Hasankeyf
| Hasankeyf | |
|---|---|
 Dicle nehri üzerindeki Hasankeyf | |
 Türkiye'de bulunduğu yer | |
 İlçe sınırları haritası | |
| Ülke | Türkiye |
| İl | Batman |
| Coğrafi bölge | Güneydoğu Anadolu Bölgesi |
| İdare | |
| • Kaymakam | Şenol Öztürk[1] |
| • Belediye başkanı | Hamit Tutuş (CHP) |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 529.95 km² |
| Rakım | 500 m |
| Nüfus (2018) | |
| • Toplam | 6.724 |
| • Kır | 3,229 |
| • Şehir | 4.055 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| Posta kodu | 72350 |
| İl alan kodu | 488 |
| İl plaka kodu | 72 |
Hasankeyf, Batman ilinin ilçesidir. İki yakasını Dicle'nin ayırdığı, tarihi bir ilçedir. 1981'de doğal koruma alanı ilan edilmiştir. Ilısu Barajının su tutması sonucunda tarihi yerleşim 2020 yılı Mayıs ayında sular altında kalmıştır.[4][5]
Etimoloji
Kayalara oyulmuş konutları nedeniyle, Süryânice Kifo (kaya) kelimesinden türetilmiş Kifos ve Cepha / Ciphas isimleriyle bahsedilen şehir "Mağaralar Şehri" ya da "Kayalar Kenti" anlamına Arapça ve "Hısnı Keyfa" denilmiştir. "Hısn-ı keyfa" adı Osmanlılar zamanında Hısnıkeyf, halk arasında da Hasankeyf şekline dönüşmüştür.[6][7]
Tarihçe
Hasankeyf'in ne zaman kurulduğu kesin olarak bilinmemekle birlikte tarihi antik döneme kadar dayanmaktadır.[8] Hasankeyf höyüğünde yapılan çalışmalarda 3.500 yıldan 12.000 yıl öncesine kadar arkeolojik buluntulara rastlanılmıştır. Yerleşim, Yukarı Mezopotamya'dan Anadolu'ya geçiş yolu üzerinde ve Dicle Nehrinin kenarında kurulmuş olması nedeniyle stratejik bir öneme sahipti.[6] MS 2. ve 3. yüzyıllarda sınır yerleşimi olarak Bizanslılarla Sasaniler arasında el değiştirmiştir. Diyarbakır ve çevresini ele geçiren Roma İmparatoru II. Constantius, bölgeyi Sasanilerden korumak amacıyla iki sınır kalesi inşa ettirmiştir. MS 363 yılında inşa edilen kale uzun süre Roma ve Bizans egemenliğinde kaldı. Hristiyanlığın bölgede 4. yüzyıldan itibaren yayılmaya başlamasından sonra yerleşim Süryani piskoposluğunun merkezi durumuna geldi. Kadıköy Konsili tarafından MS 451 yılında Hasankeyf'teki piskoposluğa Kardinal unvanı verilmiştir.[9] Hasankeyf 640 yılında, Halife Ömer döneminde İslâm ordusu tarafından ele geçirildi. Emeviler, Abbasiler, Hamdaniler ve Mervaniler egemenliğinde kalan yerleşim 1102 yılında Artuklular tarafından ele geçirilmiştir.[6] Artuklu Beyliği'nin 1102-1232 yılları arasında başkentliğini yapan Hasankeyf, en parlak dönemini bu tarihlerde yaşamıştır.[8] Artuklular döneminde imar edilerek kale kasabası özelliğinden kurtulup şehir haline geldi. 1232 yılında Eyyubiler tarafından ele geçirilen yerleşim, 1260 Moğollarca ele geçirildi ve tahrip edildi.[9] Hasankeyf'in Eyyubi hakimi Hülagü'ye bağlılığını bildirerek şehirdeki egemenliğini devam ettirebildi. Hasankeyf, 14. yüzyılda önemli bir şehir olma özelliğini korumakla birlikte eski parlak günlerine kavuşamadı. 1462 yılında Uzun Hasan tarafından ele geçirilen şehir Akkoyunlu topraklarına katıldı. Akkoyunlular'ın zayıflamasıyla 1482 yılında Hasankeyf'te Eyyubi emirlerinin yönetimi yeniden başlamıştır. Bir süre sonra Safeviler'in denetimine geçen yerleşim, 1515 tarihinde Osmanlı topraklarına katılmıştır.[8] 1524 yılına kadar Osmanlı yönetimine bağlı Eyyubi yöneticiler tarafından idare edilen Hasankeyf, bu tarihten itibaren Osmanlı idarecileri tarafından yönetilmeye başlamıştır. 17. yüzyıldan itibaren ana ticaret yollarının değişmesi ve Osmanlı-İran savaşları sonucunda ticarette görülen duraklama neticesinde şehir önemini yitirdi. 1867 yılından sonra Mardin Midyat'a bağlı olan yerleşim, 1926 yılında Gerçüş ilçesine bağlanmıştır. 1960 yılında karşıyakası ile bağlantısı kurulup ulaşımı sağlansın diye eski taş köprünün aşağı mevkiinde yeni betonarme köprü yapılmıştır. 