İçeriğe atla

Hatukaylar

Hatukaylar
Хьатыкъоехэр, Хьатыкъуайхэр
Hatukay aşiret tamgaları
Önemli nüfusa sahip bölgeler
 Türkiye5.000+
 Suriye200+
 Almanya200+
 İsrail200+
 Ürdün100+
 ABD100+
Diller
Adigece, Türkçe, İngilizce, Arapça, İbranice
Din
İslam
Hatukay köyü (Хатукай / Хьатикъуай), Adigey Cumhuriyeti
Bu madde Hatukay boyu hakkındadır. bu boyun kurduğu tarihsel devlet için için Hatukay Prensliği sayfasına bakınız.

Hatukaylar,[1] (Adigece: Хьатыкъуай, Hatıquay) tarihsel olarak Çerkesya'nın Hatukay vilayetinde yaşayan Çerkes boyu. Savaşçı kimlikli bir boy olarak biliniyorlardı. Günümüzde sayıları az olup çoğunlukla Türkiye'de yaşarlar. Çerkes bayrağında yer alan ve 12 Çerkes boyunu temsil eden yıldızlardan biri de Hatukayları ifade eder. Rus-Çerkes Savaşı döneminde Kafkasya'daki varlıkları Çerkes soykırımı sırasında yok edildi. Günümüzde Kafkasya'da kalmadıkları için Çerkes diyalektolojisinde adları geçmez.[2] Şapsığlar, Hakuçlar, Abzehler gibi Batı Çerkeslerinde soylu sınıfı bulunmaz iken, Bjeduğ ve Çemguylarda olduğu gibi Hatukaylarda da bu sınıf görülür.[3]

Tarih ve etimoloji

Tarih

Hatukaylar Batı Çerkes boy prensliklerinden olmakla beraber tarihsel anayurtları Kuban Nehri çevresindedir. Hatukaylar küçük bir topluluk oldukları için bazen Çemguy boyunun bir alt grubu oldukları düşünülmüştür, fakat tarihsel olarak Janelere daha yakındırlar. Komşuları: Bjeduğlar (Batı), Abdzahlar (Güney) ve Çemguylar (Doğu). 18. yüzyılın sonlarında Bjeduğların batısında ve Kuban Nehri'nin sol tarafı ile Şagvaşe'nin sağ tarafında oturuyorlardı. Ancak 19. yüzyılın ilk yarısında daha doğuya kayarak Bjeduğlar ve Çemguyların arasına yerleşmişlerdir.[4]

Rus işgalinden önce Hatukaylar diğer Çerkes boylarına ve Kırım Tatarlarına karşı birçok savaş veren savaşçı bir boy olarak bilinirdi. Hatukay prenslerinden en bilineni Aslan-Giray olarak geçer. Fiziksel olarak güçlü olmasa da, yetenekli bir konuşmacı ve lider olarak benimsenmişti. Onun hükmünde Hatukaylar gücünün zirvesine ulaştılar. Ölümünden sonra prenslik iç savaşa girdi ve eski gücünü kaybetti.

Türk kaşif Evliya Çelebi, Hatukayların en eski ayrıntılı tanımını derledi ve şöyle yazdı:[5]

Büyük Hatukay vilayeti. Beyinin ismi Cangirey'dir, yani Canbe Giray'dır. Canbe Giray Sultan bunda konuk iken o gece beyinin bir çocuğu dünyaya gelince Canbe Giray Sultan'm ismini koyup Cangirey derler. Hâlâ Çerkes gelenekleri öyledir ki evinde bir konuğu olduğunda bir oğlu doğarsa ona evdeki konuğun ismini korlar ve o an oğlanı bir günden bir başka süt ana alıp götürür. Anasından ve babasından iyi besleyip büyütür. Hâlâ yine öyle gördük. Eğer evlerinde konuk yok ise komşusunun adını oğlana korlar, eski gelenekleri budur. Bu Hatukay beyi zengin, çok hayvan ile 8 bin adet pür-silâh askere maliktir. Bu vilâyet bir geniş, verimli ve güzel yurt olduğundan Moskov kralı oğlunu katledip Kalmık keferesi içlerinden cenk ede ede Edil Nehri'ni geçip Heyhat Sahrası'm geçip gelen Nevruz İmirza Tatarları bu Hatukay Çerkesi toprağında Kuban Nehri kıyısında yerleşip Çerkes'den kız alıp kardaş olmuşlardır. Hepsi 10 bin asker ve 6 bin obadır. Gayet sadaklı, savatlı, silâhlı ve yiğit askerdir.

