İçeriğe atla

Hasan Ferit Cansever

Türkçülük-Turancılık Davası duruşması (ön sırada ayakta beyan eden kişi Hasan Ferit Cansever)

Hasan Ferit Cansever (d. 1891, İstanbul – ö. 20 Haziran 1969, İstanbul), Türk tıp doktoru, yazar ve asker.

Türk Ocakları'nın kurucularından ve genel sekreterlerindendir. Anadolu'da sıtma ile savaş mücadelesinin öncülerindedir. 1944 Türkçülük Davası'nda yargılanıp beraat etmiştir.

Mimar ve şehirci Turgut Cansever'in babasıdır.

Yaşamı

1891 yılında İstanbul'da doğdu. Babası Kasımpaşa'daki Türabi Baba Tekkesi'nin son şeyhi Mehmed Ali Bey, annesi Lütfiye Hanım'dır.[1] Kasımpaşa Hadikai Marifet ve Mercan İdadisi'nde okudu (1908). Devlet memuru olmasını isteyen babasının ciddi muhalefetine rağmen[2] Darülfünun Tıp Fakültesi'ne girdi. Bu okulda milliyetçi fikirlerle tanıştı. 1914'te Tıbbiye'den mezun oldu.

Mesleki yaşamı

I. Dünya Savaşı'nda Sîna Cephesi'ndeki Hilâl-i Ahmer Hastahanesi'nde başhekim olarak görevlendirildi. Hastahane, Sina'dan sonra Kudüs'e nakledildi. Dârülmuallimât'ın ilk mezunlarından olan ve Kudüs'te öğretmenlik yapan Hatice Saime Hanım ile Halide Edip Hanım tarafından tanıştırılıp evlendi;[3] bu evlilikten Turgut, Nilüfer, Sevim, Gökçe ve Aydın adını verdikleri üçü kız, beş çocuk sahibi olmuştur. İlk subaylık döneminde görev yaptığı Filistin bölgesindeki araştırmalarına dayanarak Tevrat’a göre Yakın Şark'ta yamyamlık (1952) adlı bir kitap yayımlamıştır.

Küdüs'ün 1919'da elden çıkmasından sonra İstanbul'a geldi. Haydarpaşa'da Dârü'l-Eytâm Merkez Hastahanesi'ni kurarak başhekimliğini yürüttü. Türk Ocağı'nda kalkınmanın köyden başlaması gerektiğine, başta doktorlar olmak üzere milliyetçi aydınların Anadolu'ya giderek hizmette bulunması gerektiğine inanan bir gruba mensuptu.[2] Bu amaçla Köycüler Cemiyeti adlı dernekte görev aldı. 1919'da Darüleytam Hastanesi başhekimliğinden ve İstanbul'dan ayrıldı, Dr. Reşid Galib, Dr. Fâzıl Bey ve Giritli Dr. Mustafa'yla Kütahya'ya gitti. Tavşanlı'da köycülük programının sağlık hizmetleri için bir merkez kurmağa çalıştı. Tavşanlı'yı bir “numune köy” haline getirmek istiyorlardı. Yunan saldırısı nedeniyle bu girişimini gerçekleştiremedi.

Milli Mücadele sırasında Antalya'ya İl Sağlık Müdürü olarak tayin edildi. Bir buçuk yıl sonra Kayseri Zincidere'de kurulan Darüleytam (Öksüz Yurdu)'ın müdürlüğüne getirildi; ardından Adana Hükûmet Tabipliği ve Hüküet Hastanesi başhekimliğine tayin edildi.[2] Gerek Antalya'da gerekse Adana'da, o dönemin en önemli ve öldürücü hastalığı olan sıtma ile savaştı, başarılı sonuçlar aldı. Bu hastalığın tehliklerine dikkat çekmek için Sarı Tehlike (1924) adlı bir kitap yazdı. 1926 Kurultayı'nda Türk Ocakları Merkez İdare Heyeti'ne seçilince Adana'dan ayrılmak zorunda kaldı. Ankara'da Sağlık Bakanlığının Sıtma İle Mücadele Teşkilâtını kurarak sıtma mücadelesini sürdürdü.[4]

1928'de Türk Ocakları İdare Heyetindeki görevinden istifa edince Bursa'ya yerleşti; Sağlık Bakanı olan arkadaşı Adnan Adıvar ile bazı konularda anlaşamadığından devletteki görevinden istifa etti,[1] önce Bursa'da, sonra İstanbul'da Beyazıt'taki muayenehanesinde serbest hekimlik yaptı.

