Haydut devlet
| Makale serilerinden |
| Terörizm |
|---|
|
|
Haydut devlet, kural tanımayan devlet veya kanunsuz devlet (İngilizce: Rogue state veya Outlaw state), küresel barışı tehdit eden, ne yapacakları önceden tahmin edilemeyen, kitle imha silahlarının yaygınlaşmasına yardım eden, kendi halklarına merhametsizce davranan, komşularını tehdit eden ve katı bir şekilde tarafı oldukları uluslararası antlaşmaları ihlal eden, terörizmi destekleyen, hatta bunu siyasetlerinde bir araç olarak kullandıkları iddia edilen devletler için uluslararası ilişkilerde kullanılan bir terim.[2] Küresel kapitalist sisteme uyum sağlamayı reddeden ve Amerika Birleşik Devletleri'nin hayati çıkarlarını tehdit eden bu devletler; genellikle, politik veya ekonomik ambargolara, hatta askerî müdahalelere maruz kalma potansiyeline sahiptirler.[3]
İran, Kuzey Kore, Suriye ve Venezuela gibi devletler haydut devlet tanımı içerisinde Amerika Birleşik Devletleri tarafından sıkça kullanılmaktadır.[4][5][6] Bunun yanında Ermenistan, İsrail, Yunanistan, Güney Kıbrıs Rum Kesimi ve Suriye; Türkiye tarafından belirli zaman aralıklarında haydut devlet olarak tanımlandı.
Tarihçe
20. yüzyıl'da ilk kez Nazi Almanyası haydut devlet olarak adlandırıldı.[3] Ayrıca Sovyetler Birliği Amerika Birleşik Devletleri tarafından, Soğuk Savaş döneminin bazı yıllarında Irak, Libya, İran gibi diktatör rejimleri desteklediği iddiasıyla haydut devlet olarak tanımlandı.[3] 1980'li yılların sonundan itibaren “haydut devletler listesi” hazırlayan Amerika Birleşik Devletleri, terimi ilk kez Bill Clinton döneminde kullandı.[7] Fakat yaygın kullanımdaki tanımına bir sonraki başkan George W. Bush doktrini ile ulaşıldı. ABD, Soğuk Savaş’ın başlamasından beri sürdürmekte olduğu “çevreleme” ve “caydırıcılık” stratejilerinden vazgeçtiğini açıklayarak teröristler ve haydut devletlere karşı “önleyici savaş” (preemptive war) doktrinini kabul etti.[7] Küba 1982'den beri haydut devlet tanımı ile anılan ilk ülkelerden birisi oldu. Küba'nın diğer haydut devletlere biyolojik silah üretiminde yardımcı olduğu ve dünya genelinde terör faaliyetlerine destek verdiği tezi bu terimin kullanımında rol oynadı. 1979 İslam Devrimi'nin ardından ABD ile ters düşen ve sonrasındaki kırk beş yıl boyunca Amerika Birleşik Devletleri ile iki ayrı düşmana dönüşen İran, 1984 yılından beri listede yer almaktadır.
Filipinler’deki terörist gruplara destek verdiği ve tartışmalı nükleer programında ısrar ettiği iddiasıyla Kuzey Kore de 1988 yılının Ocak ayında “Haydut Devletler Listesine" dahil edildi. Aynı yıl Suriye, “Filistin Kurtuluş Örgütü ve Hamas’ı himaye ettiği, Lübnanlı liderlere düzenlenen suikastları organize ettiği ve Irak'a yabancı militanların geçişine izin verdiği gerekçeleri” ile haydut devletler arasındaki yerini aldı. 1988 yılında Frankfurt-Detroit seferini yapan Pan Am Havayollarının 103 sefer sayılı uçuşuna yerleştirilen bombayla düşürülen uçakta 270 kişinin ölmesinden Muammer Kaddafi liderliğindeki Libya'yı sorumlu tutan Amerika Birleşik Devletleri, bu faciadan sonra ülkeyi 2006'ya kadar haydut devlet olarak tanımladı.[8] Saddam Hüseyin yönetimindeki Irak’ın, kimyasal silah programı ve komşusu Kuveyt’i işgal etmesi listeye girmesinin nedenleri arasında gösterildi. Listeye 1993 Ağustos'unda Sudan'ın dahil edilmesine ise, Hartum yönetiminin Hamas ve İslami Cihat örgütleriyle bağlantıları gerekçe gösterildi.