...

Bu Çerkez kavmine kâfir desen o an aman ve zaman vermeyip adamı katlederler. Ve dahi "La ilahe illallah" derler, ama semiz domuzları kuyruğundan yerler, oruç tutmayıp namaz kılmazlar ve domuzu olmayanı köye koymazlar. Asla kiliseleri, çarşı pazarları, han ve hamamları yoktur. Bütün gelen geçen konuklar evlere konarlar. Bir evde konuk olsan malını mülkünü şöyle açığa koysan asla bir çöpüne zarar gelmez. Her ne kadar düşmanın olsa o konakbanın kıranında olan komşular ile senin uğuruna ölürler. Sana bir zarar getirtmezler.

...

Hâlâ Çerkes dili kaleme gelmez, dinlemeye dayalı, boğazdan, avurttan ve dil altından çıkan, serçe sesi gibi kaleme gelmez bir dildir. Bu kemter kul, âlem seyyahı ve insan nedimi gösterişsiz ve hasır sahibi Evliyâ 51 senedir yedi iklimde 18 padişahlık yere ayak basıp her diyarın insanıyla konuşmak için fesahatları, belâğatları ve şiirleri ile 147 lisanı cevher saçan kalemimle yazmışım, ama bu Çerkes dili gibi saksağan kuşu sesli dili yazamadım. İnşaâllah o dili de gücümüzün yettiği kadarıyla yazarız. Bir özel lehçeleri var, zira kitabî değillerdir. Onun için kaleme gelmez, kuş dilidir, vesselam.

— Evliya Çelebi, günümüz Türkçesine çevrilmiştir

Rus-Çerkes Savaşı sırasında Rus İmparatorluğu tarafından Hatukay toprakları işgal edildi.[6] Bunun ardından çoğu köy ve kasaba yok edilmekle beraber, halkın büyük kısmı diğer kabilelere göç etmek zorunda kaldı ve Hatukayların Kafkasya'daki varlığı Çerkes soykırımı sırasında yok edildi.[6] Günümüzde Kafkasya'da hiç kalmadıkları için Çerkes diyalektolojisinde adları geçmez.[2] Günümüzde Hatukayların çeşitli diasporalarda birkaç köyü vardır. Hatukay lehçesi yok olma tehlikesiyle karşı karşıya olan Çerkes dillerindendir.

İsim Etimolojisi

Hatukay isminin kökeni ile ilgili bir iddia ismin Хьаты ("Hatti") ve Къуэ ("Oğul") kelimelerin birleşiminden "Hattilerin Evladı" gibi bir anlama geldiğidir. "Hatti" antik bir isimdir ve Anadoludaki Hatti uygarlığından gelir. Bu isim, Nart Destanlarında Peterez'in konuştuğu dil Hattice olarak geçmektedir. Diğer bir iddia ise, ismin Prens Büyük İnal'ın oğlu Prens Temruk'un oğlu Prens Hatko'dan geldiğidir. Hatko, Taman Yarımadası'nın prensi olmakla beraber prensliğinin adı Хьатыкъуай (Hatko'nun yeri) idi.

Dil ve kültür

Kültür

Ana madde: Adige Habze

Geleneksel Hatukay kültürü, Çerkes kültürünün parçasıdır. Hatukaylar, tarım, sığır ve at yetiştiriciliğiyle uğraşırlardı. İslam öncesinde Hatukaylar, Çerkeslerin tanrıları olan Şıble (şimşek ve yıldırım tanrısı), Sozereş (bereket tanrısı), Yemiş, Ahin ve Hakustaş gibi tanrılara tapıyorlardı.

