Harmanlanmış öğrenme
Karma öğrenme, hibrit öğrenme, karışık öğrenme olarak da bilinen harmanlanmış öğrenme en sade tanımıyla geleneksel eğitim metodunun çevrimiçi (online) eğitim materyalleriyle zenginleştirilmesi yani harmanlanması olarak tanımlanmaktadır [1]. Kullanılan teknolojilerin yanı sıra farklı eğitim felsefelerinin geleneksel öğrenme ortamında birlikte kullanılması da harmanlanmış öğrenme olarak tanımlanmaktadır [2].
Online : Bu kısım daha çok öğrenmeye yönelik ilk kısımlardır ki bunlar bilgi ve kavrama olarak düşünülebilir. Ayrıca bilginin kazanılması, tekrara ve bilgiye yönelik egzersizlere bağlı olduğu söylenebilir.
Yüz yüze : Bu kısım ise öğrenmeye yönelik daha ileri basamakları kapsamaktadır. Sentez, analiz ve değerlendirme öğrenmenin ileri basamakları olarak sayabiliriz. Bu kısım etkileşimlerle desteklenmelidir.
Harmanlanmış Öğrenme : Harmanlanmış öğrenme geleneksel eğitimi desteklemek amacıyla teknolojik materyallerin kullanılması olarak düşünülmemelidir. Harmanlanmış öğrenmedeki denge çevrimiçi ağırlıklı eğitim veren bir kurumun verimliliği artırmak amacıyla çevrimiçi eğitime ek olarak yüz yüze ders vermesi olarak da düşünülebilir[3].
Temel bileşenler
Keller, Gagné, Bloom, Merrill, Clark ve Gery' nin teorilerine bakarak harmanlanmış öğrenme yönteminin 5 temel bileşeninin şunlar olduğu söylenmektedir:
- Eşzamanlı etkinlikler
- Öğrenci merkezli öğrenme
- İşbirliği
- Değerlendirme
- Performans destekleyici materyaller
Eşzamanlı etkinlikler
Tüm öğrencilerin aynı anda kullanabileceği “sanal sınıflar” bu kategoriye örnek gösterilebilir. Sanal sınıf uygulaması için öncelikle bir sunucu üzerinde ad alınması gereklidir. Sanal sınıfa üye başvurularının kontrolü öğretmen tarafından yapılabildiği gibi bir sunucusu üzerinde sanal sınıf açan bir eğitim kurumu için hocanın kontrolüne gerek kalmadan, kayıt kabul işleri tarafından da yapılabilir. Katılımı ve sanal sınıfta yapılacak tartışmaların kalitesini dolayısıyla dersin kalitesini artırmak amacıyla tartışma konuları önceden belirlenip, öğrencilere sene başında iletilen ders içeriklerinde tartışma zaman aralığı da belirtilerek bildirilebilir. Sanal sınıfta tartışmalara katılım gerçek sınıf ortamından daha fazla olmaktadır.
Uygulama sonucundaki avantajlar özetlenecek olursa sanal sınıf uygulaması:
- Öğretmen-Öğrenci iletişimini artırır.
- Öğrenciler arasındaki iletişimi artırır ve karşılıklı fikir alışverişleriyle öğrenme süreci hızlandırır.
- Sanal sınıfa üye olan öğrenci, öğretmen ve diğer öğrencilerle sürekli etkileşim içinde olabileceğinden derse daha iyi motive olur.
- Öğrenimin etkinliğini artırır. [4].
Öğrenci merkezli öğrenme
Öğrencinin kendi zamanını ve hızını kendisinin ayarlayabileceği etkinlikler bu kategoriye dâhildir. Örneğin; etkileşimli internet tabanlı eğitim ya da eğitim CD-leri.
Genel amaç doğrultusunda hazırlanan bu programın yaklaşımları şunlardır;
- Öğrencinin, mevcut ve gelecekteki eğitsel gereksinimlerinin farkına varmasına yardımcı olmak.
- Kendi fiziksel ve zihinsel yeteneklerini, sınırlarını, yani “öğrenme profilini” keşfetmesine yardımcı olmak.
