İçeriğe atla

Hattuşa

Hattuşa (- Boğazkale):
Hitit İmparatorluğu Başkenti
UNESCO Dünya Mirası
Yerkapı suru
Konum Türkiye
KriterKültürel: I, II, III, IV
Referans377
Tescil1986 (10. oturum)
BölgeAnadolu
Koordinatlar40°01′11″K 34°36′55″D / 40.01972°K 34.61528°D / 40.01972; 34.61528

Hattuşa ya da Hattuşaş, Hititler'in Geç Tunç Çağı dönemindeki başkentidir. Çorum il merkezinin 82 km güneybatısındaki Boğazkale ilçesinde bulunmaktadır.

Hattuşaş Antik Kenti

Kent, tarih sahnesinde, Hitit İmparatorluğu'nun MÖ 17. ile 13. yüzyıllar arasında başkenti olarak yer almıştır. Hattuşaş, 1986 yılında UNESCO Dünya Mirasları listesine dahil edilmiştir. Hattuşaş Çorum'un Sungurlu ilçesinin güneydoğusunda Boğazkale ilçesinin 4 km doğusundadır.

Kentin tarihi

Kentte yerleşime dair ilk bulgular MÖ 6. binyıla kadar gitmektedir. MÖ 3. binyılda Hattiler bölgeye yerleşmeye başlar. Yerleşime bu dönemde Hattuş denilir. MÖ 19. ve 18. yüzyıllarda bölgeye gelen ve Kültepe merkezli ticaret kolonisi kuran Asurlular burada bir yerleşim yeri oluşturmuş, kentin aşağı kısmına yerleşmişlerdir. Kentin MÖ 1700 civarında Kuşşara kralı Anitta tarafından yakılıp yıkıldığı bilinmektedir. İlerleyen dönemde Hitit Kralı I. Hattuşili başkenti buraya taşımıştır. Kent kuzeyden gelen ve Asur-Mısır arşivlerinde Kaşkalar adı verilen kavimin saldırısına uğramıştır. Hititler tarafından başkent olarak bu dönemde Sapinuwa kullanılmıştır. MÖ 13. yüzyılda kral III. Murşili başkenti yeniden Hattuşa yapmıştır. Kent imparatorluğun yıkılışına kadar devletin merkezi olmuştur.

Kent yaklaşık olarak 2 kilometrekarelik dağlık bir arazide inşa edilmiştir. Ketnin etrafında MÖ 1344-1322 arasında hüküm sürmüş I. Şuppiluliuma döneminde inşa edilen surlar mevcuttur. Kentin içinde devletin idarî merkezi, asillerin ikamet ettiği evler, tapınaklar ve askeri yapılar mevcuttur. Kraliyet mensupları kentin yukarı kısmında ikamet ederken tahkimatların içinde iç kale de mevcuttur. Kentin alt kısımlarında daha çok ahşaptan ve kerpiçten evler bulunurken kentin ihtiyaçları için tarımsal faaliyet alanları ve erzak depoları da buunuyordu. Günümüze ancak taş temelli tapınak ve sarayların kalıntıları kalmıştır.

Kent imparatorluğun Bronz Çağı Çöküşüyle beraber ortadan kalkmasıyla yıkılmış ve Frig dönemine kadar toplumsal hayat kesintiye uğramıştır. Sonra kısmen Galatlar tarafından kullanılan yerleşim Hititler dönemindeki önemini bir daha kazanamamıştır.

Hattuşaş'ta bulunan Nişantaş'ta Luviler dönemine ait hiyeroglif.
Hattuşaş'ın kısmen onarılan Hisarları.
Güneyde yer alan Yerkapı Bayırı.
Boğazkale sitesinden bir manzara: Yenicekale.