1940'ların başında Çengelöy'de İbrahim Efendi Köşkü diye bilinen köşkü satın alıp yerleşen[2] Hasan Ferit Bey, 1944 yılında Elektrik Tramvay İdaresi'nde doktorluğa başladı, 1946 yılında da Elektrik Tramvay İdaresi Başhekimi oldu. Sular İdaresi Hekimliği de yapan Cansever, daha sonra mesleğini serbest hekim olarak sürdürmüştür. Gıda üzerine araştırmaları vardır.

Siyasi yaşamı

Hasan Ferit Bey, Tıbbiye'de öğrenci iken Türk Ocakları'nın kuruluşunda rol aldı ve Ocak'la ilgisini hiç kesmedi.[4] 1913 yılındaki ilk kurultayda idare heyetine girdi.[2]

1926-1929 arasında Türk Ocakları Merkez Heyeti'nde Genel Sekreter olarak görev yaptı. Türk ocaklarının tarihî merkez binasının yapımında, Ocağa bir basımevi kazandırılmasında, sayıları üç yüze yaklaşan Ocak'ların kurumlaşmasını sağlamada emeği geçti. Genel sekreterliği sırasında 1927 Kurultayı'na sunduğu tekliflerini Tekliflerim (1927) adıyla kitaplaştırdı. Bu eserde hem komünizme hem faşizme şiddetle karşı çıktı; İtalyan Faşizmini değil, Anglo-Sakson sistemini örnek almayı önerdi.

Görüşleri Merkez İdare Heyeti ile uyuşmadığı için 1927 kurultayından sonra genel sekreterlikten istifa etmek zorunda kaldı.[2] Türk Ocaklarının batı bölgesi müfettişliği göreviyle gönderildiği Bursa'da, Nalbantoğlu Mahallesi'ne yerleşti.[2]

Bursa'dan sonra yerleştiği İstanbul'daki evi ve muayenehanesi Türkçü gençlerin sık sık ziyaret ettiği bir mekan haline gelmiştir.[2] Türk Ocakları'nın 10 Nisan 1931'de kapatılması ile yayını son bulan Türk Yurdu dergisini on yıl aradan sonra kendi imkanları ile yeniden çıkarmayı denedi. 1942-1943 arasında, derginin 9 sayısını yayımladı.

Mart 1944'te yedek yüzbaşı olarak ikinci defa askere alındı. Yüzbaşı rütbesinde askeri doktor iken 1944 Türkçülük Davası ile ilgili olarak tutuklandı. Zeki Velidi Togan ve İsmail Hami Danişmend ile birlikte yayınladıkları Türklük isimli dergi ve muayenehanesinde bulunun “Tutsak Türk illeri birliği ve dilekleri” isimli vesika nedeniyle suçlandı. Mahkeme süresince 1,5 yıl tutuklu kaldı. Duruşmalar sonunda mahkeme, beraatına karar verdi. İkinci askerliğinden 1 Eylül 1945'te terhis edildi.[2]

1949 yılında Türk Ocakları'nın Hamdullah Suphi Tanrıöver tarafından ikinci kuruluşunda kurucular arasında yer aldı ve kurultayda Merkez Heyeti'ne seçildi. Türkçülük ile ilgili görüşlerini Türk Yurdu, Tanrıdağ, Doğu, Komünizme Karşı Mücadele, Türk Dünyası gibi dergilerdeki yazılarında açıklayan Cansever, Türkçülük Nedir? (1959) adlı bir küçük kitapçık da yayımlamıştır.

Etyemezliği

Türk Ocağı dışında üye olduğu tek sivil toplum örgütü Hijyenik Vejeteryenler Derneği'dir. Hayvani besinden nefret ettiği, hayatını sebze, meyve ve bitkisel yağlarla yapılmış yemeklerle geçirdiği bilinir.[4] Hayvani gıdalarla beslenen Orta Asya Türklüğü'nün bu yüzden çöküntüye uğradığını; Çinliler ve Hintler pirinç gibi bitkilerle beslendikleri için çoğalarak Asya'ya hâkim olduklarını öne sürmüştür. Ona göre Ön Asya Türklüğü ise varlığını ve devamlılığını büyük ölçüde tahılla beslenmesine borçludur.[2]

Son yılları ve ölümü

Son yıllarını serbest hekimlik ve gıda araştırmaları yaparak İstanbul'da geçiren Cansever 20 Haziran 1969 tarihinde İstanbul'da öldü. Cenazesi Edirnekapı Mezarlığı'nda toprağa verildi.

