Hayri Emirzade

Hayri Osman oğlu Emirzade veya Emirzade Hayri Osmanoviç^[1] (d. 5 Ekim 1893, Kırım Yalta Deragoy köyü - ö. 17 Şubat 1958, Bakü) — aktör.

Azerbaycan sinemasında özel bir yere sahip olan Hayri Osman oğlu Emirzade, 5 Ekim 1893'te Kırım'ın Yalta ilinin Deragoy köyünde^[2] bir bakkal olan Gara Osman'ın çocuğu olarak doğdu. Milliyet olarak Türk'tür. Hayri büyüdükçe resme olan eğilimi belirginleşti. Babasının köyde küçük bir dükkânı vardı. Bu dükkandan kazandığı gelirle ailesine destek oldu. Dindar babası oğlunun her fotoğraf çektiğini gördüğünde elindekileri alıp "kafir oğul kafir" diyerek fotoğrafları yırtıyor ve Hayri'yi dövüyordu.^[3]

Bir gün bir yabancı ona yaklaştı ve eserini inceleyerek "Ben sanatçı Mirsayadov'um" dedi. "Bu yerlere rahatlamak için geldim. Seni sık sık fotoğraf çekerken görüyorum. Çektiğin fotoğrafları beğendim. Okumalısın. İyi çalışırsan, başarılı bir sanatçı olursun." Ressamın tavsiyesiyle Hayri Petersburg'a gider ve burada bir sanat okuluna girer.^[1] Resim sanatı genç adamın önünde yeni bir dünyanın kapılarını aralamaktadır. Eğitiminin ilk yılında annesi Zehra öldü. Bu acı haberle sarsılan Hayri, evine gitmek üzere okuldan ayrılır ve zorlu yaşam koşulları nedeniyle Petersburg'a geri dönemez. Eğitimi eksik kalır.^[3]

Kısa bir süre sonra, Hayri bu sefer babasını kaybetti. Zaten zor şartlar altında yaşayan ailenin yükü Hayri'nin üzerine kalır. Hayri, erkek ve kız kardeşine destek olmak için dükkânı satar fakat bu fayda etmez.^[3]

Durumun düzelmeyeceğini görünce Harkiv'e gitmeye karar verir. Orada bir sürücü kursunda kaydolur. Bir yıl sonra elinde ehliyetiyle memleketi Kırım'a döner. Tanıdıkları genç adama Buhara emirinin yanında iş bulurlar. Hayri, Buhara emiri Amir'in kişisel şoförü olur. Amir, Hayri'yi canlı ve zeki gördüğü için ona karşı iyi bir tavır sergiler. Karşılığında, daha doğrusu emirin onuruna Hayri, Emirzade soyadını alır.^[3]

1917'de Rusya'daki Ekim Devrimi'nin zaferinden sonra Hayri, Yalta'da ilk sürücü okulunu kurdu. Burada sadece Kırım Tatarlarına değil, Ruslara, Ukraynalılara, Yunanlılara da araba kullanmayı öğretir.^[3]

Büyük Vatanseverlik Savaşı'nın zorlu yıllarında Kırım Tatarları anavatanlarından sürülerek Orta Asya'ya sürülmüştür. Hayri Emirzade de Kırım Tatarı olduğu için film stüdyosundan atılır. İşsiz oyuncu ne yapacağını, nereye gideceğini bilemez.^[3]

Hayri Bakü'de bir kunduracıyla tanışır. Kısa sürede ustasından bu sanatın sırlarını öğrenen Hayri, çizme dikmeye başlar. Hayri, Bakü'de Mirza Fatali Caddesi'ndeki 7 numaralı evde 10 metrekarelik eski bir kulübede yaşıyordu. Yaptığı ayakkabılar çoğunlukla kadın ayakkabısıydı. Ayakkabıların tabanlarını kendisi keser ve tabanlarını kesip düzeltirdi. Ancak Sovyet döneminde ayakkabıcılık da özel bir iş olarak kabul edildi ve devlet tarafından yasaklandı. Dolayısıyla bu durum uzun süre devam edemedi. Bu nedenle Yalta'ya dönmeye karar verir.^[3]

