Haydarabad, Pakistan

Haydarabad لحیدرآباد
Ülke	Pakistan
Eyalet	Sind Eyaleti
İlçe	Haydarabad ilçesi
Yüzölçümü
• Toplam	3198 km²
Rakım	13 m
Nüfus  (2010)Şehir Bölgesi
• Toplam	1.578.367
• Yoğunluk	oto/km²
Zaman dilimi	UTC+05.00
Alan kodu	022
Resmî site www.hyderabad.gov.pk

Haydarabad (Urduca: حیدرآباد), Pakistan'ın Sind Eyaleti'nde bir şehir.

Nüfusu yaklaşık 1.578.400 kişidir (2006) ve böylece Pakistan'ın 6. büyük şehri ve Sind eyaletinin 2. en büyük şehridir.

Şehir 1768'de Mian Gulam Şah Kolhoro adlı bir yerel Müslüman özerk hükümdar tarafından, bir eski Maurya dönemi balıkçı köyü yerine İndus Nehri kenarında 'Nerun Kot' mevkiine kurulmuştur. Eskiden Sind Eyaleti'nin başkenti idi. Günümüzde Pakistan'ın Sind Eyaleti içinde bulunan Haydarabad ilçesi'nin başkentliğini yapmaktadır.

Bu şehir İngiliz Doğu Hindistan Şirketi Kolonisi'nin bir parçası olarak ilhak edilmesi 1843'te "Amir Talpor Muharebesi"'nde İngiltere Doğu Hindistan Şirketi Kolonisi'nin galibiyetinden sonra olmuştur. 1948'de Hindistan Kolonisi'nin bölünüp Pakistan'ın kurulmasından önce, özerk iken ve İngiliz Hindistan kolonisi idaresi altında iken şehrin sokakları nehirden çekilen sularla düzenli olarak yıkanıp temizlendiği için, şehir "Hindistan'ın Parisi" olarak anılmaktaydı. Fakat koloni Hindistan'ın ikiye bölünmesi ile Hindistan'a düşen alanlardaki Müslümanlar çok büyük sayılarda Pakistan'a ve Sind eyaletine göç ettikleri için Haydarabad şehri göçmenlerle dolmuştu. Bunların insanî ihtiyaçlarının karşılama çabaları dolayısı ile yerel idareciler tüm dikkat ve enerjilerini muhacir sorunlarına yöneltmişlerdir ve şehrin imarı ve hatta alt yapısının dengeli olarak tutulması unutulmuştur. Şehir nüfusça büyümekle beraber şehrin alt yapısı eskimiş ve köhneleşmiştir. Şehrin en güzel tarihi yapıları bile gecekondu tipi göçmen yerleşkeleri ile kaplanmış, yıkılmış ve çökmüştür.

Haydarabad iklimi
Aylar	Oca	Şub	Mar	Nis	May	Haz	Tem	Ağu	Eyl	Eki	Kas	Ara	Yıl
En yüksek sıcaklık (°C)	33,3	38,2	43,4	46,0	48,4	48,5	45,5	43,9	45,0	44,0	41,0	36,0	48,5
Ortalama en yüksek sıcaklık (°C)	25,0	28,1	33,9	38,9	41,6	40,2	37,4	36,3	36,8	37,2	31,9	26,3	34,5
Ortalama en düşük sıcaklık (°C)	11,1	13,6	18,5	23,0	26,2	28,1	27,8	26,7	25,3	22,3	17,3	12,5	21,0
En düşük sıcaklık (°C)	3,3	4,0	9,0	12,0	19,0	20,0	21,4	22,8	20,6	15,0	6,0	3,0	3,0
Ortalama yağış (mm)	1,2	3,9	5,1	5,8	3,5	13,9	56,7	60,8	21,4	1,5	2,1	2,0	177,9
Kaynak: Dünya Meteoroloji Örgütü[1]