Hattuşaş'ta Ortaya Çıkarılan Şehir Katmanları

Hitit Devleti'nin başkenti olan Hattuşaş sanat ve mimarlık alanında gelişmeler göstermiştir. Hattuşaş sözcüğü Hattus sözcüğünden yani Hatti insanlarının verdiği orijinal addan gelir. Hattuşaş çok geniş bir alana yayılmıştır. Yapılan kazılarda 5 kültür katı ortaya çıkmıştır. Bu katlarda Hatti, Asur, Hitit, Frig, Galat, Roma ve Bizans dönemlerinden kalma kalıntılar bulunmuştur. Kalıntılar Aşağı Kent, Yukarı Kent, Büyük Kale (Kral Kalesi), Yazılıkaya'dan oluşmaktadır.

Aşağı Şehir

Hattuşaş'ın konumu ve Anadolu'daki Başlıca Hitit yerleşim brimleri.

Hattuşaş'ın kuzeyde kalan kısımına "Aşağı şehir", güneyde kalan kısımına "Yukarı Şehir" denir. Hattuşaş'daki kalıntıları ilk olarak Fransız arkeolog Charles Texier keşfetmiştir. 1893-1894 yıllarında kazılar başlatılmıştır ve bu kazılardan sonra 1906'da Alman Hugo Winckler ile İstanbul Arkeoloji Müzesi'nden Thedor Makridi Bey çivi yazısı ile yazılmış büyük bir Hitit arşivi bulmuşlardır. Hattuşaş'da MÖ III. binden itibaren yerleşim görülmektedir. Bu dönemdeki yerleşmeler genellikle Büyükkale çevresinde oluşmuştur. MÖ 19. ve 18. yüzyıllarda Aşağı Şehir'de Asur Ticaret Kolonileri Çağı yerleşmeleri görülmektedir ve şehrin adına ilk kez bu çağa ait yazılı belgelerde rastlanmıştır. Ortaya çıkan yazıtlardan Hattuşaş'ın MÖ 18. yüzyılda Kuşşara kralı Anitta tarafından tahrip edildiği ortaya çıkmaktadır. Bu tarihten sonra M.Ö 1700 yıllarında Hattuşaş yeniden yerleşime açıldı ve MÖ 1600'lerde Hitit Devleti'nin başkenti olmuştur. Kurucusu Anitta gibi Kuşşara kökenli olan I. Hattuşili'dir.

Yukarı Şehir

Hattuşaş'ın "Yukarı Şehir" denilen bölgesi 1 km2 alana yayılmıştır ve eğimli bir arazi şekli vardır. Yukarı Şehir genellikle tapınaklar ve kutsal alanlardan oluşur. Yukarı Şehir güneyden çevrilen bir surla donatılmıştır. Bu sur üzerinde 5 tane kapı vardır. Kentin en yüksek noktasında bastion ile "Sfenksli Kapı" yer almaktadır. Güney surunun doğu ve batı ucunda karşılıklı "Kral Kapısı" ve "Aslanlı Kapı" yer almaktadır.


Hattuşaş'ın Kapıları

  • Aslanlı Kapı.
    Aslanlı Kapı.
  • Sfenksli Kapı.
    Sfenksli Kapı.
  • Kral Kapısı.
    Kral Kapısı.
  • Aslanlı Kapı.
    Aslanlı Kapı.
  • Kentin muhasarası esnasında halkın gizlice şehir dışıyla temasını sağlayan Yerkapı.
    Kentin muhasarası esnasında halkın gizlice şehir dışıyla temasını sağlayan Yerkapı.