Dil

Hatukaylar, Kuzeybatı Kafkas Dilleri'nin Çerkes dilleri kolunda yer alan Adigecenin Hatukay lehçesini konuşur. Günümüzde bu değişkenin konuşucu sayısı büyük ölçüde azalmış, Kafkasya'da Hatukay kalmadığı için edebiyat dilinde de yer bulamamıştır.

Köy ve sülaleler

Türkiye Hatukay köyleri

İlAdigeceTranskripsiyonTürkçeKaynak
KayseriХэусайXewsay İnliören [7]
KayseriКъэйнэрQeynerKaynar [8][9]
KayseriЧэчэнэйÇeçeneyÇeçenay [10]
KayseriЛакхьэблэLakhebleTersakan [11]
KayseriЛыбыйхьэблэLıbıyhebleKavak/Kavakkköy [12]
KayseriМэлакMelakMalak/Malakköy [13]
KayseriПэдысэйPedıseyAkören [14]
KayseriНыбэрынхьэблэNıberınhable Cinliören [15]
KayseriХаджыисхьакъXacıyishaqDemirciören [16]
BilecikХьатыкъуаеHatıquayePoyra [17]
BilecikАдыгэчэпниAdığeçepniÇerkesçepni/Yeniçepni [18]
BoluПэциехьэблэPetsiyehebleElmalık [19][20]

Hatukay aşiretleri

Hatukaylar da her Çerkes boyu gibi alt aşiretlere (Adigece: лъакӀо) bölünmüştür.

AdigeceTürkçeİngilizceRusça
Бзадж (Bzadj) Bzac Bzaj Бзаджов (Bzadzhov)
Джэндар (Djəndar) Candar Jandar Джандаров (Jandarov)
Иуаныкъу (Yiwanıqu) Yivanuk Yiwaneqo Иваников (Ivanikov)
Къокӏасэ (Qok'asə) Koçase Kochase Кочесеко (Kocheseko)
ЛӀымафэкъо (L'ımafəqo) Lımafko Lmafqo Тлимафов (Tlimafov)
МэфэшIукъо (Məfəṩ'uqo) Mafeşuko Mafeshuqo Мафошов (Mafoshov)
Пэдыс (Pədıs) Pedıs Padis Падисов (Padisov)
Такъырыкъо (Taqırıqo) Takırıko Taqereqo Такириков (Takirikov)
Шэджэрыкъо (Ṩəcərıqo) Şacerıko Shajereqo Шегероков (Shegerokov)
Жьанэ (Janə) Jane Zhaney Жанев (Žanev)
Мастыр (Mastır) Mastır Mastir Мастиров (Mastirov)
Шъобае (Ş̂obaye) Şobaye Shobaye Собаев (Sobaev)
Хьатыкъо (Hatıqo) Hatıko Khateqo Хатиков (Khatikov)
Хьапае (Hapaye) Hapaye Khapaye Хапаев (Khapaev)
ӀутӀыж (Utıj) Utıj Utij ӀутӀыжов (Utijov)
Еутых (Yewtıx) Yevtıh Yewtekh Еутыхов (Eutykhov)
Брыдж (Brıdj) Brıc Brej Бриджов (Bridzhov)
Чыназыр (Çınazır) Çınazır Chinazir Чиназиров (Chinazirov)
Нэжъ (Nəĵ) Nej Nazh Нажев (Nazhev)
ЛIышъхьакъо (L'ış̂haqo) Lışhako Lshaqo Тлишхаков (Tlishkhakov)
ЦIэгъош (Ts'əğoṩ) Tseğoş Tsaghosh Цегошов (Tsegoshov)
Дэбракъыкъо (Dəbraqıqo) Debrakıko Dabraqiqo Дебракиков (Debrakikov)
Бэрзэдж (Bərzədj) Berzec Barzej Берзеков (Berzekov)
Иуныхь (Yiwnıh) Yivnıh Yiwnih Юнихов (Yunikhov)
Къалэбатэ (Qaləbatə) Kalebate Qalebate Калибатов (Kalibatov)
Хьэбатыр (Həbatır) Hebatır Khabatir Хабатыров (Khabatirov)