Amerika Birleşik Devletleri için kullanımı
17 Nisan 2015'te Amerikalı yazar, tarihçi ve eleştirmen Noam Chomsky, ABD ve İsrail'i iki ayrı haydut devlet olarak nitelendirdi.[9] Eylül 2020'de Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Donald Trump, 2017 yılında kimyasal silah saldırısı düzenleyen Suriye'yi vurması hakkındaki bir açıklamasında, devlet başkanı Beşşar Esad'a suikast emri vermek istediğini ancak dönemin savunma bakanı James Mattis'in kendisini engellediğini söyledi.[10] Bu açıklamanın ardından Suriye Dışişleri Bakanlığı tarafından yapılan yazılı açıklamada, “Trump’ın böyle bir adımı kabul etmesi, ABD yönetiminin haydut ve kanun dışı bir devlet olduğunu ve bölgedeki çıkarlarını elde etmek için herhangi bir yasal, insani veya ahlaki kural ya da kuralı dikkate almadan cinayet ve tasfiye ile aynı terör örgütleri yöntemlerini takip ettiğini göstermektedir“ ifadelerini kullandı.[11][12] İran Dışişleri Bakanı Muhammed Cevad Zarif 22 Temmuz 2020'de Rus Sputnik’e verdiği bir röportajda, ABD’nin 2015 yılında imza attığı İran+P5 Nükleer Anlaşmasından çekildikten sonra haydut devlete dönüştüğünü söyledi.[13]
Türkiye'de kullanımı
23 Şubat 1999 tarihinde, Türkiye Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel PKK lideri Abdullah Öcalan'ın Yunanistan'ın Kenya Büyükelçiliği'nde yakalanmasının ardından, Manila'da yaptığı bir açıklamada Yunanistan'ı "haydut devlet" olarak nitelendirdi. Demirel açıklamasında, "Yunanistan'ın PKK'lılara eğitim ve lojistik destek sağladığını, uluslararası hukuka uymadığını ve terörü destekleyen ülkeler listesine dahil edilmesini istedi. Ayrıca, Yunanistan’ın yasadışı davranışlarını sürdürmesi durumunda Türkiye’nin uluslararası hukuktan doğan meşru müdafaa hakkını saklı tuttuğunu belirtti.[14][15] Eylül 2022'de Bozcaada açıklarında uluslararası sularda seyir halindeki Anatolian isimli Ro-Ro gemisine Yunanistan Sahil Güvenliği tarafından taciz ateşi açılmasının ardından Adalet ve Kalkınma Partisi sözcüsü Ömer Çelik tarafından bir basın açıklaması yapıldı.[16] Açıklamada Çelik: "Yunanistan'ın yükseltmeye çalıştığı tahrikleri takip ediyoruz. Son olarak bir Ro-Ro gemisine ateş açmaları haydutluktur. Burası çıkmaz sokaktır. Buradan Yunanistan'ın lehine bir şey çıkmayacaktır.. Miçotakis hükümeti haydut devlet gibi davranıyor." ifadelerini kullandı.[17]
27 Haziran 2012'de Türkiye Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan, 22 Haziran'da bir Türk F-4 Phantom savaş uçağının Suriye tarafından düşürülmesi üzerine yaptığı bir açıklamada Suriye'yi "haydut devlet" olarak tanımladı. Erdoğan: "Halkı nezdinde meşruiyetini yitirmiş çete devletlerine, halkına devlet terörü uygulayanlara ve Türkiye'nin büyüklüğünü test etmeye kalkanlara da hadlerini bildirmekten asla kaçınmayız." ifadelerini kullandı.[18][19]
1 Ekim 2020 tarihinde Cumhurbaşkanı Erdoğan Türkiye Büyük Millet Meclisinin yeni yasama yılı açılış konuşmasında yaptığı konuşmada İkinci Dağlık Karabağ Savaşına atıfta bulunarak Ermenistan'ı haydut devlet olarak nitelendirdi. Erdoğan açıklamasında, "Ermenistan yönetimini, her şeyi bir kenara bırakıp ısrarla Türkiye'ye iftira atma gayreti de kurtaramayacak. Bu haydut devlete destek verenleri, kendilerine insanlığın ortak vicdanı önünde hesap sorulacağı konusunda ikaz ediyorum" ifadelerini kullandı.[20][21] Erdoğan benzer olarak 5 Ekim 2020'de kabine toplantısı sonrası yaptığı basın toplantısında şu ifadelere yer verdi: "Dünya haydut devletlerden ve onların haydut yöneticilerinden kurtarılmadan, insanlığın kalıcı barışa ve huzura kavuşması mümkün değildir. Özellikle bizim bölgemizde haydut devlet sayısı oldukça fazla. İsrail, Kıbrıs Rum Kesimi ve Suriye rejimine kadar uzanan bu haydut devletler kendi vatandaşlarına zulmediyor, dünyanın istikrarını bozuyor.”[22]
Kaynakça
- ^ "Politics: Who are today's rogue nations?". Inter Press Service. 20 Mayıs 2001. 11 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2016.
