İçeriğe atla

Havagazı fabrikası

Poznań'da 1856 ile 1973 yılları arasında, kömür gazı üreten belediye gaz tesisleri. Halen doğalgaz dağıtımı için kullanılmaktadır.

Havagazı fabrikası veya gazhane havagazı üretimi için endüstriyel bir tesis ve depolama alanıdır.

Taş kömürünün yüksek sıcaklıkta damıtılması yoluyla üretilen havagazı, 19. yüzyılda aydınlatma amaçlı kullanılmıştır. Yeni aydınlatma teknolojilerinin gelişmesi ile gazhaneler işlevini kaybetmiştir.

Tarihçe

Maden kömürü 16. yüzyılın sonlarında evsel yakıt olarak kullanılmaya başlamış ve maden kömüründen yanıcı bir gazın çıktığı ve bunun da kömürün yanması sırasında oluşan alevden sorumlu olduğu gözlenmişti.[1] Maden kömürünün soba içinde yanarken şiddetli bir ışık saçtığı, 18. yüzyılın sonunda Belçika'da yaşayan Minckelaers isimli bir eczacı tarafından keşfedildi.[2] Kömür gazının (havagazı) aydınlatma amacıyla yakılması konusunda çeşitli çalışmalar başladı. Bu gazın patlama ve parlama gibi özellikleri olduğunu İngiltere'de Boulton ve Watt firmasında mühendis olarak çalışan William Murdoch ortaya çıkardı. Murdoch, büyük bir depoda topladığı gazı yaktığı halde herhangi bir patlama olmadığını gözlemledikten sonra gazın ışık elde ederek şehri aydınlatabileceğini öne sürdü. 1804'te Boulton ve Watt firması, gaz elde etmede kullanılan retortlar üretmeye başladı. Çeşitli özel yapılar ve alanların aydınlatmasında havagazı kullanıldı.

Gazın bir merkezden borularla dağıtılması düşüncesi 1806 yılında Alman asıllı Frederic A. Winsor tarafından ortaya atıldı.[1] Bu düşünceyi hayata geçirmek için ilk havagazı şirketi olan Gas Light and Coke Co. 1812 yılında kuruldu. Gazın bir merkezden borularla dağıtılmasına dayanan ilk genel aydınlatma, 1 Nisan 1814 tarihine Londra'da bu şirket tarafından gerçekleştirildi. Kentlerin gazla aydınlatılması hızla yaygınlaştı. Üretilen gazın depolanması için şehirlerin her yerine gazometreler inşa edildi.[3] Gazometreler 62 metrelik iç çapı ve 72 metrelik yüksekliği ile devasa birer varil görünümüne sahip depolama alanları idi. Osmanlı Devleti'nde ilk kez 1855yılında İstanbul'da Dolmabahçe Sarayı'nın yakınına bir gazhane inşa edildi ve sarayın aydınlanması sağlandı, on yıl içinde İstanbul'un çeşitli semtleri buradan sağlanan havagazı ile aydınlatılmaya başlandı. 1862'de Kuzguncuk, 1880'de Yedikule 1892'de Kadıköy (Hasanpaşa) Gazhaneleri hizmete girdi.[4]

Havagazı kullanımının yerini doğalgazın alması ve endüstriyel aktivitenin şehir dışına taşınmasıyla tüm dünyada gazhaneler işlevini yitirdi. 1999'da İngiltere'deki gazometrelerin çoğunluğunun yıkılmasına dair bir karar alındı.[5] Terkedilmeye başlayan yapıların yenilenmesi Avrupa'da 20.yy ‘ın son on yılında daha popüler hale geldi ve kimi gazhane yapılarının iç mekanları yenilenerek yeni işlevler kazandı.

Yeni işlevler kazanan gazhane yapıları

Yeniden işlevlenen Viyana Gazhanesi

Viyana'nın Simmering ilçesinde bulunan ve dört büyük gazometre içeren Viyana Gazhanesi, 1984 yılında faaliyetine son verdi. Yapı, 2001'de içinde Viyana Ulusal Arşivi, alışveriş mekanları, ofisler, konutlar ve öğrenci yurdu bulunduran bir mekana dönüşmüştür.[6]

Milano'daki Bovisa Gazhanesi 1992 yılında fakülte binası haline getirilmiştir.

1888 yılında inşa edilmiş Varşova Gazhanesi, 1978'de faaliyetini durdurmuş ve Gazhane Müzesi olarak kullanılmaya başlamıştır.[7]

1940 yılında kapanan Kuzguncuk Gazhanesi, sanata ve kültürel faaliyetlere ev sahipliği yapacak bir kültür merkezi olması yönünde planlamış, 2002 yılında tamamlanmadan yarım kalmıştır.[2]

Hasanpaşa Gazhane, günümüzde müze olarak kullanılıyor.