Türk Ocakları Genel Merkezi tarafından anısına hizmet ödülü verilmektedir.[1]

Eserleri

  • Sarı Tehlike(1924)
  • Ocak Mesaisi Hakkında 1927 Kurultayına Arz Edilen Tekliflerim (1927)
  • Tevrat'a Nazaran Yakın Şark'ta Yamyamlık (1952),
  • Gıda Tarihi ve Modern Gıda Bilgisi (6 cildi)
  • Türkçülük Nedir (1959)

Kaynakça

  1. ^ a b c "Mahmut Çetin, Hem sıtma ile hem komünistlerle savaştı: Dr. Hasan Ferit Cansever, Ufuk Ötesi, Sayı 79, Kasım 2008". 10 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ekim 2013. 
  2. ^ a b c d e f g h i j [1][]Beşir Ayvazoğlu, Etyemez Türkçü:Hasan Ferit Cansever, Türk Yurdu Dergisi Cilt 31, Sayı 283, Mart 2011[]
  3. ^ "Ali Çolak, Röportaj var, röportajcık var, Zaman Gazetesi, 24 Kasım 2012". 3 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ekim 2013. 
  4. ^ a b c "Dr. Necmettin Sefercioğlu, Dr. Hasan Ferit Cansever, Ulkucudunya.com sitesi, 26.06.2013". 29 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ekim 2013. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Mehmet Emin Yurdakul</span> Türk şair ve milletvekili

Mehmet Emin Yurdakul, Türk şair ve milletvekili. "Türk Şairi", “Millî Şair” olarak anılır.

<span class="mw-page-title-main">Dârülelhan</span>

Dârülelhan, Osmanlı Devleti’nin ilk resmi müzik okulu olarak İstanbul’da 1917-1927 arasında faaliyet gösteren dört yıllık eğitim kurumu. Osmanlı Devleti’nde Maarif Nezareti’ne bağlı okullarda öğretmenlik yapmak üzere hem Türk hem Batı müziğinin bilen öğretmenler yetiştirmek amacı ile kurulmuştur. Günümüzde İstanbul Üniversitesi Devlet Konservatuvarı olarak geçmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Ahmet Ferit Tek</span> Türk politikacı

Ahmet Ferit Tek, Türk siyasetçi, diplomat, fikir adamı.

Turgut Cansever, Türk mimar, şehir plancısı, düşünür. Dünyada üç kez Ağa Han Mimarlık Ödülü almış tek mimardır. "Bilge Mimar" da olarak anılır. Kent, imar, koruma alanlarında pek çok görev almış, Beyazıt Meydanı'nı tasarlamıştır. Türkiye'deki ilk sanat tarihi doktora tezinin sahibidir.

Hasan Ferit Alnar, Türk bestecidir. Türk Beşleri arasında yer alır.

<span class="mw-page-title-main">Yusuf Akçura</span> Türk tarihçi ve milletvekili

Yusuf Akçura veya Kazanlı Yusuf Akçura, , Türk yazar ve siyasetçi. Türkçülük akımının önde gelen temsilcilerindendir. Tatar Türkü'dür.

<span class="mw-page-title-main">Müfide Ferit Tek</span> Türk yazar

Müfide Ferit Tek, Türk romancı.

<span class="mw-page-title-main">Reşit Galip</span> Türk siyasetçi ve doktor

Mustafa Reşit, Türk siyasetçi ve doktor.

Osman Şevki Uludağ Türk asker, doktor, tıp tarihçisi, besteci, milletvekili, yazar.

Cemal Oğuz Öcal, Türk şairdir.

<span class="mw-page-title-main">Nafi Atuf Kansu</span>

Nafi Atuf Kansu, Türk siyasetçi ve eğitimci.

Osman Turan, Türk tarih profesörü, akademisyen ve siyasetçi. Selçuklu İmparatorluğu hakkında detaylı incelemeler ve araştırmalar yapmıştır. Selçuklu üzerine yaptığı çalışmalar İslam Ansiklopedisi gibi yerlerde yayımlanmış ve uluslararası tarih camiasında tanınmasına olanak sağlamıştır.