Haydarabad birbiri arkasına yığılmış gibi görünen üç tepecik üzerine kurulmuştur. Şehrin kurucusu 1768'de Mian Gulam Şah Kalhoro'dur. Bu kişi Sind'un önemli aşiretlerinden Kalhoro aşiretinin başı olup Babür İmparatorluğu İmparatoru olan II. Şah Alem tarafından yarı özerk Sind Valisi (Sind Nevabı) olarak görevlendirilen Main Noor Mohammad Kalhoro'nun varisidir. İran Şahı Nadir Şah Hindistan'a hücum edip Sind'ı işgal ettikten sonra Kolhoro Hanedanı'ndan Sind Nevab olan Main Noor Mohammad Kalhoro'un tek oğlu hariç diğer oğullarını İran'a göndermişti. Sind'de kalan tek Kalhora Hanedanı üyesi Mian Gulam Şah Kalhoro 1768'de kendini daha korunaklı olarak gördüğü bir mevkiye çekmeye karar vermişti. Bu korunaklı mevkii eski Mauraya İmparatorluğu'nda bir idareci olan "Nerun"'un "Nerun Kot" adı ile kurmuş olduğu küçük balıkçı köyünde bulmuştur. 1768'de Mian Gulam Şah ilk olarak (şimdi bu şehrin ortasında bulunan tepede) mimar Mir Bahram Han'a pişmiş kırmızı tuğladan yapılmış bir büyük kale kurdurmuştur. Bu kaleye Sindli dilinde "güçlü kale" anlamına gelen "Pacco Qilla" adı verilmiştir.

Kalenin yanında kurulması ön görülen şehrin formal planı ise 1782'de kurucunun oğlu olan Sarfaz Han tarafından yapılmıştır. Şehir temelleri ortaya çıkmaya başlarken bu yeni şehir "Hehran/Sind'in Kalbi" adı anılmaya başlamıştır.

Ancak bundan sonra Sind'de bulunan önemli aşiretler arasında, yani Kalhore ve Talpur aşiretleri arasında çok ciddi mücadeleler ortaya çıktı. 1783'te Kalhora Hanedanı üyesi Sind Nevabı olan "Mina Abdül Nabi" Halani Muharebesi ile Sind'in idaresini elinden çıkarmıştır. Bu savaşta nevaba karşı gelen güçte önemli rol oynayan Belüçlü Tapur aşiretinin başı "Mir Fateh Ali Khan Talpur"'a 1783'te Babür İmparatorluğu İmparatoru olan II. Ekber Şah'ın bir fermanı ile yarı özerk ve babadan oğula kalacak Sind Nevabı görevi verilmiştir. Böylece 1783-1843'te döneminde Sind Nevabı olarak hüküm sürecek Talpur Hanedanı nevapları idaresi başlamıştır.

1789'da Sind nevabı olan "Mir Fateh Ali Khan Talpur" Sind'in merkezi olan Hüdabad'dan ayrıldı ve Sind Nevablığı başkenti olarak Haydarabad'ı seçti. 1768'de yapılan Haydarabad Kalesi "Pacco Qilla"'yı nevablığın ana idare merkezi yaptı. Burası ikametgâh sarayı olarak geliştirildi. Mir Fateh Ali Han Talpur nevablığı idaresi yakın üç erkek kardeşi ile birlikte olmuştu ve Sind Nevvablığı'nın dört idarecisi "char yar (dört dost)" olarak anılmaktadır. . Talpur hanedanının Sind Nevablığı idaresi 50 yıldan biraz daha uzun sürdü. Nevvablığa 1843'te yeni bir tehdit çıktı. İngiliz Doğu Hindistan Şirketi kolonisi idarecileri Pencap bölgesini ve Afganistan'ı stratejik hedefleri olarak görmeye başlamışlardı ve Sind'ı bu hedefe erişmek için ortadan kaldırılması gerekli bir engel olduğunu kabul etmekteydiler. Talpur Sind Nevabı 1843'te İngiliz Doğu Hindistan Şirketi Kolonisi ile bir antlaşma imzalayıp İngiliz kolonicilerine büyük tavizler verdi. Bu tavizlerden birisi kendine bağlı olan gönüllü orduyu dağıtmak idi. İngiliz kolonisi ordusu komutanı General Charles Napier Sind ordusunun dağılması haberini alıralmaz Bombay'a geri dönmekte iken ordusunun hedefini değiştirdi ve bu ordu ile tekrar Haydarabad'a ve Talpur Hanedanı nevablığı üzerine yürüdü. Genaral Napier Sind'i ele geçirip, Haydarabad kalesini koloni ordusu için büyük garnizon merkezi yapmayı hedef etmişti. Genral Napier bunun için Sind Nevvablığı ve İngilizlerle arasında daha önce imzalanmış olduğu antlaşmayı İngilizlerin hiçe saydığını açıkladı.