Hasanpaşa Gazhanesi, İstanbul'da 1892 yılında inşa edilmiş ve 2021 yılında müzeye dönüştürülmüştür.[8]

Kaynakça

  1. ^ a b Dölen, Emre (17 Temmuz 2021). "Bunsen Peki ve Spektral Analizin Doğuşu ve Türkiye'de Tanıtılması". Osmanlı Bilimi Araştırmaları, Yıl 2010, Cilt 11, Sayı 1,. 23 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  2. ^ a b Özolcay, Özgecan (2018). "Tarihi endüstriyel yapılarda yeniden işlevlendirme ve Kuzguncuk Gazhanesi örneği" (PDF). Maltepe Üniversitesi yüksek lisans tezi. 17 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 17 Temmuz 2021. 
  3. ^ "Gazometrelerin Potansiyeli". Manifold. 17 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2021. 
  4. ^ "İSTANBUL GAZHANELERİ | Büyük İstanbul Tarihi". istanbultarihi.ist. 8 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2021. 
  5. ^ "Will the UK's gas holders be missed?". BBC News (İngilizce). 9 Şubat 2015. 17 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2021. 
  6. ^ "ENDÜSTRİ YAPILARININ DÖNÜŞÜMÜ: VİYANA GAZOMETRELERİ". Kot Sıfır. 13 Nisan 2015. 21 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2021. 
  7. ^ "Gasworks Museum". graedu.pl. 17 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2021. 
  8. ^ "Hasanpaşa Gazhanesi". 24 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2024. 
Wikimedia Commons'ta Havagazı fabrikası ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Kömür</span> katmanlı tortul çökellerin arasında bulunan katı, koyu renkli, karbon ve yanıcı gazlar bakımından zengin kayaç

Kömür, katmanlı tortul çökellerin arasında bulunan katı, koyu renkli, karbon ve yanıcı gazlar bakımından zengin kayaçtır. Taşkömürü torkugillerden oluşur. Kömür çoğunlukla diğer elementlerin değişken miktarlarda bulunmasıyla oluşur. Asıl bileşeni karbondur; bunun yanında değişken miktarda hidrojen, kükürt, oksijen ve azot içerir. Isı için yakılan bir fosil yakıt olan kömür dünyanın birincil enerjisinin yaklaşık dörtte birini ve elektriğinin beşte ikisini sağlar. Bazı demir ve çelik üretimi yapan işletmeler ve diğer endüstriyel faaliyetler kömürü yakar. Kömürün ekstraksiyonu ve kullanımı birçok erken ölüme ve çok fazla hastalığa neden olur. Kömür'den her yıl binlerce kişi erken ölüyor.

<span class="mw-page-title-main">Dolmabahçe Sarayı</span> Türkiye, İstanbul’da bir saray

Dolmabahçe Sarayı, İstanbul, Beşiktaş'ta, Kabataş'tan Beşiktaş'a uzanan Dolmabahçe Caddesi'yle İstanbul Boğazı arasında, 250.000 m²'lik bir alan üzerinde bulunan Osmanlı sarayı. Marmara Denizi'nden Boğaziçi'ne deniz yoluyla girişte sol kıyıda, Üsküdar ve Kuzguncuk'un karşısında yer alır. Sultan Abdülmecid tarafından inşa ettirilen sarayın yapımı 1843 yılında başlayıp 1856 yılında bitirilmiştir. Günümüzde müze olarak kullanılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Karbon</span> sembolü C ve atom numarası 6 olan kimyasal element; bilinen tüm yaşamın ortak unsuru

Karbon, doğada yaygın bulunan ametal kimyasal elementtir. Evrende bolluk bakımından altıncı sırada yer alan karbon, kızgın yıldızlarda hidrojenin termonükleer yanmasında temel rol oynar. Dünyada hem doğal halde, hem de başka elementlerle bileşik halinde bulunan karbon, ağırlık olarak Dünya'nın yerkabuğunun yaklaşık %0,2'sini oluşturur. En arı (katışıksız) biçimleri elmas ve grafittir; daha düşük arılık derecelerinde maden kömürünün, kok kömürünün ve odun kömürünün bileşeni olarak bulunur. Atmosferin yaklaşık % 0,05'ini oluşturan ve bütün doğal sularda erimiş olarak bulunan karbon dioksit, kireç taşı ve mermer gibi karbonat mineralleri, kömürün, petrolün ve doğalgazın başlıca yapıtaşları olan hidrokarbonlar, en bol bulunan bileşikleridir.

<span class="mw-page-title-main">Hasan Paşa Camii (İstanbul)</span>

Hasan Paşa Camii ya da Kaptan Hasan Paşa Camii, İstanbul'un Kadıköy ilçesindeki Hasanpaşa Mahallesi'nde bulunan 1899 tarihli camidir.