Aşağı ve Yukarı Şehir Tapınakları

  • Aşağı Şehir: Büyük Tapınak kalıntıları.
    Aşağı Şehir: Büyük Tapınak kalıntıları.
  • Aşağı Şehir: Büyük Tapınak kalıntıları.
    Aşağı Şehir: Büyük Tapınak kalıntıları.
  • Büyük Tapınak'ta ele geçen küp.
    Büyük Tapınak'ta ele geçen küp.
  • Büyük Tapınak'ta ele geçen Kadeş antlaşması.
    Büyük Tapınak'ta ele geçen Kadeş antlaşması.
  • Büyük Tapınak'taki Aslanlı Havuz.
    Büyük Tapınak'taki Aslanlı Havuz.
  • Şehir duvarının kalıntıları.
    Şehir duvarının kalıntıları.
  • Yukarı Şehir: tapınak bölgesinden kalıntılar.
    Yukarı Şehir: tapınak bölgesinden kalıntılar.
  • Yukarı Şehir: tapınak kalıntıları.
    Yukarı Şehir: tapınak kalıntıları.


Nişantepe'de II. Şuppiluliuma tarafından yaptırılan 2 numaralı oda

  • 2 numaralı oda duvarına işlenmiş olan rölyef.
    2 numaralı oda duvarına işlenmiş olan rölyef.
  • 2 numaralı oda duvarına kazınan hiyeroglif yazılı kitabe.
    2 numaralı oda duvarına kazınan hiyeroglif yazılı kitabe.
  • Hitit İmparatorluğu'nun bilinen son hükümdarı II. Şuppiluliuma'nın rölyefi.
    Hitit İmparatorluğu'nun bilinen son hükümdarı II. Şuppiluliuma'nın rölyefi.

Büyük Kale

Kraliyet Sarayı, ikamet ve imparatorluğun yönetim merkezi de dahil olmak üzere 150 m, 250 m kayalık bir tepe üzerine inşa edilmiştir.


Büyük Kale

  • Hattuşaş'ın Kraliyet Kalesi Duvarlarının Kalıntıları.
    Hattuşaş'ın Kraliyet Kalesi Duvarlarının Kalıntıları.
  • Kraliyet Şatosunun güneyden görünümü.
    Kraliyet Şatosunun güneyden görünümü.
  • Büyük Kale.
    Büyük Kale.

Yazılıkaya

Hattuşaş antik kentinin 2 km kuzeydoğusunda bulunan, kayalar arasındaki, galeri adı verilen iki girintiden oluşan, MÖ 13. yüzyılda yapılmış Hitit açık hava tapınağı.


Yazılıkaya

Hattuşaş'ta Tapınaklardan Ele Geçirilen Antik Eserler

Hattuşaş kazılarında tapınaklardan ele geçirilen malzemeler 5 gruba ayrılır;

  • Seramikler
  • Aletler
  • Silahlar
  • Kült objeleri
  • Yazılı belgeler


Hattuşaş'ta yapılan kazılarda çıkarılan ve Ankara - Anadolu Medeniyetleri Müzesi'nde sergilenen Antik Eserler

  • Hatuşaş'ta ele geçirilen bronz çivi yazısı tablet.
    Hatuşaş'ta ele geçirilen bronz çivi yazısı tablet.
  • Antik Eşyalar.
    Antik Eşyalar.
  • Ayinlerde Kullanılan Antik Eşyalar.
    Ayinlerde Kullanılan Antik Eşyalar.
  • Boğazkale'de bulunan, Frig devrine ait olan bir heykel.
    Boğazkale'de bulunan, Frig devrine ait olan bir heykel.

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Hattuşa ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Frigya</span> Anadolunun ortabatısında var olmuş antik bölge

Frigya veya Firigya, Sakarya Irmağı ile Büyük Menderes'in yukarı çığırları arasında kalan bölgenin eski çağdaki adıdır. Bu ad, Balkanlar’dan gelip bu bölgeye yerleşen Friglerden geliyordu.

<span class="mw-page-title-main">Hititler</span> Tunç Çağında Anadolu yarımadasının büyük çoğunluğunu egemenliği altına alan bir Hint-Avrupa kavmi

Hititler ya da Etiler, Tunç Çağı'nda Anadolu, Levant ve Kıbrıs'ta varlık göstermiş bir halk.