Böylece yıllar gelip geçer, Stalin'in ölümünün ardından ülkede bir "mülayimleşme" dönemi başlar. İnsanlar biraz daha rahat nefes almaya başlar. 1957'de çıkarılan yasakların kaldırıldığı böyle bir dönemde Amirzade, Bakü film stüdyosuna tekrar çağrıldı.^[3]

Bakü film stüdyosunun eski binası ona her ne kadar tanıdık gelse de, burada eskisi kadar özgür, tasasız ve mutlu olamadı. Çünkü geçmiş yılların ağır darbeleri yavaş yavaş işini bozuyordu. Kısa sürede yatağa düşen Hayri, 17 Şubat 1958'de 65 yaşında öldü.^[3] Bakü'de ölen oyuncunun defnedildiği yer bilinmiyor.

2007 yılında HayriA Eirzade'nin kişisel arşivi yeğeni tarafından Simferopol film arşivine devredildi ve oyuncunun kişisel arşivi Film Fonu'nun talebi üzerine Azerbaycan'a gönderildi.

Çalkantılı bir hayat süren Hayri Emirzade, yeteneği ve çalışkanlığı sayesinde Kırım, Azerbaycan ve Ukrayna'da bir dizi filmde rol aldı ve zamanının bir film yıldızı olarak popüler oldu. 1921 - 1924 yıllarında Kırım Tatar Devlet Tiyatrosu'nda oyuncu olarak çalıştı. İlk Kırım Tatar tiyatrosunun kurucularındandır. Tiyatroda "Arşin mal alan"da Sultan bey, "Tahir ve Zohra"da Tahir, "Evlilik"te Podkolyozin vb. rolleri oynadı ve Kırım Tatarlarına adanmış ilk filmlerde - "Taş Üzerine Şarkı" (1924, Halil), "Alim" (1925, Alim), "Muhteşem Güneş" (1928, Ali) ve diğer filmlerde rol aldı.^[3]

Emirzade ayrıca Moskova ve Odessa film stüdyolarında çalıştı ve bir dizi filmde rol aldı. "Tutuklama Emri" (1926, Sergey), "Çimento" (1927. Gleb Chumalov), "Mekke'den Bir Misafir" (1928, Faiz Mammad), "Kaçaklar" (1930, işçi) ve diğer filmlerde çeşitli roller oynadı.^[3]

30'lu yılların başından itibaren "Azerfilm" film stüdyosuna davet edilen Hayri Emirzade, "Kızın Şatosu", "26 Komiser", "Arkadaşlar", "İsmet", "Almaz" gibi bir dizi sesli ve sessiz filmde rol aldı. "Vietnam", "Sabuhi", "Bakhtiyar" ve diğer filmlerinde rol oynadı. Almaz filminin çekimleri sırasında sanat kurulu üyeliğine seçildi.

Kırım-Tatar Özerk Cumhuriyeti Halk Sanatçısı (1923)^[4]

1. Kız Kalesi Efsanesi (film, 1923) (sinema filmi)
2. 26 Komiser (film, 1932) (sinema filmi) (rol: Komiser)
3. Arkadaşlar (film, 1934) (kısa metrajlı film) (rol: traktör sürücüsü)
4. İsmet (film, 1934) (sinema filmi) (rol: Samad)
5. Almaz (film, 1936) (sinema filmi) (rol: Karim)
6. Köylüler (film, 1939) (sinema filmi) (rol: Mehmandar Bey)
7. Sabuhi (film, 1941) (sinema filmi) (rol: Rajab)
8. Bakhtiyar (film, 1942) (kısa metrajlı film)
9. Bakü'nün Işıkları (film, 1950) (sinema filmi)
10. Bakhtiyar (film, 1955) (rol: kontrbasçı)

• Azerbaycan Cumhuriyeti Kültür Bakanlığı. J. Jabbarli'nin adını taşıyan "Azerbaycanfilm" film stüdyosu. Aydın Kazımzade. Bizim "Azerbaycan filmimiz". 1923-2003 yılları. Bakü: Çevirmen, 2004.