Ek Bağlantılar

The Hatuqwai Nation

Kaynakça

  1. ^ "Arşivlenmiş kopya". 10 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2013. 
  2. ^ a b Papşu, Murat (2003). Çerkes dillerine genel bir bakış Kafkasya ve Türkiye 10 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Nart Dergisi, Mart-Nisan 2003, Sayı:35
  3. ^ Hapi Cevdet Yılmaz. Adige dili ve edebiyatı 12 Nisan 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  4. ^ "Kafkasya'nın etnik mozaiği". 8 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2013. 
  5. ^ Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi (PDF). 7. 2. s. 622. 20 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 20 Mart 2023. 
  6. ^ a b "TARİHSEL MÜCADELE SÜRECİNDE ÇERKESLER". 22 Aralık 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ağustos 2020. 
  7. ^ "İnliören". 15 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Eylül 2023. 
  8. ^ "Kaynarlılar bir araya geliyor". Nart Ajans. 18 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ekim 2018. 
  9. ^ "Kaynar, Pınarbaşı", Vikipedi, 2 Mayıs 2020, erişim tarihi: 3 Ekim 2020 
  10. ^ "Beserek". Nisanyanmap. 7 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  11. ^ "Tersakan, Pınarbaşı", Vikipedi, 12 Eylül 2020, 22 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 3 Ekim 2020 
  12. ^ "Kavak". Nisanyanmap. 22 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  13. ^ "Akören". Nisanyanmap. 22 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  14. ^ "Akören, Pınarbaşı", Vikipedi, 21 Haziran 2020, erişim tarihi: 3 Ekim 2020 
  15. ^ "Cinliören Köyü". 11 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Eylül 2023. 
  16. ^ "Demirciören, Pınarbaşı", Vikipedi, 12 Eylül 2020, 22 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 3 Ekim 2020 
  17. ^ "Poyra, Bozüyük", Vikipedi, 31 Ağustos 2020, 22 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 3 Ekim 2020 
  18. ^ "Yeniçepni, Bozüyük", Vikipedi, 18 Nisan 2020, 23 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 3 Ekim 2020 
  19. ^ "TÜRKİYE'DEKİ ÇERKES KÖYLERİ". www.circassiancenter.com. 24 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ekim 2020. 
  20. ^ "Elmalık, Bolu", Vikipedi, 4 Nisan 2020, 22 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 3 Ekim 2020 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Çerkesler</span> Kafkas halkı

Çerkesler ya da Adigeler, Kuzey Kafkasya'da, tarihi Çerkesya'nın yerli halkı olan etnik grup. Rus İmparatorluğu tarafından işlenen Çerkes Soykırımı'nın sonucunda Çerkeslerin çoğu öldürülmüş, kalanlar ise Osmanlı topraklarına sürülmüştür. Çerkesler Çerkesçe konuşur ve neredeyse tamamı Sünni Müslümandır. Çerkesya eski zamanlardan beri istilalara maruz kalmıştır; izole edilmiş arazisi, bitmeyen savaşlarla birlikte Çerkes ulusal kimliğini büyük ölçüde etkilemiştir. Çerkes bayrağı Çerkeslerin millî bayrağıdır ve yeşil zemin üzerinde dokuzu yay, üçü yatay şekilde on iki altunî yıldız ve üç çapraz oktan oluşur.

<span class="mw-page-title-main">Kabardeyce</span> Türkiye, Ürdün, İsrail ve Rusyada konuşulan bir Kuzeybatı Kafkas dili

Kabardeyce, Kabardey Çerkesçesi veya Doğu Çerkesçesi, çoğunluğu Kabartay-Balkarya'da yaşayan Kabardeylerin ve Besleneylerin konuştuğu Çerkes dilleri grubundan bir dildir. Adigece ile karşılıklı anlaşılabilirlik düzeyi yüksektir. Kabardeyce, Rusya'ya bağlı Kabardey-Balkar ve Karaçay-Çerkes cumhuriyetlerinde kullanılan resmî diller arasındadır. Bunun dışında Suriye, Ürdün, Türkiye ve Rusya'daki Krasnodar ve Stavropol Kraylarında konuşulmaktadır. Kabardeyceyi 1 milyon civarında insanın konuştuğu tahmin edilmektedir. Kabardeyce 1924 öncesinde Arap alfabesini, 1924-1936 arası Latin alfabesini kullanmıştır. 1936'dan beri Kiril alfabesini kullanmaktadır. Kaberdeyce, diğer tüm Kuzeybatı Kafkas dilleri gibi karışık bir dilbilgisi sistemine sahiptir. Kabardeycenin dört ana lehçesi vardır.