<span class="mw-page-title-main">Boğazkale</span> Çorumun ilçesi

Boğazkale, Çorum ilinin bir ilçesidir.

<span class="mw-page-title-main">Kadeş Antlaşması</span> Antik Mısır ve Hitit devleti arasında imzalanmış bilinen en eski barış antlaşması

Kadeş Antlaşması, aynı zamanda Mısır-Hitit barış antlaşması, Ebedi Antlaşma veya Gümüş Antlaşma olarak da bilinir, her iki tarafın da versiyonlarının günümüze ulaştığı tek Antik Yakın Doğu antlaşmasıdır. Aynı zamanda bilinen en eski barış antlaşmasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Kültepe</span> Eski yerleşke

Kültepe, Kayseri'de bulunan ve Kaniş (Kanesh) harabelerinin bulunduğu bir antik kent ve ören yeridir. 2014 yılından bu yana Türkiye'deki Dünya Mirası Alanları Geçici listesindedir. Ayrıca Hitit dilinin en erken izleri ile birlikte, MÖ 20. yüzyıla tarihlenen yazılı buluntularla, Hint-Avrupa dil ailesinin en eski izleri keşfedilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Şarhöyük</span> Eskişehirin kuzeybatısında bir antik kent

Şarhöyük (Dorlion), Eskişehir ilinin kuzeybatısında, şehir merkezinin kuzeydoğusunda kalan antik yerleşimdir.

<span class="mw-page-title-main">Hattiler</span> Antik Anadolu uygarlığı

Hattiler (URUHa-at-ti), M.Ö. 2500-2000/1700 yıllarında Anadolu'da yaşamış bir uygarlık. Anadolu Yarımadası'nın bilinen en eski adı Hatti ülkesi'dir. İlk defa Mezopotamya yazılı kaynaklarında Akad sülalesi döneminde kullanılan bu adlandırma, M.Ö. 7. yüzyıl Asur yıllıklarında görüldüğü üzere, M.Ö. 630 tarihlerine değin süregelmiştir. Böylece Anadolu en az 1.500 yıl boyunca Hatti ülkesi olarak tanındı. Bu ad o denli yerleşmişti ki Anadolu'da Hattilerden sonra yaşayan Hititler yaşadıkları ülkeden söz ederlerken, Hatti ülkesi deyimini kullandılar. Bu ve bazı arkeolojik bulgular nedeniyle uzun yıllar boyunca Hititler ve Hattilerin aynı ırk ya da akraba ırklar oldukları varsayıldı.

Hitit mitolojisi, Mezopotamya kaynaklarından esinlenmiş olmakla beraber, Hatti ve Hurri etkisinde de kalmıştır. Hititler, ele geçirdikleri bölgelerde tapınılan tanrı ve tanrıçalara gösterdikleri saygıdan ve onları yerel ölçekte de olsa tanımalarından dolayı "Bin Tanrılı Halk" adını almıştır.

<span class="mw-page-title-main">Yazılıkaya</span>

Yazılıkaya, Çorum ilinde, Hitit başkenti Hattuşaş antik yerleşkesinin 2 km kuzeydoğusunda yer alan, doğal kayalar arasına yapılmış Hitit açık hava tapınağıdır. Kayalar arasındaki iki açıklık Hitit tanrılarını resmeden rölyeflerle işlenmiştir ve Hitit döneminden kalan en önemli anıtsal eserlerden biridir.

<span class="mw-page-title-main">I. Şuppiluliuma</span>

I. Şuppiluliuma, adı Hititçe olan ilk Hitit kralı. Şuppi Hititçe saf, luli ise kaynak anlamındayken; Şuppiluliuma, saf kaynaklı anlamı taşır. Yaklaşık 35 yıl boyunca Yakın Doğu tarihine damgasını vuran Hitit kralı, Hitit Krallığı'nı imparatorluğa dönüştüren hükümdar olarak kabul edilir. Hükümdarlığı döneminde Büyük Hitit İmparatorluğu en parlak dönemini yaşamış ve eski başkent Hattuşaş'ın savunması da güçlendirilmiştir. Ülkenin dört bir yandan saldırıya uğramasıyla küçülen devleti yeniden toparlamış, yakın doğunun en büyük devleti durumuna getirmiştir.