Talpur hanedanı üyelerinden bazıları İngilizlere inanmamış ve alelacele yeni bir ordu kurmuşlardı. Bu ordu ile İngiliz Doğu Hindistan Şirketi'nin koloni ordusu arasında 17 Şubat - 24 Mart 1843'te"Miani Muharebesi" yapıldı ve bu muharebede İngiliz koloni ordusu galip geldi. İngiliz koloni ordusu Sind'i ve Haydarabad'ı eline geçirdi. Haydarababd İngiliz kolonisi ordusu tarafından talana uğradı. Kale İngilizler tarafından kısmen yıkıldı ve şehir büyük maddi zararlar gördü. İngiliz koloni ordusu tarafından binlerce Hint öldürüldü; Talpur hanedanının başları Birmanya'ya sürüldü. İngiliz Doğu Hindistan Şirketi Haydarabed şehrinin idaresini Doğu Hindistan Şirketi'nin doğrudan doğruya idare ettiği "Bombay Presidency İdaresi"'ne bağlandı.

1. Haydarabad Şehri Taluka (Belediyesi)
2. Hyderabad Kırsal Varoşlar Taluka (Belediyesi)
3. Latifabad
4. Kasımabad Taluka (Belediyesi)

Haydarabad genellikle Pakistan'da ve özellikle Sind Eyaleti içinde çoklu-etnik ve çoklu-kültürel şehir olarak bilinmektedir ve etnik asıl, din ve kültür açısından gayet toleranslı bir yerleşkedir. Ancak 1980'li yıllarda Sind dili konuşanlar ile "muhacirler" arasında etnik karışıklıklar çıkmıştır. 1947'de koloni Hindistan'ın bölünmesi ile günümüzde Hindistan'ın Gucerat ve Maharashtra eyaletlerinde bölünmeden önce yaşayan çok sayıda Müslümanın Haydarabad'da gelip yerleşmesine neden olmuştur. Bölünen Pencap'tan da birçok Pencapça konuşan kişi Pakistan Pencabi'n komşu olarak bulunan Sind eyaletine, özellikle Haydarabad şehrine, göçmüşlerdir. Afganistan savaşı ve hatta çok daha önceden de şehir Peştuca dili konuşan Peştun muhacir akımına da hedef olmuştur.

Nüfus istatistiklerine göre şehirde en fazla konuşulan diller (1998'de %56,16 oranı ile) Urduca dili ve (1998'de %35,37% oranı ile) Sindce dili olmakla beraber şehirde Pencapca, Saraiki, Peştuca Belucice, Memoni dili gibi diller de konuşulmaktadır. Günümüzde Hindistan asıllı çok değişik dil konuşanlar bu şehirde gayet yaygın şekilde oturmaktadırlar ve bunlar şehrin orijinal Urduca ve Sindce konuşanları ile iyice integre olmuşlardır. Ancak Afganistan Savaşı'nda sonra en yeni gelen ve Peştuca dili konuşan muhacirler daha şehrin diğer sakinleri ile entegre olmamış görünmektedirler. Bu yeni Peştuca konuşan muhacirler şehrin istasyonu civarındaki semtinde çok konsantre olmuşlardır.

Şehir nüfusu içinde en önemli din İslam'dır ve bunların çoğunluğu Sünnidir. En büyük dinsel azınlık nüfusun %10'unu teşkil eden Hindu'lardır. Şehir daha İngiliz kolonisi iken İngiliz Protestan misyonerlerinin hedefi olmuştur ve günümüzde şehirde 1 katedrali ve 5 semtsel kilisesi bulunan %1 Hristiyan azınlık bulunmaktadır.

Şu gösterge şehirde 19. yy.da nüfus durumunu 21. yy'deki karşılaştırılmak için verilmiştir:

