İçeriğe atla

Harosman Mağaraları

Harosman Mağaraları (ხაროსმანის მღვიმეები)
Harita
KonumuÇayağzı, Hanak, Ardahan (il)

Harosman Mağaraları veya Harosmani Mağaraları (Gürcüce: ხაროსმანის მღვიმეები) ve Mağaro Mağaraları (Gürcüce: მაღაროს მღვიმეები) olarak da bilinir, tarihsel Artani bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin Hanak ilçesine bağlı Çayağzı köyü sınırlarında bir mağara kompleksidir.[1] Tzkarosmani Mağaraları (წყაროსმანის მღვიმეები) olarak da bilinir.[2]

Tarihçe

Bir kaynağa göre, eski adı Orezaki olan Çayağzı köyünün 1,7 kilometre doğusunda, Kasreti Deresi'nin sağ kıyısında bugün ortadan kalkmış olan Mağaro (მაღარო) köyü bulunuyordu. Mağaro Gürcücede maden ocağı anlamına gelir.[1][3] Gürcü araştırmacı Konstantine Martvileli de 1917 yılında Mağaro (მაღარო) köyünden söz etmiş ve Nakalakevi (ნაქალაქევი) köyünden sonra Tzkarosmani (წყაროსმანი) adlı dereyi izleyerek aşağı indiğini, bu derenin kıyısı boyunca Mağaro yoluna koyulduğunu, Mağaro Mağaraları'nın Vardzia gibi mağaralardan oluştuğunu yazmıştır.[2] Mağaro Mağaraları adının Mağaro köyün, Tzkarosmani Mağaraları adının da Tzkarosmani Deresi'nden geldiği anlaşılmaktadır. Ancak 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterinde Mağaro adı geçmemektedir. Bununla birlikte, Osmanlıca Harosman (خاروسمان) ve Harosman-i Büzürg (خاروسمان بزرك) adıyla kaydedilmiş iki köy bulunmaktadır. Harosman köyünde 14, Büyük Harosman anlamına gelen Harosman-i Büzürg köyünde ise 4 Hristiyan hane bulunuyordu. Günümüze ulaşmamış olan bu iki Gürcü köyü, Duduna köyünün yakınlarında yer alıyordu. Yöre halkının bugün de "Harosman" olarak bildiği Harosmani Mağaraları adının bu köyün adıyla bağlantılı olarak ortaya çıktığı görülmektedir.[1][4][5]

Mağaralar

Harosman Mağaraları'ndaki mağaralar insan eliyle oyularak oluşturulmuştur. Söz konusu kompleks onlarca mağaradan oluşmaktadır. Birer yaşam mekanı olan mağaraların arasında kilise olarak kullanılmış mağaralar bulunmaktadır. Dere kıyısında yer alan direk kayadaki mağaralar üst üste yer alır. Bu konumundan dolayı Martvileli bu mağaraları "beş-altı kat odalar" şeklinde tarif ermiştir.[1] Konstantine Martvileli, mağaraların Kura Nehri'in derin kayalık vadisinde her iki tarafta bulunduğunu, kayaların eteklerinin yaşlı çam ve kayın ağaçlarıyla kaplı olduğunu, mağaraların vadinin ulaşılması mümkün olmayan üst kısımdaki kaya boyunca uzandığını ve birbiriyle bağlantılı 50 mağara bulunduğunu, aşağıda bulunan büyük mağaraya yukarıdan aşağıya bir yol indiğini ve mağaraya 20-24 metre kala bu yolun daraldığını, sonra ikiye ayrılıp bir yolun soldaki daha küçük mağaraya, diğer yolun da sağdaki daha geniş mağaraya girdiğini yazmıştır.[6]

Kaynakça

  1. ^ a b c d 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2014 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2015, s. 20. 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5
  2. ^ a b Konstantine Martvileli, "Ardahan Bölgesinde" ("არტაანის მხარეში"), Sakartvelo gazetesi, Perşembe, 28 (11) Eylül 1917, sayı: 232.
  3. ^ "მაღარო" - A Comprehensive Georgian-English Dictionary, Londra, 2006, 2 cilt ISBN 0-9535878-3-5
  4. ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; III. cilt (1958), s. 546". 15 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Şubat 2024. 
  5. ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; II. cilt (1941), s. 489". 17 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Şubat 2024. 
  6. ^ "Roin Malakmadze, Şuşana Putkaradze, Elza Putkaradze ve Şorena Putkaradze - İstanbul Gürcü Manastırından Yazılar (წერილები სტამბოლის ქართული სავანიდან), Batum, 2020, s. 116-117" (PDF). 22 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 26 Şubat 2024. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Eskibeyrehatun, Çıldır</span> Çıldır köyü

Eskibeyrehatun, Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Kenarbel, Çıldır</span>

Kenarbel, Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Kuzukaya, Çıldır</span> Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı bir köy

Kuzukaya, Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Çayağzı, Hanak</span> Hanakta bir köy

Çayağzı, Ardahan ilinin Hanak ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Alabalık, Posof</span>

Alabalık, Ardahan ilinin Posof ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Sulakyurt, Ardahan</span>

Sulakyurt, Ardahan ilinin Merkez ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Caki Kalesi</span>

Caki Kalesi, tarihsel Samtshe bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin Posof ilçesine bağlı Yurtbekler köyünün sınırları içinde Orta Çağ'da Gürcülerden kalma kaledir. Kale, Samtshe-Saatabago prensliğini yöneten Gürcü hanedanı Cakelilerin ikametgâhıydı ve hanedanın adı da buradan gelir.

