İçeriğe atla

Hayvan

"Hayvanlar" buraya yönlendirilmektedir. Aynı isimli albüm için Hayvanlar (albüm) sayfasına bakınız.
Başlığın diğer anlamları için Hayvan (film) sayfasına bakınız.
Hayvanlar
Yaşadığı dönem aralığı: 665-0 myö
Kriyojeniyen-Günümüz[1] 
EchinodermCnidariaBivalveTardigradeCrustaceaArachnidSüngerInsectaMammaliaBryozoaAcanthocephalaFlatwormCephalopodaAnnelidaTunicataBalıkKuşPhoronida
Biyolojik sınıflandırma Bu sınıflandırmayı düzenle
Üst âlem:Eukaryota
(sırasız):Unikonta
(sırasız):Obazoa
(sırasız):Opisthokonta
(sırasız):Holozoa
(sırasız):Filozoa
Âlem:Animalia
Linnaeus, 1758
Ana bölümlenme
Ana hayvan taksonları
Sinonimler
  • Metazoa
  • Choanoblastaea
  • Gastrobionta
  • Zooaea
  • Euanimalia
  • Animalae
Biyoloji
Yaşam bilimi
Temel bileşenler
Dallar
Araştırma
Uygulamalar

Hayvan, canlılar dünyasının ökaryotlar (Eukaryota) üst âlemindeki hayvanlar (Animalia) âleminde sınıflanan canlıların ortak adıdır. Arapça "canlı varlık" anlamındaki ḥayevān sözcüğünden Türkçeye geçmiş olan "hayvan"[2] sözcüğü, günlük kullanımda esasen insan dışı, nefes alan ve hareket eden canlıları ifade etmek için kullanılsa da, biyolojik bağlamda insanı da içerir. Anadolu ağızlarında hayvan anlamında bav, bobos, böçü, çer, çokgal, dölük, evcimen, evlük, karaböcü, karaltı, medek, tereke, töm gibi sözcükler kullanılmaktadır.[3] Hayvan sözcüğünün eş anlamlısı döngül sözcüğüdür.[4][5][6] Hayvanlar âleminin bilimsel ve Latince adı olan "Animalia" terimi ise yine Latince olan ve "yaşayan" ya da "ruh" anlamına gelen animadan türetilmiş animal sözcüğünün çoğuludur. Hayvanlar âlemini tanımlayan bir başka Yunanca bilimsel terim de metazoa'dır (μετάζωα).

Genellikle çevrelerine uyum sağlayan ve diğer canlılarla beslenen çok hücreliler âlemidir. Vücutları, embriyonun bazı metamorfozlar geçirmesiyle gelişir. Ökaryotik çok hücreli organizmalardır. Besinlerini genel olarak sindirerek alırlar.

Hayvanların birçoğu hareketlidir ve bitkilerde tipik olan bulunan kalın hücre duvarları genellikle yoktur. Embriyonik gelişim esnasında büyük ölçülerde hücresel göçler ve doku organizasyonları görülür. Üremeleri primer (birincil) olarak seksüeldir; diploit kromozom taşıyan dişi ve erkekler mayozla haploit kromozomlu gametleri, bunlar da birleşerek diploit zigotu oluşturur.

Yaklaşık 1 milyonu böcek olmak üzere 1,5 milyondan fazla hayvan türü tanımlanmıştır, fakat tanımlanmamış olanlarla birlikte 7 milyondan fazla hayvan türü olduğu tahmin edilmektedir.