<span class="mw-page-title-main">Karbonmonoksit</span> 0,97 yoğunluğunda, renksiz, kokusuz, zehirleyici bir gaz. Bol miktarda ısı açığa çıkararak mavi bir alevle yanar ve hava ile birleşerek birçok uygulama alanı olan patlayıcı bir karışım oluşturur (CO)

Karbonmonoksit, CO formülüne sahip sadece bir karbon ve bir oksijen atomundan oluşan inorganik bileşiktir Karbonmonoksitte karbon ve oksijen arasında üçlü bağ vardır. Endüstride jeneratör gazı, su gazı, kuvvet gazı ve hava gazı içinde kullanılır. Yakıt olarak da kullanılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Viyana Gazometreleri</span>

Viyana Gazometreleri, Viyana'nın Simmering ilçesinde bulunan 1896 yılında yapılmış ve gazometre binaları.

<span class="mw-page-title-main">Kuzguncuk</span> Üsküdar, İstanbul, Türkiyede mahalle

Kuzguncuk İstanbul ilinin Anadolu yakasında Üsküdar ilçesinde yer alan bir semttir. Boğaziçi’nin Anadolu kıyısında, Üsküdar, Paşalimanı ile Beylerbeyi arasındaki yerleşme Kuzeybatı-güneydoğu doğrultusunda oluşmuş, Boğaziçi’ne açılan bir vadi içinde gelişmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Oberhausen</span> Ruhrgebiette büyükşehir (Kuzey Ren-Vestfalya, Almanya)

Oberhausen, Almanya'nın batı kesiminde Kuzey Ren-Vestfalya eyâletinde (Land) bir şehir.

<span class="mw-page-title-main">Thomas Newcomen</span>

Thomas Newcomen, İngiliz mucit.

<span class="mw-page-title-main">Havagazı</span>

Havagazı, kentlerde ısınma ve aydınlanma maksadıyla kullanılmak üzere kömürden imal edilen gaz yakıttır. Havagazı "Havagazı Fabrikası" veya Gazhane denilen üretim ve depolama tesislerinde imal edilir.

<span class="mw-page-title-main">Çevre kirliliği</span> Doğa sorunu

Çevre kirliliği, çevrenin doğal olmayan bir şekilde insan eliyle doğallığının bozulmasıdır. Bu ekosistemi bozma eylemleri; kirlenme şeklinde tabir edilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Zeche Zollverein</span>

Zeche Zollverein, 2001’den bu yana UNESCO’nun Dünya Kültür Mirası’na alınan eski maden ocağı.

<span class="mw-page-title-main">Hasanpaşa, Kadıköy</span> Kadıköy, İstanbul, Türkiyede mahalle

Hasanpaşa, İstanbul ilinin Anadolu Yakası'nda bulunan Kadıköy ilçesine bağlı bir mahalledir.

Maltepe Havagazı Fabrikası 1929-1990 yılları arasında Ankara'nın Maltepe semtinde faaliyet gösteren elektrik santralı ve havagazı üretim tesisi.

<span class="mw-page-title-main">Gazometre</span>

Gazometre, atmosferik basınçta ve çevre sıcaklığında hava gazı, doğal gaz, sıvılaştırılmış gaz ve biyogaz gibi yanıcı gazları depolamak için kullanılan yapılardır.

Mond gazı, endüstriyel ısıtma amacıyla kullanılan ucuz bir kömür gazıdır. Kömür gazları, kömürün yüksek sıcaklığa kadar ısıtılıp ayrıştırılması ile elde edilir. Kömür gazları, 1940'larda ve 1950'lerde doğalgazın benimsenmesine kadar birincil gaz yakıtı kaynağıydı. Genellikle boru dağıtım sistemleri aracılığıyla hanelere tedarik edilen gaz, aydınlatma, ısıtma ve yemek pişirme amacıyla kullanıldı. Gaz adını, mucidi olan Ludwig Mond'dan aldı.

<span class="mw-page-title-main">Hasanpaşa Gazhanesi</span> İstanbulda bir müze ve etkinlik alanı

Hasanpaşa Gazhanesi (Kurbağalıdere Gazhanesi ya da Kadıköy Gazhanesi olarak da bilinir), İstanbul'un Anadolu yakasına gaz tedariki için Kadıköy'de 1892'de inşa edilmiş olan, günümüzde kültür merkezi olarak kullanılan yapıdır.

Jean-Baptiste Lanoix, Lyon'da bir fabrika kurarak uyguladığı aydınlatma ve gaz ısıtmasının temellerini atan bir manifestonun yazarı Fransız eczacı ve kimyagerdir.

<span class="mw-page-title-main">William Murdoch</span>

William Murdoch İskoç kimyager, mucit ve makine mühendisidir.

<span class="mw-page-title-main">Kadıköy Hal Binası</span>

Kadıköy Hal Binası, 1925-1927'de İstanbul'un Kadıköy ilçesindede sebze-meyve hali olarak inşa edilmiş yapı.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.