<span class="mw-page-title-main">III. Hattuşili</span> Yaklaşık MÖ 1267-1237 tarihleri arasında hüküm sürmüş Hitit kralı

III. Hattuşili (Hattušili), yaklaşık MÖ 1267-1237 tarihleri arasında hüküm sürmüş Hitit kralıdır. II. Murşili'nin bilinen dördüncü ve en küçük oğludur. Daha kral olmadan önce Kizzuvatna orijinli bir rahibe olan, Puduhepa ile evlenmiş ve Puduhepa en söz sahibi Hitit kraliçelerinden biri olmuştur. Günümüzde Hititlerin başkenti Hattuşaş'ta yapılan kazılarda, III. Hattuşili'ye ait 200'ün üzerinde doküman bulunmuştur.

Pithana M.Ö. 18. yüzyılda Anadolu'da yasamış Kuššara şehri kralıdır.

III. Arnuvanda, MÖ 13. yüzyıl sonlarında, kısa bir süre hüküm sürmüş Hitit kralıdır.

Anitta MÖ 18. yüzyılda Anadolu'da yaşamış Kuşşara ve Neşa şehirlerinin kralıdır. Anitta'nın ağzından anlatılan Hititçe metinler, Hitit başkenti Hattuşa'da bulunan en eski tarihli dokümanlardır.

Piyusti MÖ 18. yüzyılda Hattuş şehrinde hüküm sürmüş Hatti kralıdır.

II. Şuppiluliuma, IV. Tuthaliya'nın oğlu, MÖ 1207-1178 yıllarında hüküm sürdüğü düşünülen Hitit İmparatorluğu'nun Yeni (Büyük) Krallık Dönemi'nin bilinen son kralı ve Asur kralı I. Tukulti-Ninurta'nın çağdaşıdır. Komutası altındaki bir donanma Kıbrıslıları yenilgiye uğratmıştır, bu olay aynı zamanda tarihte kaydedilmiş ilk deniz muharebesidir.

<span class="mw-page-title-main">Nerik</span>

Nerik, günümüzde Samsun'a bağlı Vezirköprü ilçesinin 7 kilometre kuzeybatısında bulunan Oymaağaç Höyüğü'nde tespit edilen antik kent.

<span class="mw-page-title-main">Boğazköy-Alacahöyük Millî Parkı</span>

Boğazköy-Alacahöyük Tarihî Millî Parkı, Çorum ili Boğazkale ilçesi sınırlarında, 2600 hektarlık alanda 1988 yılında kurulmuş koruma alanı.

<span class="mw-page-title-main">Boğazköy Müzesi</span>

Boğazköy Müzesi Çorum'un 82 kilometre (51 mi) güneybatısındaki Boğazkale ilçe merkezinde hizmet veren; ağırlıklı olarak Hitit dönemine ait eserlerin sergilendiği müze Boğazköy Müzesi, Çorum'un güneybatısındaki Boğazkale ilçe merkezinde yer almaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Hayasa-Azzi</span>

Hayasa-Azzi veya Azzi-Hayasa Geç Tunç Çağınde Ermeni Yaylası'nda hüküm sürmüş iki krallıktan oluşan konfederasyondur. Konfederasyon, Güney Trabzon'da hüküm sürmüş Hayasa, ve Fırat ile Hayasa'nın arasında var olmuş Azzi krallıklarından meydana gelmektedir. Hayasa-Azzi konfederasyonu, MÖ 14. yüzyılda Hititler ile çatışmıştır. Bu çatışma, MÖ 1190 civarında Hatti'nin çöküşüne yol açmıştır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.