- Belirlenecek eğitsel ihtiyaçlarının gerektireceği bilgi, beceri ve tutumlara yönelik davranışların, öğrenme profiline uygun yollarla ve bizzat kendisince kazanılmasına yardımcı olmak.Yani “öğrenmeyi öğrenme” ye dayalı bir yaklaşımdır ki bu yönüyle oluşturmacı bir yaklaşım sergilemektedir.[5].
- Öğrenciye farklı metaryellar sunarak öğrenciye seçme özgürlüğü sunmak.
İşbirliği
Harmanlanmış öğrenmede, uygulamalar için hazırlanan çevre öğrencilerin birbirileri ile iletişim kurmalarına imkân vermelidir. Bunu gerçekleştirmek için e-posta, tartışma grupları veya çevrimiçi sohbet imkânları kullanılabilir.
Bu yöntemle, kendi hızında öğrenme deneyimleri işbirliği imkânlarıyla daha verimli olmaktadır. İşbirliğine dayalı öğrenme ortamları sosyal birer canlı olan öğrencilerin geleneksel bilgi sunuş yöntemlerinde sahip olamadıkları avantajlar sunmaktadır. Çünkü; grup, bir kişinin tek başına gösterdiği performanstan daha fazlasını gösterebilecektir. Harmanlanmış öğrenme uygulamalarında öğretmen ve öğrencilerin eş zamanlı olarak internet üzerinden sohbet etme, tartışma odalarında bilgi paylaşma veya e-posta aracılığı ile işbirliği yapmalarına imkân verilmelidir. İşbirliği yapma öğrenci-öğrenci ve öğrenci-danışman arasında olabilmektedir.
- Öğrenci-öğrenci işbirliği öğrencilerin kendi aralarında önemli konuları tartışmalarına imkân vermekte ve birbirilerinden öğrenmelerine yardımcı olmaktadır.
- Öğrenci-danışman işbirliğinde ise danışmanın öğrenciye konu ile ilgili olarak bire-bir soru sorması, öğrencinin ihtiyacına göre onu yönlendirmesiyle mümkün olmaktadır[6].
Değerlendirme
Öğrencinin konu hakkında bilgisi olup olmadığını sınayan ön değerlendirme ve öğrenme aşaması sonrasında yapılan değerlendirmeler bu kapsamdadır: quizler gibi. Harmanlanmış öğrenme de değerlendirmeyi 4 başlık altında toplayabiliriz.
Birincisi öğrencilerin tepkilerinin değerlendirilmesi, öğrencilerin tatmin seviyelerini ortaya çıkarır. Bunun iki önemli nedeni vardır. Birincisi; öğretmenlerin genellikle öğrencilere fikirlerini sorarak onların daha etkin çalışabilmeleri için nelere ihtiyaç duyduklarını öğrenip, gelen görüşler doğrultusunda eğitim ile ilgili kararlar alması, ikincisi; Katılımcıları öğrenmeye teşvik etmek ve öğrenme ile ilgilenmelerini sağlamaktır.
İkincisi öğrenmenin değerlendirilmesi olarak sayabiliriz. Burada eğitim süreci içerisinde bilgi düzeyinin arttırılması, yetenek ve davranışların geliştirilmesi ile ilgili değişmeler değerlendirilir.
Davranışların değerlendirilmesi bir diğer başlıktır. Bu aşamada iş performansınının değerlendirilmesi yapılmaktadır. Öğrencilerin öğrendiklerini, ne oranda işinde uygulayabildiğini ölçmeye çalışmaktadır.
Son olarak sonuçların değerlendirilmesi öğrenme durumunun yüksekliği, daha yüksek oranda verimliliğe ulaşması, eğitim süreci ile oluşacak sonuçların ölçümü yapılır[7].
Performans destekleyici materyaller
Öğrencinin öğrendiklerini pekiştirebileceği ya da öğrenmesine yardımcı olabilecek materyaller bu gruba dahildir.
- Çalışma rehberi ve ders notları
- Kaynak dosyalar (PDF, doc, vb.)
- Görsel materyaler(Power Point, video, vb.)
- Ek bağlantı sayfaları[8].