Dünyadaki hayvanların sistematik dağılışı

Ayırıcı özellikleri

Hayvanları diğer canlılardan ayıran pek çok nitelik vardır. Hayvanlar hücre çekirdeklerine sahip (ökaryot) canlılardır ve çok hücrelidirler. Birçok hayvan güneş ışığını dolaylı yollardan kullanarak gelişir. Hayvanların tersine bitkiler bu ışığı fotosentez ile doğrudan basit şekerler üretmek için kullanır. Bu onları bakteriler ve protozoalardan ayırır. Hayvanlar dışbeslenendir (heterotrof), kendi besinlerini üretememeleri onları bitkiler ve alglerden ayırır. Hücre duvarlarının olmayışı da onları bitkiler, algler ve mantarlardan ayırır. Hayvanlar bazı yaşam evreleri dışında devingendirler. Birçok hayvan türü dölyatağında blastula evresinden geçer ki bu hayvanlara özgü bir evredir.

Üreme ve gelişme

Hemen hemen tüm hayvanlar çiftleşerek ürerler. Yetişkinler diploit ya da polidiploittir. Her birinin kendine has üreme hücresi vardır. Birçok hayvan çiftleşerek üremeye yatkındır.

Hayvanların üç üreme şekli vardır:

  • İç üreme ve iç gelişme: Bu üreme ve gelişme şekli spermin yumurtaya girerek döllenmesi sonucu ve embriyonun anne karnında gelişmesiyle oluşur. Memelilerde görülür.
  • İç üreme ve dış gelişme: Bu üreme ve gelişme şekli spermin yumurtaya girerek döllenip yumurtayla birlikte embriyonun dışarı çıkarak dışarıda gelişmesi sonucu oluşur. Kurbağalar ve balıklar hariç yumurtayla çoğalan hayvanlarda görülür.
  • Dış üreme ve dış gelişme: Annenin döllenmemiş yumurtayı bıraktıktan sonra babanın o yumurtaları döllemesiyle embriyonun oluşup vücut dışında gelişmesiyle gerçekleşir. Kurbağalarda ve balıklarda görülür.

Basit sınıflandırma

  • Parazoa - Gerçek dokusu olmayanlar
  • Acrania - Kafatassızlar
  • Hemichordata - Yarı sırtipliler
  • Urochordata (Tunicata) - Tulumlular
  • Cephalochordata - Başı kordalılar
  • Craniata - Gerçek kafataslılar
  • Pisces - Balıklar
  • Tetrapoda - Dört üyeliler

Evrimsel tarih

Ana madde: Hayvanların evrimi
Ediyakaran faunasından (635–542 myö) Dickinsonia costata, bilinen en eski hayvan türlerinden biridir.[7]

Hayvanları temsil edebilecek ilk taşıllar, Güney Avustralya'daki Trezona Oluşumu'nun 665 milyon yıllık kayalarında ortaya çıkar. Bu taşıllar, erken süngerler olarak yorumlanıyor.[8] En eski hayvanlar, yaklaşık 610 milyon yıl önce, Kambriyen öncesinin sonlarına doğru Ediayakaran faunasında bulunur. Bu canlıların, hayvanların içinde olup olmadığı uzun süredir kuşkuluydu.[9] Ama Dickinsonia fosillerinde hayvansal lipit kolesterolünün keşfi, bunların gerçekten de hayvanlar olabileceğini ortaya koyuyor.[7] Hayvanların düşük oksijen koşulları altında ortaya çıktıkları düşünülür, bu da onların ilk önce bütünüyle oksijensiz solunum yoluyla yaşayabildiklerini ancak oksijenli solunum için uyarlandıkça çevrelerindeki oksijene bütünüyle bağımlı hale geldiklerini düşündürür.[10]

Anomalocaris canadensis, yaklaşık 542 milyon yıl önce başlayan Kambriyen patlamasında ortaya çıkan ve Burgess Şeyli taşıl yataklarında bulunan birçok hayvan türünden biridir.