1972'de daha önce Kalebaşı'nda kalan yerlileri eski aşağı şehirde inşa edilen yeni konutlara yerleştirilmiştir.[10] 1990 yılında Batman'ın il olmasıyla ilçe bu şehre bağlanmıştır.[7] Ilısu Barajının yapılması kararlaştırılınca tarihi yerleşimin sular altında olacak olması nedeniyle 3 km uzaklıkta yeni yerleşim kuruldu. Bu esnada tarihi yerleşimdeki Artuklu Hamamı, Sultan Süleyman Koç Camisi, İmam Abdullah Zaviyesi, Er-Rızık Camisi ve minaresi, Zeynel Abidin Türbesi, Eyyubi (Kızlar) Camisi ve kale giriş orta kapısı gibi büyük ölçekli yapılar ile türbe ve zaviye gibi tarihi yapılarda Dicle Nehri kıyısında kurulan Kültürel Park'a taşındı.[11] 2019 yılı Kasım ayında Ilısu Barajı'nın su tutmasıyla 2020 yılı Şubat ayından itibaren su altında kalmaya başlamıştır.[12] Koruma altına alınan Yukarıkale ise yapılan çalışmalar sonucu su altında kalmaktan ve zarar görmekten korunmuştur.[1] 8 Kasım 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Nüfus
1526 yılında Hasankeyf'te 1301 hane bulunmakta olup, bunlardan 787 hanede Hıristiyanlar, 494 hanede Müslümanlar ve 20 hanede de Yahudiler yaşamaktaydı. 16. yüzyılın ikinci yarısında yerleşim daha da büyümüş ve 1006'sı Hristiyanlara, 694'ü Müslümanlara ait olmak üzere hane sayısı 1700'e yükselmiştir. 1935 yılında 1425 kişiden oluşan nüfus, 1990 sayımına göre 4399'a yükselmiştir.[6] 1975 nüfus sayımlarına göre ilçe nüfusu 13.823 olan Hasankeyf'in, sürekli verdiği göçler nedeniyle 2000 yılında nüfusu 7493'e düşmüştür.
Günümüzde; ilçenin çoğunluğunu Kürtler oluşturmak üzere Araplar ve Türkler beraber yaşamaktadır.[13][14] Hasankeyf'in merkezinde yaşayanların çoğu Arapça ve Kürtçe, köylerinde yaşayanlar ise genellikle Kürtçe konuşmaktadır.[15]
| Yıl | Toplam | Şehir | Kır |
|---|---|---|---|
| 1990[16] | 11.690 | 4.399 | 7.291 |
| 2000[17] | 7.493 | 3.669 | 3.824 |
| 2007[18] | 7.207 | 3.271 | 3.936 |
| 2008[19] | 7.412 | 3.251 | 4.161 |
| 2009[20] | 6.935 | 3.010 | 3.925 |
| 2010[21] | 6.796 | 2.951 | 3.845 |
| 2011[22] | 6.637 | 2.921 | 3.716 |
| 2012[23] | 6.702 | 3.129 | 3.573 |
| 2013[24] | 6.748 | 3.190 | 3.558 |
| 2014[25] | 6.509 | 3.143 | 3.366 |
| 2015[26] | 6.374 | 3.118 | 3.256 |
| 2016[26] | 6.370 | 3.163 | 3.207 |
| 2017[26] | 6.393 | 2.975 | 3.418 |
| 2018[26] | 6.724 | 3.326 | 3.398 |
| 2019[26] | 6.859 | 3.524 | 3.335 |
| 2020[26] | 7.284 | 4.055 | 3.229 |
| 2021[26] | 7.496 | 4.329 | 3.167 |
Turizm
Tarihi ve doğal güzellikleriyle önemli turizm merkezlerinden biri olan Hasankeyf, yerli ve yabancı turistlerce ziyaret edilmektedir. Kalkerli yapısı nedeniyle kayalık tepelerde ve derin kanyonlarda, doğanın ve insanların oluşturduğu ve sayısı binlerce olan "Hasankeyf Mağaraları", Roma döneminden kalma Hasankeyf kalesi Köprüsüne girişte soldaki tepe üzerinde bulunan ve İslam ordularının Hasankeyf'i kuşatması sırasında hayatını kaybeden İmam Abdullah için yapılmış İmam Abdullah Türbesi, Artuklular tarafından yapıldığı düşünülen ve günümüze kadar önemli kısmı yıkılan Hasankeyf Dicle Köprüsü, Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan'ın Otlukbeli Savaşı'nda hayatını kaybeden oğlu için yaptırdığı Zeynel Bey Türbesi, Akkoyunlular tarafından yapılan ve son halini Eyyubiler döneminde alan Ulu Cami, 1328 yılında Eyyubiler tarafından yapılan Küçük Saray, günümüze harabesi ulaşan ve Akkoyunlu dönemine tarihlenen Büyük Saray, 15. yüzyılda yapılan Mescid-i Ali Cami, Eyyubiler döneminde yapılan Rızık Cami, Süleyman Cami, Koç Cami, Kızlar Cami ve Küçük Cami, Eyyubilerden kalma Kale Kapısı, halk arasında "Yolgeçen Hanı" olarak adlandırılan doğal mağarası yerleşimin önemli tarihî eserlerini oluşturmaktadır.