Temel problemler
Harmanlanmış öğrenme metodunun kullanılması beraberinde birtakım zorlukları da getirmektedir. Şöyle ki;
- Eğitim verecek kurumun harmanlanmış eğitim verecek “gelişme programı hazırlaması“.
- Öğretmenlerin harmanlanmış öğrenme kursların içeriğini düzenlemeleri için gerekli zaman.
- Yeni sistemin verimli olabilmesi için öğrencilerin hazırlanması
başlangıçta karşılaşılacak temel problemlerdendir [9].
Tarihi
Teknolojinin ilerlemesiyle birlikte ortaya çıkan yeni sistemler var olan geleneksel eğitim sistemini ister istemez etkilemiştir. Önceleri geleneksel eğitim metodu ve çok uzak geçmişe sahip olmayan uzaktan eğitim sınırları keskin çizgilerle çizilmiş iki yöntem olsalar da her iki sistemdeki eksikliklerden dolayı sistemler birbirinin tamamlayıcısı durumuna gelmiştir. Şöyle ki, uzaktan eğitim ilk zamanlarda yazı tabanlı (mektup) olduğundan yüz yüze eğitimdeki canlılığın ve etkinliğin eksikliği duyulmuştur. Diğer taraftan da yüz yüze eğitimde bireysellik arka planda kalmıştır. Karşılıklı eksiklikler iki sisteminde pozitif yönlerin kullanıldığı daha net bir ifadeyle harmanlandığı yeni bir öğrenme modeli oluşturmuştur [10].
Ayrıca 1990'lardan beri uzaktan eğitimde gelişmeler olmasına rağmen birçok kurum harmanlamış öğrenme metodunu tercih etmiştir. Uzaktan eğitim alan öğrencilerin toplumdan soyutlanması yani öğrenme sürecinde etkileşimden yoksun olmaları harmanlamış öğrenmenin daha da önem kazanmasına yol açmıştır[11].
Gelişmeler
Avrupa Birliği Socrates programı, Avrupa'da en az konuşulan dillerin konuşulmasını hedefleyerek harmanlanmış öğrenme dersleri için yatırım yapmaktadır. Geliştirilen projeler arasında TOOL (Tool for Online and Offline Language Learning) ve ALL 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Autonomous Language Learning) projeleri var. Bu projeler sırasıyla EuroEd Vakfı tarafından Iasi, Romanya'ya ve CNAI Vakfı tarafından Pamplona, İspanya'ya kuruldu.Her bir proje harmanlanmış öğrenmeyi, A2 (Orta seviye) seviyesi ile CEFR (Common European Framework of Reference) tanımlayıcı yeterliliği ile uyumluluğu amaçlamaktadır.
Projenin dahil olduğu diller
- ALL: Romence [ http://www.euroed.ro/ 19 Nisan 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. EuroEd Foundation], Türkçe [ http://www.cukurova.edu.tr/ 12 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Çukurova University], Litvanyaca Vilniaus Gedimino Technikos University 4 Aralık 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Bulgarca Znanie Association 6 Ocak 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. [12]
- TOOL: Slovakça, Hollandaca, Macarca, Estonyaca, Maltaca.
Proje sonucunda çıkan program dil okulları ve yüksek öğrenim kurumları içindir. Projenin hedefi ALL ve TOOL programlarının içindeki dillerin öğrenimi ve öğretimi için, diğer dillerin de öğretimi ve öğrenimine uyarlanabilecek, çevrimiçi ve çevrimdışı materyaller ile karma öğrenim sistemi oluşturmaktır. Karma öğrenim metodu oldukça yeni sayılır. Bu yöntem öğrenim ve öğretimi; geleneksel sınıf öğretimin mantığıyla ve internet aracılığıyla eğlenceli ve esnek bir yapı kazanmıştır. Bu da programın motive edici yönünü ortaya çıkartıyor.
Uygulama Geliştirme Aşamaları
Harmanlanmış öğrenme metodunun uygulanması için genelgeçer kurallar yoktur. Fakat yapılan çalışmalar dikkat edilmesi gereken bazı önemli noktalar olduğunu göstermektedir.