Birçok hayvan şubesi, taşıl kayıtlarında ilk olarak yaklaşık 542 milyon yıl önce başlayan Kambriyen patlaması sırasında Burgess Şeyli gibi yataklarda ortaya çıkıyor. Bu kayaçlardaki şubeler arasında, yumuşakçalar, dallı bacaklılar, kütük ayaklılar, su ayıları, eklem bacaklılar, derisi dikenliler ve yarı sırtipliler bulunurken, ayrıca yırtıcı Anomalocaris gibi günümüzde soyu tükenmiş sayısız canlı da bulunur. Bu olayın görünen apansızlığı, tüm bu hayvanların aynı anda ortaya çıktıklarını göstermekten çok, taşıl kayıtlarının bir eseri olabilir.[11][12][13][14]

İnsan haricinde hayvanlar

Hayvan hakları hareketinde, hayvan haklarından bahsederken, insanların da hayvan kategorisinde olduğunu vurgulamak için "İnsan harici hayvanlar" kalıbı kullanılır.[15]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ Turner, Elizabeth C. (28 Temmuz 2021). "Possible poriferan body fossils in early Neoproterozoic microbial reefs". Nature (İngilizce): 1-5. doi:10.1038/s41586-021-03773-z. ISSN 1476-4687. 29 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Temmuz 2021. 
  2. ^ Kubbealtı Lugati
  3. ^ TDK Derleme Sözlüğü
  4. ^ Eş ve Yakın Anlamlı Kelimeler Sözlüğü
  5. ^ Pamukkale Üniversitesi İngilizce Sözlük
  6. ^ Hani Astolin (2019), Türk'ün Gizlenen Bilgisini Arayan Türk
  7. ^ a b Bobrovskiy, Ilya; Hope, Janet M.; Ivantsov, Andrey; Nettersheim, Benjamin J.; Hallmann, Christian; Brocks, Jochen J. (21 Eylül 2018). "Ancient steroids establish the Ediacaran fossil Dickinsonia as one of the earliest animals". Science (İngilizce). 361 (6408): 1246-1249. doi:10.1126/science.aat7228. ISSN 0036-8075. PMID 30237355. 24 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2021. 
  8. ^ Maloof, Adam C.; Rose, Catherine V.; Beach, Robert; Samuels, Bradley M.; Calmet, Claire C.; Erwin, Douglas H.; Poirier, Gerald R.; Yao, Nan; Simons, Frederik J. (Eylül 2010). "Possible animal-body fossils in pre-Marinoan limestones from South Australia". Nature Geoscience (İngilizce). 3 (9): 653-659. doi:10.1038/ngeo934. ISSN 1752-0908. 2 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2021. 
  9. ^ Shen, Bing; Dong, Lin; Xiao, Shuhai; Kowalewski, Michał (4 Ocak 2008). "The Avalon Explosion: Evolution of Ediacara Morphospace". Science (İngilizce). 319 (5859): 81-84. doi:10.1126/science.1150279. ISSN 0036-8075. PMID 18174439. 24 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2021. 
  10. ^ "Energy metabolism in anaerobic eukaryotes and Earth's late oxygenation". Free Radical Biology and Medicine (İngilizce). 140: 279-294. 20 Ağustos 2019. doi:10.1016/j.freeradbiomed.2019.03.030. ISSN 0891-5849. PMC 6856725 $2. PMID 30935869. 16 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2021. 
  11. ^ Maloof, Adam C.; Porter, Susannah M.; Moore, John L.; Dudás, Frank Ö; Bowring, Samuel A.; Higgins, John A.; Fike, David A.; Eddy, Michael P. (1 Kasım 2010). "The earliest Cambrian record of animals and ocean geochemical change". GSA Bulletin (İngilizce). 122 (11-12): 1731-1774. doi:10.1130/B30346.1. ISSN 0016-7606. 
  12. ^ "Public Affairs & Communications | Institutional Advancement". www.dia.ucsb.edu. 7 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Haziran 2021. 
  13. ^ Conway-Morris, Simon (1 Aralık 2003). "The Cambrian "explosion" of metazoans and molecular biology: would Darwin be satisfied?". International Journal of Developmental Biology (İngilizce). 47 (7-8): 505-515. doi:10.1387/ijdb.14756326. ISSN 0214-6282. PMID 14756326. 24 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Haziran 2021. 
  14. ^ Canada, Royal Ontario Museum and Parks (10 Haziran 2011). "The Burgess Shale". burgess-shale.rom.on.ca (İngilizce). 8 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Haziran 2021. 
  15. ^ Portalı, Kaos GL-LGBTİ+ Haber. "Veganlık, İnsan Harici Hayvanların Hakkını Savunmaktır". Kaos GL - LGBTİ+ Haber Portalı. 27 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2023. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

