Hasan Tahsin Ayni

Hasan Tahsin Ayni ya da Aynîzâde Hasan Tahsin (1876 – 11 Mayıs 1962), Osmanlı İmparatorluğu'nun son dönemi ve Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk yıllarında önemli görevler üstlenmiş bürokrat, iktisatçı, akademisyen.

1876 yılında o dönemde Manastır vilayetine bağlı olan Serfiçe kasabasında, kasabanın ileri gelenlerinden tüccar komisyoncusu Mehmed Necib Aynî Efendi ile Refika Hanım'ın oğulları olarak dünyaya gelmiştir.

Doğumundan kısa bir süre sonra ailesinin Selanik'e, daha sonra da İstanbul'a göç etmesi nedeniyle ilköğrenimine İstanbul'da sıbyan mektebinde başlamış, daha sonra dönemin ilk özel okulu olarak kabul edilen Şemsü'l-Maarif Mektebi'ne devam etmiştir. Bu okuldan 12 Temmuz 1889 tarihinde aliyyü’l-âlâ derecesiyle mezun olmasının ardından Vefa İdadî-i Mülkî-i Şahane'ye başlamıştır. Buradan 9 Kasım 1892 tarihinde âlâ derecesiyle mezun olmasının akabinde ise Mekteb-i Mülkiye-i Şahane'ye devam etmiş ve 5 Ağustos 1896 tarihinde aliyyü’l-ala derecesi ve birincilikle bu okuldan da mezun olmuştur.

Lise yıllarında Fransızcasını geliştirmek için mektep hocalarından Mösyö De Varz'ın Mekteb-i Tıbbiye-i Askeriye'deki derslerine katılmış ve bu sayede Fransızcasını ilerletmiştir.

26 Eylül 1896 tarihinde Maarif Nezareti Muhasebe Kalemi'ne memur olarak tayin edilmiştir. Bu memuriyetini devam ettirirken Üsküdar İdadisi, Mekteb-i Mülkiye-i Şahane bünyesinde oluşturulan Aşiret Mektebi, Numune-i Terakki Mektebi, Dersaadet İdadisi, Eğrikapı Merkez Rüştiyesi ve Vefa Lisesi'nde ilm-i servet, tarih-i umumi, riyaziye, mevâlid gibi muhtelif dersler vermiştir.

14 Mayıs 1900 tarihinde Maarif Nezareti Mektubî Kalemi hulefalığına, 8 Mayıs 1906 tarihinde ise aynı kalemde mümeyyizliğe tayin edilmiştir. Bu memuriyet devresinde ise Numune-i Terakki Mektebi ve Mercan İdadisi'ndeki derslerini sürdürmüştür.

4 Nisan 1908 tarihinde henüz kurulmuş olan Kabataş İdadisi'nin kurucu müdürlüğüne getirilmiştir. 21 Nisan 1908 tarihinde Vefa ve Mercan İdadilerindeki muallimlik görevleri sona ermiş, Kabataş İdadisi'nin edebiyat ve ilm-i servet dersleri muallimliğine tayin edilmiştir.

25 Ağustos 1908 tarihinde Ticaret Mektebi'nin müdürlüğüne getirilmiş, 20 Kasım 1908 tarihinde aynı mektebin ilm-i servet dersi muallimliği kendisine tevcih edilmiş, Kabataş İdadisi'ndeki görevleri sonlanmıştır. Aynı kurumda usul-i maliye dersi muallimliği de kendisine tevcih edilmiştir.

16 Eylül 1909 tarihinde günümüzde Sayıştay olarak bilinen Divan-ı Muhasebat'ta azalığa tayin edilmiş; 19 Eylül'de Mekteb-i Mülkiye ve 12 Ekim'de ise Mekteb-i Hukuk'ta ilm-i iktisad dersi muallimliğine getirilmiştir. Yine bu dönemde Hamidiye Ticaret Mekteb-i Âlîsi'nde -günümüzde Marmara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi- müdürlük yapmıştır.

11 Eylül 1909 – 24 Ekim 1909 tarihleri arasında vekaleten Divan-ı Muhasebat Müddeiumumiliği (Sayıştay savcısı) görevini ifa etmiştir. 1910 Eylül'ünde Belediye İstikraz Tahvilleri'ni Osmanlı Hükûmeti adına kontrol etmekle görevlendirilerek Londra'ya gönderilmiştir. Temmuz 1911 tarihinde ise Divan-ı Muhasebat ihtisası için Fuat Bey ve mümeyyizlerden Petri Efendi ile birlikte Viyana, Berlin, Brüksel, Roma ve Paris'e gitmiş ve Ağustos ayında İstanbul'a dönmüştür.

15 Eylül 1913'te Maliye Nezareti bünyesinde bulunan Islahat-ı Maliye Komisyonu azalığına getirilmiş, 20 Eylül 1913'te ise vekaleten Maliye Nezareti müsteşarlığına getirilmiştir.

7 Ağustos 1914 tarihinde Medresetü'l-Kuzat iktisat dersi muallimliğine getirilmiş, Nisan 1915 tarihinde Maliye Nezareti Müsteşarlığı'na atanmış, Ekim 1916'da ise Âlî İktisad Meclisi azalığına getirilmiştir.

Aralık 1918 tarihinde Sulh Hazırlığı Komisyonu azalığına ve Şubat 1919'da tekrar Islahat-ı Maliye Komisyonu azalığına getirilmiştir.

Emekliye ayrıldığı yıl olan 1920'de Darülfünun Hukuk Fakültesi'nin reisliğine gelmiş, istifa ettiği 1927 yılına kadar bu görevi aralıksız bir şekilde sürdürmüştür. Darülfünun Hukuk Fakültesi'ndeki dekanlık ve öğretim üyeliği görevi esnasında kısa bir süre Galatasaray Lisesi’nde de müdürlük yapmıştır.

1933 yılındaki Üniversite Reformu ile birlikte kurulan İstanbul Üniversitesi’nde kendisine görev verilmemiştir. 1938 yılında kendi isteğiyle emekliliğe ayrılmış ve gündelik hayatına mali müşavirlik ve avukatlık yaparak devam etmiştir. Emekliliğinden sonra da İstanbul Yüksek İktisat ve Ticaret Mektebi ile Mülkiye’deki Maliye dersi profesörlüğünü bırakmamıştır.

10 Aralık 1897 tarihinde dördüncü rütbeden Mecidi nişanı, 14 Haziran 1901 tarihinde dördüncü rütbeden Nişan-ı Ali, 15 Nisan 1902 tarihinde rütbe-i saniye sınıf-ı sani, 12 Mart 1914 tarihinde ikinci rütbeden Nişan-ı Osmani tevcih buyurulmuştur.

Fransızca, Arapça ve Farsça bilen Hasan Tahsin Ayni, 11 Mayıs 1962 tarihinde vefat etmiştir. Cenazesi 13 Mayıs 1962 tarihinde Merkezefendi Mezarlığı'ndaki aile kabristanına defnedilmiştir.

• Uğur Avcı, "Mülkiyelilerin “Baba”sı: Aynîzade Hasan Tahsin (1876-1962)", ANASAY, Yıl 7, Sayı 23, 171 - 199
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA). DH.d.SAİD. (Başbakanlık Osmanlı Arşivi Dahiliye Nezareti Sicill-i Ahvâl Defterleri) No: 129/99