Hazırlık aşaması
Verilecek eğitimin amaçlarının ve kazanımlarının belirlendiği aşamadır. Kullanılacak olan materyallerin belirlendiği aşama olarak da adlandırılır.
Kararlılık ve Önem
Verilecek eğitimin ne kadar süreliğine verileceğinin önceden saptanarak gerekli içerik düzenlemelerinin yapıldığı aşamadır. Yapılan düzenlemelerin gerektiğinde değiştirilebilecek nitelikte olması da diğer önemli bir unsurdur.
Etkileşim ve Maliyet
İnsanla birebir etkileşiminin kurs boyunca ne kadar gerekli olduğunun diğer bir deyişle kursun ne kadarının uzaktan ne kadarının yüz yüze yapılacağının düzenlenmesidir. Bu düzenleme de kullanılacak teknolojilerin hangileri olacağının belirlenmesinde yardımcı olacak ve böylece maliyet hesaplaması yapılabilecektir.
Öğrenme Kaynakları ve Deneyim
Bu aşama öğrencilerin hazırlanan materyalleri ne şekilde kullanacağının belirlendiği aşamadır. Öğrencilerin hazırlanan içeriğe erişiminin sürekli mi yoksa süre sınırlı mı olup olmayacağı ve öğrencilerin içeriği grup olarak mı yoksa bireysel olarak mı kullanacağının belirlenmesi gerekir. Bu önemli noktalar uygulamanın hazırlık aşamasını oluşturmaktadır.
Harmanlanmış öğrenme metodunun uygulamaya geçirilmesi hiç şüphesiz teknolojik araçların desteğiyle olmaktadır. Aşağıdaki seçenekler harmanlanmış öğrenmeyi mümkün kılmaktadır.
- Sanal sınıflar
- İnteraktif bilgisayar temelli eğitim
- Çevrimiçi danışmanlar
- Eş zamanlı sanal işbirliği yazılımları
- Kendinden yönetimli web temelli kurslar
- İş ortamında kullanılan elektronik performans destek sistemleri
- Geleneksel sınıf veya laboratuvar düzenlemeleri
- Okuma ödevleri
- CD-ROM
- Tele eğitimler [13].
Sanal sınıflar
Harmanlanmış öğrenmenin uygulama aşamasını daha iyi anlamak amacıyla sanal sınıfların içeriğine göz atmakta fayda var; internet tabanlı bu uygulama türünde sınıflar teknolojik araçlar kullanılarak düzenlenmektedir. Bu uygulamada yüz yüze eğitime ek olarak sınıfta anlatılan ders video aygıtları kullanılarak kaydedilir ve internet aracılığıyla öğrenciye iletilir. Geleneksel eğitim metodunun vazgeçilmezi beyaz tahtada yapılan çizimler web tabanlı ortamda öğrencilerle buluşabilmektedir[14].
Geleceği
1990'ların başında çevrimiçi (online) öğrenme çok büyük bir önem kazanmıştır. Çevrimiçi öğrenme kavramıyla beraber harmanlanmış öğrenmenin önemi günden güne artmaktadır. Harmanlanmış öğrenme çevrimiçi öğrenmeye olan ilgi ve ihtiyacın artmasıyla gelecekte çok büyük önem kazanacak ve çevrimiçi öğrenme kavramının yerini alacaktır. Bu değişimin en önemli sebeplerinden birisi de çevrimiçi öğrenme yapısı ile ilgilidir. Çevrimiçi öğrenme içinde kullanılan yöntemlerin artmasıyla harmanlanmış öğrenme biçimine dönüşmektedir. Öğrenmedeki farklılıklardan oluşan açığa karşı eğitimcilerin harmanlanmış öğrenmeye ihtiyacı günden güne artmaktadır . Öğrenme ortamının kalitesinin arttırılmaya ihtiyacı olduğunu düşünürsek harmanlanmış öğrenmenin gelecekteki önemini kolaylıkla fark edebiliriz. Uzaktan eğitimin yaygınlaşması harmanlanmış öğrenmenin gelecekteki öneminin artacağını gösteren bir başka bulgudur[15].
