, Ilgın, Kadınhanı, Seydişehir, Tuzlukçu, Yalıhüyük ve Yunak ilçeleri, Manisa ilinin Şehzadeler, Yunusemre, Demirci, Gördes, Köprübaşı, Kula, Sarıgöl ve Selendi ilçelerinde yapılmaktadır.[6] Ürünlerin işlenmesi 1986 yılında kurulan "Afyon Alkaloidleri Fabrikası"nda yapılmaktadır.
Fotograf galerisi
Haşhaş tarlası (Kuzey Avusturya'dan)
Haşhaş Bitkisinin yakından görünümü. Tomurçuk ve Çiçek açmış hali.
Olgunlaşmamış Haşhaş Tomurcuğunun çizilmesiye Haşhaş üretiminde kullanılan sıvı.
Ayrıca bakınız
Dış bağlantılar
- [1] 27 Şubat 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. "2009 Yılı Haşhaş Raporu", Toprak Mahsulleri Ofisi Ankara-2010]
- Türkiye'de Haşhaş ve Haşhaş tarımının Coğrafi Dağılışı 27 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Kaynakça
- ^ "Haşhaş ekiminde rekor". www.dw.com/tr/. 13 Kasım 2013. 21 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ağustos 2016.
- ^ haşhaş 30 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. - Nişanyan Sözlük, 29 Haziran 2020 tarihinde erişilmiştir.
- ^ ""Haşhaş İle İlgili Genel Bilgiler" Toprak Mahsulleri Ofisi" (PDF). 11 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Ağustos 2016.
- ^ "Afyonkarahisar Haşhaş Üretiminde Geçen Yıl Türkiye'de Birinci Oldu". www.milliyet.com.tr/. 27 Mart 2015. 12 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ağustos 2016.
- ^ ""Haşhaş" Tarımsal Ekonomi Araştırma Enstitüsü, Sayı:7, Nüsha:7, Yıl: Aralık 2004" (PDF). 16 Eylül 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2016.
- ^ "Haşhaş Kapsülü ve Tohumu Alımı ve Satımı Hakkında Karar", Resmi Gazete 15 Aralık 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., 11 Ağustos 2016 tarihinde erişildi.