<span class="mw-page-title-main">Türk Ocakları</span> Osmanlı İmparatorluğu ve Türkiyede dernek

Türk Ocakları, Türkçülük düşüncesi etrafında İstanbul merkezli olarak 1912'de kurulan ve 1931'de Cumhuriyet Halk Fırkası'na devredilene dek bu yönde faaliyetlerde bulunan cemiyet. Osmanlı İmparatorluğu'nda II. Meşrutiyet döneminde iyiden iyiye görünür olan kimlik probleminde Osmanlıcılık karşıtlığı ve Türkçülük düşüncesi etrafında birleşen çevrenin Türk Derneği (1908) ve Türk Yurdu Cemiyeti (1912) ile örgütlenmesi Türk Ocakları ile devam etti. Her ne kadar siyasi alana dahil olmama gayesi güdülse bile Türkçülüğün siyasal alana evrilmesiyle ilkin İttihat ve Terakki daha sonra ise cumhuriyet ideolojisiyle program ve amaçlar belirlendi. Devlet ve devletçilik ile olan organik bağı Türk Ocakları'nın büyümesinde önemli bir rol oynadı. Ağırlıkla 1925 yılı sonrasında Cumhuriyet devrimlerinin savunucusu, koruyucusu, çağdaşlaşma düşüncesi ve Türkleştirme politikalarının bir parçası oldu. 1927 yılı gücünün zirvesine giden sürecin ilk eşiği olmakla beraber kapatılmasına giden sürecin de başlangıcı oldu. Türk Ocakları bu tarihte CHF siyasetinin resmî olarak bir parçası oldu ve partinin denetimine girdi. 1930'da Serbest Cumhuriyet Fırkası'nın ortaya çıkışı ve içerideki gelişmeler Türk Ocakları'nın kapatılmasına giden sürecin belirleyicisi oldu. 264 şubesi, 30 binden fazla üyesi ve geniş mal ve menkul varlığıyla önemli bir sivil toplum kuruluşu olan Ocaklar, Türkiye'de tek partili dönemin sivil ve toplumsal yaşama olan müdahalesiyle kapatıldı, tüm varlığı ve üyeleriyle partiye devredildi. Türk Ocakları Türkiye'de çok partili dönemin başlamasıyla birlikte "Ocakların başbuğu" sayılan ve 1912-31 arasında aralıksız genel başkanlık görevinde bulunan Hamdullah Suphi Tanrıöver'le İstanbul merkezli olarak 1949 yılında tekrar faaliyete geçti ve devletle olan organik bağını devam ettirdi. Türk siyasi yaşamındaki muhtelif darbeler Ocakların eski gücüne kavuşmasına engel oldu. Yaşanan kesintilere rağmen "Türk Ocakları" adıyla maruf bir oluşum günümüzde de faaliyetlerine devam etmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Irkçılık-Turancılık Davası</span> Dava

Irkçılık-Turancılık Davası, 7 Eylül 1944'te başlayan ve 29 Mart 1945'e kadar süren, Türk siyasetinde önde gelen 23 ismin Irkçılık-Turancılık suçlamasıyla yargılandığı sürecin adıdır. Toplam 65 oturum sürmüştür. Yargılama sonucunda Zeki Velidi Togan, Hüseyin Nihal Atsız, Alparslan Türkeş, Reha Oğuz Türkkan, Cihat Savaş Fer, Nurullah Barıman, Fethi Tevetoğlu, Nejdet Sançar, Cebbar Şenel ve Cemal Oğuz Öcal çeşitli cezalara çarptırıldılar.

<span class="mw-page-title-main">Hasan Cemil Çambel</span> Türk tarihçi ve siyaset adamı

Hasan Cemil Çambel, Türk asker, devlet adamı, milletvekili, siyasetçi ve tarihçi.

Türk Yurdu, 1911 yılından beri yayını aralıklarla devam eden milliyetçi fikir dergisidir. Günümüzde Türk Ocakları Genel Merkezi aylık yayın organı olarak Ankara'da yayımlanmaktadır.

Hüseyin Namık Orkun, Türk tarihçi, dilbilimci.

<span class="mw-page-title-main">Hüseyinzade Ali Turan</span> Azeri doktor, ressam, yazar ve filozof

Hüseyinzade Ali Turan, Azerbaycan Türkü doktor, ressam ve yazar.

<span class="mw-page-title-main">Şefika Gaspıralı</span>

Şefika Gaspıralı, 20. yüzyıl başlarındaki Rusya'da Türk kadın kültürel ve siyasi uyanışın önderlerinden olan düşünür, yayıncı, eğitimci, politikacı ve reformcu İsmail Gaspıralı'nın kızı ve en önemli yardımcısı olup, Rusya'daki Türk Kadın Hareketi'nin öncülerinden, ilk kadın dergisi Alem-i Nisvan'ın baş editörü ve yayıncısıdır. Kırım Türk Cumhuriyeti'nde Kurultay (Parlamento) Başkanlık divanı üyesi ve iki dönem milletvekili olmuştur. Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti'nin başbakanlarından Nesib Bey Yusufbeyli'nin eşidir. Anaokulu eğitmenliği de yapmıştır.

Ord. Prof. Dr. Ahmet Şevki Akçay Türk bilim adamı


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.