Ilısu Barajı
Hasankeyf, Dicle üzerinde yapılması planlanan Ilısu Barajı ve Hidroelektrik Santrali baraj gölü nedeniyle sular altında kalma ve tüm kültürel hazinesini yitirme tehlikesi ile karşı karşıyadır. Bu nedenle Ilısu barajı suları altında kalmadan önce Hasankeyf'te kurtarma kazıları ile tarihî eserlerin taşınmasıyla ilgili çalışmalar yapılmıştır.
İklim
Hasankeyf'in iklimi şehrin içinden akan Dicle Nehrinden etkilenir. karasal iklim.(kişin ilçe merkezi aşırı soğuk olmamakla beraber yazın ise aşırı sıcaktır.)
Hasankeyf'in çeşitli görüntüleri
Dicle Nehrinden Hasankeyf.
Hasankeyf ve yeni köprü.
Hasankeyf'in Dicle nehrinin diğer tarafından görünümü.
Hasankeyf'in eski evleri.
Hasankeyf'in eski evlerinin başka bir görünümü.
Hasankeyf'in tarihi köprüsünün Kaleden çekilmiş görüntüsü.
Hasankeyf'in Nehrin karşısından çekilmiş başka bir fotografı.
Eski ve yeni Hasankeyf bir kare içinde.
Tarihi Hasankeyf Köprüsünün kalıntıları.
Kaynakça
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 27 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2015.
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 23 Eylül 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2015.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 26 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2012.
- ^ Gall, Carlotta; Lima, Mauricio (5 Temmuz 2020). "An Ancient Valley Lost to 'Progress'". The New York Times (İngilizce). ISSN 0362-4331. 29 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2020.
- ^ "Turkey: Watch the ancient town of Hasankeyf disappear in dam reservoir". The historic settlement of Hasankeyf, in south-eastern Turkey, which was flooded by the construction of the Ilisu dam in recent years, is almost completely submerged as seen in footage from Thursday. Ruptly. 28 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ekim 2020.
- ^ a b c d ""Hasankeyf" İslam Ansiklopedisi, Cilt: 16, Sayfa: 365". 7 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2015.
- ^ a b "Mardin Müzesi". 19 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2015.
- ^ a b c "Türkiye Kültür Portalı, Kültür ve Turizm Bakanlığı". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2015.
- ^ a b "Batman İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü". 12 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2015.
- ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;gezegen24.com/bir-yikim-hasankeyfisimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ "Ilısu Barajı su tuttu, yeni Hasankeyf'te yaşam başladı". Sabah (gazete). 15 Ağustos 2019. 29 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Şubat 2020.
- ^ "12 bin yıllık Hasankeyf'e son bak". Sözcü (gazete). 21 Şubat 2020. 29 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Şubat 2020.
- ^ "The UNESCO Site That Never Was". Residents—claiming a blend of Arab, Kurdish, and Turkish descent—still point to the surrounding caves, where their ancestors were born and which some locals continued to inhabit into the early 2000s. Sapiens Anthropology Magazine. 2 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ekim 2020.
- ^ "Turkish authorities demolish market in 12,000-year-old village Hasankeyf". Hasankeyf is a village located in southeastern Turkey. Most of its current residents are Kurdish. France24. 25 Kasım 2019. 26 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ekim 2020.
- ^ "Traditional knowledge of wild edible plants in Hasankeyf (Batman Province, Turkey)". The official language is Turkish, but most of the locals speak Arabic and Kurdish in Hasankeyf center, while the people who live in the villages generally speak Kurdish. Acta Societatis Botanicorum Poloniae. 2019. Erişim tarihi: 22 Ekim 2020.
- ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
- ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014.
- ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
- ^ a b c d e f g
- "Merkezi Dağıtım Sistemi" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
- "Hasankeyf Nüfusu - Batman". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021.
- "Batman Hasankeyf Nüfusu". nufusune.com.
- Blue Guide, Turkey, (ISBN 0-393-32137-1),p. 590
Dış bağlantılar
- Hasankeyf Kaymakamlığı11 Haziran 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Turizm Bakanlığı - Hasankeyf 14 Haziran 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Ekopotamya Net - İran, Iraq ve Türkiye 9 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- 2015 yılında BBC'de yayınlanan değerlendirme yazısı 6 Kasım 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Amerikalı yazar Joanne Leedom-Ackerman tarafından hazırlanmış Hasankeyf değerlendirilmesi 1 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