• Packo Qilo (Haydarabad Kalesi): Bu kale 1768'de "Mian Gulam Şah Kolohoro" tarafından yaptırılmıştır. Haydarabad şehrinin en önemli tarihi simgesidir. Ne yazıktır ki bu önemli tarihsel miras bakımsızlıktan dolayı harabeye dönmeye yüz tutmaktadır. Kalenin içinde Hindistan-Pakistan ayrımı sırasında Pakistan'a göçen "muhacir"lerin gecekondu tipli dermeçatma evleri ile doludur. Kalenin ana kapısı ve Talpor hükümdaralar tarafından yaptırılan bir bina nispeten karakterlerini korumuştur ve bu çok az sayılı kalıtlarla bile kale gelen turistler için çok ilgi çekiciliğini korumaktadır.
• Rani Bağ: Şehirde çok ünlü tarihi park.
• Tarihi türbeler: Şehrin kuzeyinde Hirabad'da Kalhora hanedanı ile Talpur hanedanı hükümdarlarının tarihi türbeleri bulunmaktadır. Bunlar arasında mimarisi en güzeli olarak bilinen "Mian Gulam Şah Kolhoro"'nun türbesi bakımsızlıktan dolayı harap olmaya yüz tutmuştur. Türbenin kubbesi çökmüştür; renovasyona tabi tutulup kubbenin yeniden yapılması şehrin tarihî dokusunu korumak için uygun olmasına rağmen türbenin üzerine (güya geçici) metalik bir düz çatı yapılmıştır.
• Sindoloji Enstitüsü Müzesi: Sind Üniversitesi'ne bağlı olan enstitünün müzesidir. Camlı sergilenen eşyalar arasında İndus Nehri Vadisi medeniyetlerinin ve Sind eyaletinin Sama, Sumra, Kalhora ve Talpur devletlerinden kalan tarihsel, müziksel ve kültürel mirasları gösterilmektedir. Bunlar arasında, Thar ve Kohistan çöllerinde yaşayan aşiretlerin hayatlarını sergileyen etnolojik sergiler de çok ilgi çekicidir,.
• Hirabad ve Amil semtleri: Bu semtler de Hindistan-Pakistan ayrımından önce çok ilgi çekici eski binalarla dolu iken bu ayrım sonunda bu semtlerde bulunan her boş yere derme çatma yerleşeme binaları yapılmış; bunlar göze çok kötü gelmekle kalmayıp bu semtlerde bulunan eski binaların da bakımsızlıktan karakterlerini kaybetmelerine yol açmıştır. 1947'den önce bu semtin sokakları, evleri ve bina cepheleri çok gösterişli idi ve bu semtlerin sokakları gülsuyu ve güzel kokulu sandal ağacı tahtası suları ile zaman zaman temizlenip yıkanmakla ün yapmışlardı.
• Badshahi Bungalow (Kral Bungalovu): Bu son Haydaraabad Hükümdarı Mir Nasır Han Talpor'un sarayıdır. Bu saray hala özel şahısa ait olarak Talpor hanedanı varislerinin elinde bulunmakta ve sarayın içine giriş için özel şahsi izin gerekmektedir. Fakat dışından bile bu sarayın güzelliği bir turizm çekici bina olmasını korumaktadır.
• İndus Nehri: Bu nehir bu şehrin çok yakınından geçmektedir. Nehir kenarı bir özel piknik alanı olmuştur ve buralarda bulunan lokantalar müşterilerine ızgaralınmış veya kızartılmış İndus Nehri balığı olan "Pallo" balığı yemeği sunmaktadırlar. Bu nehir özellikle Temmuz sonu ve Ağustos'ta hava Mansun rüzgarları sezonu dolayısıyla yağmurlu ve kapalı olduğu ve bu nedenle nehir yatağı tamamıyla dolduğu zamanlarda gerçekten çok ilgi çekici bir görüntü vermektedir.
• Resham Ghiti, Shahi Bazaar, Chhotki Ghiti çarşı sokaları merkezleri: Bu çarşılar kilometrelerce uzanan geleneksel dar sokakların iki tarafında bulunan küçük dükkanlar ve bunların sokaklara yayılmış kısımlarından oluşur. "Shahi Bazaar" şehrin Kalhora hanedanından ilk kurucusu "Şah" ın Sind eyaleti merkezini Hüdabad'dan Haydarabad'a geçirmesi döneminde kurulmuş ve o zaman birçok tüccarı o zamanki yeni şehre çekmiştir. Shahi Bazaar Kale kapısından başlayıp ta "Bahriye Rai Saat Kulesi"'ne kadar ulaşmaktadır. "Pesham Gjiti" ise önceki pazar sokağının bir uzantısıdır. Bu çarşıda Sind'e has "Kundan" tipi altın takılar çok turist ilgisi çekmektedir. Chhotki Ghiti ise daha çok modern eşyanın (porselen çanak-çömlek, elektronik ve elektrikli malların) satıldığı bir çarşıdır ve "Pasham Gjiti"'nin bir devamı şeklindedir.

Wikimedia Commons'ta Haydarabad, Pakistan ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• Wikivoyage'da Haydarabad Seyahat Kilavuzu 27 Ağustos 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
• "Open Directory" Pesaver (İngilizce)
• Your Own Haydarabad City Websitesi 25 Kasım 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Hyderabad City Resmi Websitesi 24 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Internette Haydarabad Sehri.
• Haydarabad Telefon numaralari rehberi
• Haydarabad tarihi