<span class="mw-page-title-main">Çerkesya</span> Kuzeybatı Kafkasyada Adige kabilelerinin birleşmesi ile kurulmuş eski bir devlet

Çerkesya, günümüzde Rusya sınırlarında kalan Kuzeybatı Kafkasya'da var olmuş tarihî ülke ve bölge. Rus-Çerkes Savaşı sonucunda Çerkesya yıkılmış ve Çerkes nüfusunun %75-90'ı topluca katledilmiş, kalan Çerkeslerin büyük kısmı da Osmanlı topraklarına sürülmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Batı Çerkesleri</span>

Batı Çerkesleri ya da Batı Adığeleri, Kuzey Çerkesleri veya Adigeyler, Adigeler, Çerkeslerin bir kolu olan ve Rusya'ya bağlı Adigey Cumhuriyeti ile Krasnodar Krayı ile Çerkes Sürgünü'nde Çarlık Rusyası döneminde Kafkasya'dan Osmanlı İmparatorluğu topraklarına sürülüp tehcir ettirilen ve bugün Türkiye, Ürdün, Suriye ve İsrail gibi ülkelerde yaşayan Kuzey Kafkas halkı. Adigeler, Adigey Cumhuriyetinin 447.109 (2002) olan toplam nüfusunun % 24.2'sini oluşturur.

<span class="mw-page-title-main">Şapsığlar</span> Çerkes boyu

Şapsığlar, Kuzey Kafkasya'nın yerli halklarından olan Batı Çerkeslerine mensup topluluklardan biridir. Tarihi Şapsığya bölgesinde yaşıyorlardı. Bugün çoğunluğu, Krasnodar Krayı Tuapse rayonu ve Soçi'nin Lazarevsk rayonunda ve Rusya'ya bağlı Adıgey Cumhuriyeti’nde yaşar. Dilleri olan Şapsığca 1945 yılına kadar yazı ve edebiyat dili olmuştur. Eskiden onlardan ayrı olan Hakuçlar günümüzde resmî olarak Şapsığlardan kabul edilmektedir.

Adigece, Adığece veya Batı Çerkesçesi, Kuzeybatı Kafkas dilleri ailesinin Çerkes dilleri kolunda yer alan bir dildir. Aynı koldaki Kabardeyce ile karşılıklı anlaşılabilirliğe sahiptir. Kuzey Kafkasya’da yer alan eski Batı Çerkesya topraklarını kapsayan Adige Cumhuriyeti ile Krasnodar Krayı bölgelerinde ve Çerkes Sürgün ve Soykırımı ile Kafkasya'dan Osmanlı İmparatorluğu topraklarına zorla sürülen ve bugün Türkiye ve Ürdün gibi ülkelerde yaşayan Çerkesler tarafından konuşulur. Kiril alfabesiyle yazılan dil, geçmişte Arap ve Latin alfabeleriyle de yazılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Akören, Pınarbaşı</span> Pınarbaşı´nın mahallesi, Kayseri, Türkiye

Akören, Kayseri ilinin Pınarbaşı ilçesine bağlı bir mahalledir.

<span class="mw-page-title-main">Bjeduğlar</span> Çerkes boyu

Bjeduğlar, Rusya'ya bağlı Adıge Cumhuriyeti'nde yaşayan Batı Çerkeslerinden bir Çerkes boyu. Kafkasya'da nüfusları fazla iken, diasporada az sayıda bulunurlar. Adige bayrağında yer alan ve 12 Çerkes kabilesini temsil eden yıldızlardan biri de Bjeduğları ifade eder.