Zooloji hayvanların bilimsel olarak incelenmesidir. Çalışmaları, hem yaşayan hem de soyu tükenmiş tüm hayvanların yapısını, embriyolojisini, sınıflandırmasını, alışkanlıklarını ve dağılımını ve ekosistemleriyle nasıl etkileşime girdiklerini içerir. Zooloji, biyolojinin ana dallarından biridir. Terim, Antik Yunanca ζῷον, zōion ('hayvan') ve λόγος, logos kelimelerinden türetilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Embriyoloji</span> Doğum öncesi biyolojiyi inceleyen biyoloji dalı

Embriyoloji, zigot oluşumunu, büyümesini ve gelişimini inceleyen bilim dalı. Gelişim biyolojisinin bir alt dalıdır.

<span class="mw-page-title-main">Klonlama</span> genetik olarak özdeş bireyler üretme süreci

Klonlama, temel olarak, herhangi bir şeyin aynısının kopyalanması anlamına gelmektedir. Klon ise; tek bir bireyden eşeysiz üreme yoluyla üretilmiş, genetik yapısı birbirinin tıpatıp aynı olan canlı topluluğuna karşılık gelen bir biyoloji terimidir ve kısaca "cl." simgesiyle gösterilir.

<i>Australopithecus</i> hominid cinsi

Australopithecus, Australopitekus ya da Australopitek, yaklaşık 4.2 milyon yıl öncesinden 1.2 milyon yıl öncesine dek Afrika'da yaşamış, insan benzeri iki ayaklı insansı cinsi. Taşılları, Doğu ve Güney Afrika boyunca dağılmıştır. Australopitekus, kesin biçimde hominin olarak değerlendirilen, bilinen en eski insansıdır. Homo cinsini oluşturan insanlara göre; daha kısa bacaklar, dolayısıyla daha kısa bir boy, daha uzun kollar ve el ile ayaklardaki ağaçsıl uyarlanmalar ile ayrılır.

<span class="mw-page-title-main">Süngerler</span> gerçek dokulardan yoksun hayvan şubesi

Süngerler [Porifera; Latince, porus (delik) ve ferre (taşımak)], omurgasız hayvanlar şubesi. Eumetazoa'nın kardeş grubudur. Su diplerinde kayalara, hayvan kabuklarına veya zemine yapışarak yaşar. Süngerler suyu içine alıp filtre eder, böylece suyu temizler ve filtreledikleri suda bulunan mikroorganizmalar ile beslenir. Gelişmiş sistemleri yoktur. Dolaşım sisteminin görevini vücut içinde bulunan delikler arasından geçen su akıntıları ile gerçekleşir. Sindirim vücut arasından dolaşan küçük parçacıkları her hücrenin kendi yakalaması ile olur. Boşaltımda bu aradan geçen akıntıda her hücrenin çevreye salgıladığı atıklar vasıtasıyla olur. Kısacası tek başına hayatta kalabilecek ökaryot hücrelerin belli bir simetriyle yığın oluşturması olarak özetlenebilir. Yani kısaca özelleşmiş bir organ sistemi yoktur ama her hücresinde sistemlerin işlevini basit bir şekilde yapacak durumdadır.

<span class="mw-page-title-main">Ökaryot</span> hücrelerinde bir çekirdek ve genellikle organeller içeren canlılar

Ökaryotlar, hücrelerinde bir çekirdek ve –genellikle– organeller içeren bir canlılar grubu olup, bilimsel sınıflandırmada arkeler ve bakterilerle beraber tüm canlıları kapsayan üç ana gruptan biridir.