Çalışmalar
Harmanlanmış öğrenme metodunun ne düzeyde uygulandığı ve ne hızda ilerlediğiyle ilgili çalışmalar yapılmaktadır. Aşağıdaki araştırma sonuçları lise düzeyinde harmanlanmış öğrenme metodunun kullanımının ne düzeyde olabileceğini göstermektedir. Şöyle ki, yapılan araştırma sonuçlarına göre araştırmaya katılan % 20'lik grup 2013 yılı itibarıyla harmanlanmış öğrenme metodunun liselerdeki eğitimin %81-%100' üne hakim olacağını öngörmüşlerdir[16].
Yaklaşımlar
Harmanlanmış öğrenmenin gelecekte ne gibi özelliklere sahip olacağıyla ilgili birtakım değerlendirmeler bulunmaktadır.Harmanlanmış öğrenme aşağıdaki özelliklerin birçoğuna şimdiden sahip olduğundan, gelecekte kullanılabilirliğinin artacağı düşünülmektedir.
Mobil
Teknolojinin gelişmesiyle birlikte taşınabilir aygıtların kullanılması harmanlanmış öğrenmenin uygulanmasını daha da kolaylaştırmıştır. Özellikle cep telefonları, kablosuz internet bağlantısının yaygınlaşması harmanlanmış öğrenme ortamlarını zenginleştirmiştir.
Görsel
- Resim
- Animasyon
- Grafik
- Simülasyon
- Video
gibi görsel öğelerin kullanılmaya başlanması harmanlanmış öğrenme ortamlarını zenginleştirmiştir.
Bireysel
Harmanlanmış öğrenme geleneksel öğrenme metodundan farklı olarak bireyselliğin önem kazanmasına sebep olmuştur. Harmanlanmış öğrenme ortamları teknolojinin gelişmesine paralel olarak zenginleşmekte ve bu da öğrencinin kendine uygun olan materyali seçerek, kendi çalışma yöntemini kendisinin seçmesine yardımcı olmaktadır.
Etkileşimli, İşbirlikçi, Global
Harmanlanmış öğrenme insanları, olayları, aktiviteleri birbirine bağlayarak global yapının oluşmasını sağlamaktadır.Bilginin paylaşılabileceği ortamlar sayesinde grup çalışmaları farklı boyut kazanmaktadır. Forum gibi ortamlarla da bilgi birçok açıdan kolaylıkla ele alınarak değerlendirilebilmektedir.
Otantik, talep edilen
Harmanlanmış öğrenme uzaktan eğitimde kullanılan simülasyon, problem tabanlı öğrenme modellerinin yaşama geçirilmesini sağlamaktadır. Ayrıca çağın gereksinimlerine cevap verecek nitelikleri taşıdığı için talep edilmektedir.
İş ve öğrenmeyi bağdaştırıcı
Harmanlanmış öğrenme sayesinde öğrenci bir yandan çalışırken diğer taraftan bu aktif süreci teknolojik materyallerle zenginleştirebilmekte, çalışmalarını rapor edebilmektedir. Harmanlanmış öğrenmenin kullanılabilirlik ve ulaşılabilirlik özellikleri sayesinde öğrenciler uygulamalar yardımıyla iş ve öğrenmeyi birleştirebilmektedirler.
Esnek
Geleneksel öğrenme metodunda dönemlere ayrılan eğitim süreci, harmanlanmış öğrenmede daha esnek bir yapıya kavuşmuştur.Bilgiye teknoloji sayesinde istenilen zamanda ulaşılabilmektedir.
Kurs Dizaynı
Harmanlanmış öğrenme tekniğini kullanan bir kurs tasarımında 5 ana öğe bulunmaktadır.
Bunlar:
- Sanal sınıf ortamları
- İletişim ortamları
- Uygulamalar ve değerlendirmeler
- Kişisel öğrenim materyalleri
- Performans destek materyallerdir.
Değişen roller
Harmanlanmış öğrenme metodunda öğretmene olan ihtiyaç azalmamakta aksine artmaktadır. Geleneksel öğrenme metodundan farklı olarak öğretmen; danışman, rehber rolünü üstlenmektedir. Ayrıca teknolojik gelişmelerle birlikte kendini yenileme ve dinamizm klasik öğretmen profilini ortadan kaldırmaktadır.