<span class="mw-page-title-main">Çerkes dilleri</span> Kuzeybatı Kafkas dil ailesinin alt bölümü

Çerkes dilleri, Kuzey Kafkasya’da, Rusya'ya bağlı Adigey, Karaçay-Çerkesya ve Kabartay-Balkarya cumhuriyetleri ile Krasnodar Krayı'nda yerli Çerkeslerin ve bugün Türkiye, Ürdün, Suriye ve İsrail gibi ülkelerde yaşayan diaspora Çerkeslerinin dili ya da lehçeleri birliğidir. Batı (ady) ve Doğu (kbd) olmak üzere her biri resmî olarak dil kabul edilen iki formu bulunur. En yakın akrabası 1992 yılında soyu tükenen Ubıhça [uby], en uzak akrabaları ise Abazaca [abq] ile Abhazca [abk] olup hepsi de Kuzeybatı Kafkas dilleri adıyla bir grupta toplanır. 17. yüzyılda Evliya Çelebi tarafından Çerkesçenin ilk kaydı yapılmıştır. Çerkesçe eklemeli dillerden olup ergatif yapı görülür.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye Çerkesleri</span>

Türkiye'deki Çerkesler ya da Türkiye Çerkesleri, Türkiye Adığeleri, 19. yüzyılda Çerkesya'nın Rus İmparatorluğu tarafından ele geçirilmesinden sonra başlatılan Çerkes Sürgünü adlı etnik temizlik hareketinde Kuzey Kafkasya'dan Osmanlı İmparatorluğu topraklarına gelen Çerkeslerin daha sonra oluşturulan Türkiye sınırlarında kalan kısmıdır.

Şapsığ lehçesi, Adığecenin Şapsığlar (шапсыгъхэр) tarafından konuşulan lehçesidir. Adigey’deki küçük bir grup dışında bugün Krasnodar Krayı’nın Tuapse ve Lazarevsk ilçelerine bağlı köylerde yaşayan Şapsığların dil değişkesi, 1924-1945 yıllarında feshedilene kadar Şapsığ Ulusal Rayonu'nda yazı ve edebiyat dili olsa da, Adigey Cumhuriyetinin dışında kaldıklarından günümüzde anadillerinde eğitim ve yayın hakkından yararlanamamaktadırlar. Şapsığca Çerkeslerin ibadet dilidir ve 1906'da İstanbul'da yayımlanan Adıgece Mevlid Şapsığ lehçesiyle kaleme alınmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Abzahlar</span> Çerkes boyu

Abzahlar ya da Abzehler, Çerkeslerin diasporadaki en büyük nüfusa sahip olan boyudur. Türkiye Çerkeslerinin çoğunluğunu oluştururlar ve ayrıca Suriye ile Ürdün'de de yaşarlar. İsrail Çerkesleri içinde Şapsığlardan sonra ikinci ve son sırada olup Rehaniye kasabasında yaşarlar. Kafkasya'da ise Abzah lehçesi konuşan tek köy Adigey Cumhuriyeti'nde bulunan Hakurine Hable/Хьэкурынэхьабл (Şovgenovski)’dir. 1999 yılında Kosova'dan getirilen Abzah boyundan Çerkesler için Adigey Cumhuriyetinde Mefehable adlı köy kurulmuş ve bununla birlikte Adigey'deki Abzah köyü ikiye çıkmıştır. Osmanlı sadrazamı Salih Hulusi Kezrak Abzah kökenlidir. Batı Çerkeslerinin Bjeduğ, Temirgoy gibi boylarında bey (pşı) ve soylu sınıfı varken, Şapsığ, Hakuç ve Abzahlarda bu sınıflar görülmez. Kabardeylerdan sonra en kalabalık Çerkes boyudur. Rus-Kafkas Savaşında Natuhaylar ve Ubıhlarla birlikte en ön saflarda yer almıştır. Diğer Çerkes boylarına göre asillerin nüfuzu daha az ve sınıf farklılıkları daha az belirgindir.