<span class="mw-page-title-main">Eşeyli üreme</span> iki canlı organizma arasında genetik malzemelerin birleştirilmesi suretiyle yeni bir canlının oluşması

Eşeyli üreme, iki canlı organizma arasında genetik malzemelerin birleştirilmesi suretiyle yeni bir canlının oluşması olayıdır. Burada iki ana süreç vardır: kromozom sayısını yarıya indiren mayoz bölünme ile iki gametin birleştiği ve eski kromozom sayılarına ulaştığı döllenmedir. Mayoz bölünme sırasında, her bir çiftin kromozomları, homolog rekombinasyon elde etmek için krossing over yoluyla parça değişimi yaparlar.

<span class="mw-page-title-main">İkincil ağızlılar</span> bilateral simetrili hayvan üst şubesi

İkincil ağızlılar, hayvanlar aleminin bir üst şubesidir. Bilateria kladının Protostomia'ya girmeyen hayvanlarını kapsar.

<span class="mw-page-title-main">Bilateria</span>

Bilateria, Animalia (hayvanlar) âlemine bağlı bir altâlemdir.

<span class="mw-page-title-main">Omurgasızlar</span> bir omurgası olmayan hayvanlara verilen genel bir ad

Omurgasızlar, omurgası olmayan hayvanlara verilen genel bir addır. Omurgasız olarak adlandırılan canlıların yapılarında hiçbir iç iskelet bulunmaz. Bazı omurgasız hayvanların vücudunu destekleyen bir dış iskelet bulunur.

<span class="mw-page-title-main">Yumurta</span> dişi hayvanların ve özellikle kuşların embriyoyu korumak amacıyla yumurtladığı yuvarlak ve oval şekilli cisim

Yumurta, bir dişinin vücudunda oluşan, yumurtlama ve döllenmeden sonra aynı türden bir canlı oluşturan hücredir. Dişi hayvanların ve özellikle kuşların embriyoyu korumak amacıyla yumurtladığı yuvarlak ve oval şekilli cisimlere yumurta denmektedir.

Ortak ata, evrimsel süreçte, birden fazla canlı türünün ortak genetik öncülü olan canlı. Modern biyolojide, Dünya üzerinde yaşayan ya da soyu tükenmiş birçok canlının, diğer alt canlı türlerinin ortak atası olduğu kabul edilir. Ayrıca tüm canlıların "evrensel bir ortak ata"dan ya da "ortak gen havuzu"ndan geldiği kabul edilir. Evrensel ortak ata kavramı, ilk kez 1859'da Charles Darwin'in Türlerin Kökeni kitabında ortaya atılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Ediyakaran biyotası</span> Ediyakaran Döneminin tüm organizmaları (yaklaşık 635-538,8 milyon yıl önce)

Ediyakaran biyotası, Ediyakaran dönemi sırasında Dünya'da var olan bütün canlılardan oluşan bir taksonomik dönem sınıflandırmasıdır. Bunlar gizemli boru ve yaprak biçiminde, çoğunlukla sapsız canlılardan oluşuyordu. Bu canlıların iz fosilleri dünya çapında bulunmuştur ve bilinen en eski karmaşık çok hücreli canlıları temsil etmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Amniyot</span> karaya yumurtlayanlar

Amniyotlar veya amniyonlular (Amniota), bir dört üyeli olup kara hayatına uyum sağlamış yumurtalara sahiptir. Amniyotlar, sinapsitler ve sauropsitlerin yanı sıra fosil atalarını da içerir. Gerek yumurta olarak dışarıya bırakılan gerekse vücut içinde oovivipar olarak gelişen amniyot embriyolar çok geniş ve kapsamlı membranlar tarafından desteklenerek korunur. İnsanların da dahil olduğu eteneli memelilerde bu membranlar, fetusu saran bir amniyon kesesi içerirler. Embriyonu kaplayan bu membranlar ile larva aşamalarının bulunmayışı amniyotları iki yaşamlılardan ayırır.