<span class="mw-page-title-main">Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan</span> Osmanlı İmparatorluğundaki bir tahrir defteri

Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan, Osmanlı Devleti tarafından 1595 yılında, hazine gelirlerini tespit etmek amacıyla, Gürcistan’dan ele geçirilmiş toprakların tahririyle oluşturulmuş mufassal defterdir. Tahrir defteri, Osmanlıların ele geçirdiği Samtshe-Saatabago topraklarının 16. yüzyılın son çeyreğindeki toplumsal ve ekonomik, siyasal tarih ve tarihsel coğrafya konularında araştırma yapanlar için eşsiz bir kaynaktır.

<span class="mw-page-title-main">Kakaç, Arpaçay</span>

Kakaç, Kars ilinin Arpaçay ilçesine bağlı bir köydür.

<span class="mw-page-title-main">Gürcistan Vilayeti</span>

Gürcistan Vilayeti, Osmanlı Devleti'nin 16. yüzyılda Gürcülerden ele geçirdiği topraklara erken dönemde yaptığı tahrirlerde verdiği isimdir. Nitekim Osmanlı Devleti'nin Gürcülerden ele geçirdiği topraklar 1574 ve 1595 tarihli tahrir defterlerinde "Gürcistan Vilayeti'nin mufassal defteri" anlamında Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan kayda geçirilmiştir. Bununla birlikte tahrir defterlerinin tutulduğu dönemden önce Gürcülerden ele geçirilen veya Osmanlı Devleti'nin sınrındaki Gürcü topraklarına da "Gürcistan Vilayeti" dendiği İbrahim Peçevi'nin tarihinden de anlaşılmaktadır. Sonraki dönemde Gürcistan Vilayeti yerine Çıldır Eyaleti adı kullanılmıştır. Osmanlıların Gürcülerden ele geçirdiği topraklar uzun tarih dilimi boyunca "Osmanlı Gürcistanı", "Türk Gürcistanı", "Müslüman Gürcistan" şeklinde de adlandırılmıştır.

Akameti, tarihsel Artani bölgesindeki köylerden biriydi. Ortadan kalkmış olan köyün kurulu olduğu alan, Ardahan ilinin merkez ilçesinde, Hasköy'ün güneyinde, bugünkü Çatalköprü'nün sınırları içindedir.

Lelusi Manastırı, tarihsel Palakatsio bölgesinde, günümüzde Kars ilinin Arpaçay ilçesine bağlı Taşbaşı köyünün sınırları içinde eski Gürcü manastırıdır. Manastırın adı, ortadan kalkmış olan Lelusi köyünden gelir.

Petre-Pavle, tarihsel Artani bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin merkez ilçesine bağlı ve eski adı Komki olan Tepeler köyünün sınırları içinde eski bir köy ve bu köye ait kalıntılardır.

Anuşivani, tarihsel Artani bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin merkez ilçesine bağlı ve eski adı Komki olan Tepeler köyünün sınırları içinde eski bir köy ve bu köye ait kilisedir.

Akameti Kilisesi, tarihsel Artani bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin merkez ilçesine bağlı ve eski adı Şadevani olan Çatalköprü köyünün sınırları içinde Orta Çağ'da Gürcülerden kalma bir kilisedir. Ortadan kalkmış olan Akameti köyünün kilisesi olduğu için bu adla anılmaktadır.

Heosmani Kilisesi, tarihsel Samtshe bölgesinin Türkiye tarafında, günümüzde Ardahan ilinin Posof ilçesine bağlı Yurtbekler köyünün sınırları içinde eski bir Gürcü kilisesidir. Ortadan kalkmış olan Heosmani köyünün kilisesi olduğu için bu adla anılmaktadır.

Tuya Kalesi, tarihsel Samtshe bölgesinin Türkiye'de kalan bölümünde, günümüzde Ardahan ilinin Posof ilçesine bağlı ve eski adı Caki olan Yurtbekler köyünde Orta Çağ'da Gürcülerden kalma bir kaledir.

Kagari Kilisesi, tarihsel Palakatsio bölgesinde, günümüzde Kars ilinin Arpaçay ilçesine bağlı ve eski adı Kagari olan Kakaç köyünde Orta Çağ'da Gürcülerden kalma bir kiliseydi. Köyün mevcut adından dolayı Kakaç Kilisesi olarak da bilinir.

Mşehi Kilisesi veya Muşeh Kilisesi, tarihsel Tao bölgesinde, günümüzde Erzurum ilinin Şenkaya ilçesine bağlı ve eski adı Mşehi olan Aydoğdu köyünde Orta Çağ'da Gürcülerden kalma bir kilisedir. Kilise, Aydoğdu köyünün eski adından dolayı bu şekilde adlandırılmıştır.

Petrisi Kalesi, tarihsel Cavaheti bölgesinde, günümüzde Ardahan ilinin Çıldır ilçesine bağlı Akkiraz köyünün sınırları içinde Orta Çağ'da Gürcülerden kalma bir kaledir. Petresi Kalesi olarak da bilinir. Adını, ortadan kalkmış olan Petrisi (Petresi) köyünden alır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.