<span class="mw-page-title-main">Besleneyler</span> Çerkes boyu

Besleneyler ya da Besneyler, Besniyler Besniler, Rusya ve Türkiye'de yaşayan Doğu Çerkesleri kolundan Çerkes boyu. En yakın akrabaları yıllar önce onlardan ayrıldıkları Kabardeyler olup, onlar gibi Besleneylerde de pşı (bey) sınıfı bulunmaktaydı. Konoko sülalesi Besleneylerdeki tek pşı sülalesidir. Besleneyler, Büyük Laba nehrinin sağ kıyısında ve Urup nehrine dökülen küçük ve büyük Tegem nehri çevresinde otururlardı. Dilleri Doğu Çerkesçesinin Merkezî Çerkesçe olarak da bilinen Besleneyce ağzı olsa da edebî dil olarak Kabardeylerin ağzı esas alınarak oluşturulan Kabardeyceyi kullanırlar. Günümüzde Rusya'da Karaçay-Çerkesya'daki iki köy ile Krasnodar Krayındaki iki köyde yaşarlar.

Çemguylar ya da Ç’emguylar, K’emguylar, Kemguylar, Kemırgueyler, Kemirguveyler veya Temirgoylar, Rusya'ya bağlı Adigey Cumhuriyeti ile Türkiye'de yaşayan Batı Çerkeslerinden bir Çerkes boyu. Çemguyları Şapsığlar 'Kemguy', Kabardeyler 'Kemırguey', Ruslar 'Temirgoy' diye adlandırır. Nüfusları Kafkasya'da fazla iken diasporadaki en küçük Çerkes topluluğudur. Şapsığlar, Hakuçlar, Abzehler gibi Batı Çerkeslerinde bey (pşı)/soylu sınıfı bulunmaz iken, Bjeduğlarda olduğu gibi Çemguylarda da bu sınıflar görülür. Çemguyların tarihi toprakları Bjeduğların doğusunda ve Hatukay ile Kuban arasındaki Laba ve Belaia nehirleri arasındadır.

Ademıylar ya da Adameyler, Batı Çerkesleri kolundan bir Çerkes boyudur. Kuban Nehri civarında yaşayan Ademıylar Çemguylara karışmışlardır. Ademıylar üzerine ilk ve en geniş bilgiyi 1667 yılında Evliya Çelebi vermiştir.

Yecerukaylar ya da Yegerkoylar, Batı Çerkesleri kolundan bir Çerkes boyudur. Ciraki ve Ratazay civarında yaşayan Yecerukaylar Çemguylara karışmışlardır. Günümüzde lehçelerini konuşan kimse yoktur.

<span class="mw-page-title-main">Çerkes mutfağı</span>

Çerkes mutfağı, Çerkeslere özgü yemek pişirme tarzıdır. Çerkes yemekleri (шхынхэр) daha çok et ve süt ürünleri ağırlıklıdır. Çerkesler ekmeği az kullanırlar. Çerkesleri/Adığeleri tanıtan yemekler şıpsı-p’aste ile şelame-halıjo’dur. Adiğelerin geleneksel yemekleri et, tahıl ve süt yemeklerinden oluşur. Çerkeslerde yemeğe başlamadan, sofra büyüğünün bir konuşma (dua) yapması adettir.

Adigeler veya Batı Çerkesleri, anayurdu Kuzey Kafkasya olan bir Çerkes halkıdır. Abzah, Şapsığ, Bjeduğ, Çemguy ve Hatukay alt grupları Adigeleri oluşturur.

Canbolat Boletıqo, Çemguy baş prensi, Çerkes askeri komutan ve aristokrat. Rus-Çerkes Savaşı'nın en etkili isimlerinden biriydi. Soylu Boletıqo ailesindendi.

<span class="mw-page-title-main">Hatukay Prensliği</span>

Hatukay Prensliği veya Hatıkuaye, tarihî Çerkesya'nın vilayetlerinden birisiydi. Hatukay Çerkesleri bu bölgede yaşıyordu. Prenslik, en büyük Hatukay aristokrat ailesi olan Kerkenoko aşireti tarafından yönetiliyordu. Hatukay Prensliği, Johann Anton Güldenstädt'in 1787 tarihli haritası ve Frederik de Wit'in 1675 tarihli haritası dahil dönem haritalarında çeşitli isimlerle işaretlenmişti.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.