- ^ Topur, Tuncer (2005). Milli güvenlik ve Türkiye. Google Kitaplar. s. 163-164. ISBN 9752550495.
- ^ a b c Yılmaz, Şaduman Ceren (2019). TARİHSEL DEVLET DÖNÜŞÜMÜ KAPSAMINDA HAYDUT DEVLET (PDF). Ankara: Hacettepe Üniversitesi. s. 7. Erişim tarihi: 27 Şubat 2021.
- ^ "ABD 'Haydut Devletler' listesini gözden geçiriyor". Deutsche Welle. 27 Haziran 2008. 15 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2016.
- ^ "Post–cold War Policy - Isolating and punishing "rogue" states". Encyclopedia of the New American Nation. 30 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2016.
- ^ Heinlein, Peter (19 Eylül 2017). "Trump Criticizes Rogue Nations in Highly-anticipated UN Speech". Amerika'nın Sesi. 15 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Eylül 2020.
- ^ a b "Post–cold War Policy - Isolating and punishing "rogue" states". American Foreign Policy. 10 Ocak 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Eylül 2020.
- ^ Öcal, Hakkı (31 Ocak 2019). "'Rogue State' modeli". Milliyet. Erişim tarihi: 16 Eylül 2020.
- ^ "Chomsky: "ABD haydut devlet, Avrupa aşırı ırkçı"". Euronews. 17 Nisan 2015. 7 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2016.
- ^ "Trump kendini yalanladı: Esad'ı öldürecektim, Mattis karşı çıktı". Sputnik. 15 Eylül 2020. 17 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Eylül 2020.
- ^ "Trump'ın Esad İle İlgili Açıklamaları ABD Yönetiminin Emellerine Ulaşmak İçin Ne Kadar Haydut Bir Yönetim Olduğunu Gösteriyor". Suriye Arap Haber Ajansı. 16 Eylül 2020. 18 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Eylül 2020.
- ^ "Syria calls US a 'rogue state' over Trump's kill al-Assad plan". Al Jazeera. 16 Eylül 2020. 20 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Eylül 2020.
- ^ "Zarif, Sputnik'e konuştu: ABD haydut devlete dönüştü". Sputnik. 22 Temmuz 2020. 31 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Eylül 2020.
- ^ Ilnur Çevik (23 Şubat 1999). "Demirel describes Greece: A 'rogue state'". Hürriyet Daily News. Manila. 14 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2016.
- ^ Şükrü Elekdağ (23 Şubat 1999). "Yunanistan, ayağını denk al". Milliyet. 22 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2016.
- ^ "Yunanistan taciz ateşinde bulunmuştu: 'Anatolian' gemisinin içinden saldırı izleri". Cumhuriyet. 13 Eylül 2022. 13 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2022.
- ^ Deniz Çağıl (12 Eylül 2022). "Ömer Çelik'ten Yunanistan'a tepki: Miçotakis hükümeti haydut devleti gibi davranıyor - TGRT Haber". TGRT Haber. 12 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2022.
- ^ "PM calls Syria rogue state as Turkey, Russia in touch". Hürriyet Daily News. Ankara. 28 Haziran 2012. 16 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2016.
- ^ "Erdoğan: Hadlerini bildiririz". Ankara: Radikal. 27 Haziran 2012. 23 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2016.
- ^ "Erdoğan: Bölgede barış Ermenilerin işgal ettiği Azerbaycan toprağından geri çekilmesiyle olur". Euronews. 1 Ekim 2020. 6 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ekim 2020.
- ^ Acundukluoğlu, Emin (1 Ekim 2020). "Turkey to continue supporting Baku 'with all means'". Anadolu Ajansı. 7 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ekim 2020.
- ^ "Kıbrıs ve Suriye rejimine kadar uzanan haydut devletler kendi vatandaşlarına zulmediyor". Kıbrıs Postası. 5 Ekim 2020. 10 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ekim 2020.