<span class="mw-page-title-main">Doğum</span> yavru doğurma süreci

Doğum, türe özgü normal gebelik süresi sonunda yavrunun dünyaya geliş sürecidir. İnsanlarda doğum zamanı, fetusun anne karnından çıktığı an olarak tanımlanır. Ovipar, vivipar ve ovovivipar doğum şekillerine göre ayrılır. Keselilerde fetüs kısa bir gebelikten sonra çok olgunlaşmamış bir aşamada doğar ve annesinin rahim kesesinde daha da gelişir.

<span class="mw-page-title-main">Hayvansal ürün</span>

Hayvansal ürün, bir hayvanın vücudundan elde edilen herhangi bir malzemedir. Örnekler, yağ, et, kan, süt, yumurta ve bunların yanında kurutulmuş balık mesanesi ve peynir mayası gibi daha az bilinen ürünlerdir.

<span class="mw-page-title-main">Yakalı kamçılılar</span>

Yakalı kamçılılar ya da choanoflagellatlar (Choanoflagellatea), özgür durumda ya da koloni durumunda yaşayan, tek hücreli, kamçılı ökaryottur. Filozoa grubunda bulunan bu canlıların en yakın akrabaları hayvandır. Yakalı kamçılılar, bir kamçının tabanında birbirine bağlı mikrovillilerden huni biçiminde bir yakaya sahiptir. Hem eşeysiz hem de eşeyli üreme yeteneğine sahiptir. 30-40 mikrovilluslu bir yaka ile çevrelenmiş tepedeki tek bir kamçı ile 3-10 µm (mikrometre) çapında yumurtamsı ya da küresel bir hücre gövdesi ile ayırt edilen ayrı bir hücre biçimine sahiptirler. Kamçının devinimi, özgür yüzen yakalı kamçılıları su sütunu boyunca itebilen, bakterileri ve döküntüleri bu besin maddelerinin yutulduğu mikrovilli yakasına karşı yakalayabilen su akımları yaratır. Bu besleme, küresel karbon döngüsü içinde besin zinciri düzeylerini birbirine bağlayan yaşamsal bir bağlantı sağlar. Yakalı kamçılılar, yaşamsal çevresel rollerine ek olarak, hayvanlarda çok hücreliliğin kökenlerini inceleyen evrimsel biyologlar için özel bir ilgi alanıdır. Hayvanların yaşayan en yakın akrabaları olan yakalı kamçılılar, hayvanların son tek hücreli atalarının yeniden canlandırması için yararlı bir model görevi görür.

<span class="mw-page-title-main">Holozoa</span>

Holozoa, hayvanları ve en yakın tek hücreli akrabalarını içeren ancak mantarları hariç tutan bir canlı grubudur. Holozoa ayrıca tunik cinsi Distaplia için kullanılan eski bir isimdir.

<span class="mw-page-title-main">Filozoa</span>

Filozoa, Opisthokonta içindeki monofiletik bir gruptur. Bunlar hayvanları ve onların en yakın tek hücreli akrabalarını içerir.

<i>Dickinsonia</i> tarih öncesi hayvan cinsi

Dickinsonia, fosilleri şimdiki Avustralya, Çin, Hindistan, Rusya ve Ukrayna'da bulunan geç Ediyakaran döneminde yaşamış bir bazal hayvan cinsidir. Dickinsonia, tipik olarak iki taraflı simetrik yivli bir ovali andırır. Diğer canlılarla ilişkileri şu anda bilinmemektedir; büyüme şekli, bir kök grup bilaterian afinitesi ile tutarlıdır, ancak bazıları bunun mantarlara, hatta "soyu tükenmiş bir aleme" ait olduğunu öne sürmüşlerdir. Dickinsonia fosillerinde kolesterol moleküllerinin bulunması, Dickinsonia'nın bir hayvan olduğu fikrini desteklemektedir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.