Uzmanlık alanının oluşması
Harmanlanmış öğrenme metodunun teknolojiyle iç içe olması diğer bir deyişle sürekli değişim içinde olması bu alanda uzmanlaşmayı gerekli kılmaktadır[17].
Ayrıca bakınız
- E-öğrenme
- İnternet
- Oluşturmacılık
- Sanal sınıflar
- Teknoloji
- Uzaktan eğitim
- Video
- Web-tabanlı öğrenme
Kaynakça
- ^ Kaynar, D. (n.d) Blended Learning (Karma Öğrenme)' de Yaklaşımlar ve Modeller.Retrieved July 20, 2008, from https://web.archive.org/web/20070828002623/http://buelc.boun.edu.tr/ebulten/sayi09/makaleler/blended_learningde_yaklasimlar_ve_modeller.htm.
- ^ Singh, H.(2003). Building effective Blended Learning Programs.43(6),51-54. Retrieved July 20, 2008 from http://www.bookstoread.com/framework/blended-learning.pdf 12 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- ^ Picciano, A,G.(n.d) Blended Learning: Implications for Growth and Access. Retrieved July 21, 2008 from http://www.sloanc.org/publications/jaln/v10n3/pdf/v10n3_8picciano.pdf[].
- ^ Özmen, Ş.(n.d) Eğitimde Sanal Sınıf Uygulaması ve Sonuçları
- ^ Talim Terbiye Dairesi Müdürlüğü.Retrieved 26 July,2008 from http://talimterbiye.mebnet.net/ogrenci%20merkezli%20egitim/ogrencimerkezliegitim.html 11 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Ünal D,P .(n.d). Öğrenme (harmanlanmış –karma öğretim ortamı ) ve Uygulama Örnekleri.Retrieved July 26, 2008,from http://uretim.meb.gov.tr/EgitekHaber/s76/yazarlar/D%C4%B1lsad.htm 10 Şubat 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Çınar, Z.(2002). E-Öğrenme. Retrieved July 26, 2008 from https://web.archive.org/web/20080424040630/http://www.bilgiyonetimi.org/cm/pages/mkl_gos.php?nt=686#ust
- ^ Carman, J, M. (2002). Blended Learning Design: Five Key Ingredients. Retrieved July 20,2008 from https://web.archive.org/web/20071029051258/http://www.knowledgenet.com/pdf/Blended%20Learning%20Design_1028.PDF.
- ^ Koohang, A. Britz, J. Seymour, T. (2006). Hybrid/Blended Learning: Advantages, Challenges, Design, and Future Directions. Retrieved July 20, 2008 from http://proceedings.informingscience.org/InSITE2006/ProcKooh121.pdf 16 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- ^ Bonk, J. Graham, C,R. (in press). Blended Learning Systems: Definition, Current Trends, and Future Directions. San Fransisco CA: Pfeiffer Publishing. Retrieved July 22, 2008 from http://www.publicationshare.com/graham_intro.pdf 19 Temmuz 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- ^ Vaughan, N. (2007). Perspectives on Blended Learning in Higher Education.6(1), 81-94. Retrieved July 22, 2008 from http://web.ebscohost.com/ehost/pdf?vid=2&hid=15&sid=136f2c23-36c8-453d-a9e6-d8859897f368%40SRCSM1 [].
- ^ ALL.(2006). Retrieved July 27, 2008 from http://www.allproject.info/index.php?id=30&L=0 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Rossett, A. Douglis, F. Frazee, R, V.(2003). Strategies for Building Blended Learning.
- ^ Ünal D,P .(n.d). Öğrenme (harmanlanmış –karma öğretim ortamı ) ve Uygulama Örnekleri. Retrieved July 26, 2008,from http://uretim.meb.gov.tr/EgitekHaber/s76/yazarlar/D%C4%B1lsad.htm 10 Şubat 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ Brandon Hall.(n.d) Using Technologies In A Blended Learning Curriculum.
- ^ Bonk, J. Graham, C,R. (in press). Blended Learning Systems: Definition, Current Trends, and Future Directions. San Fransisco CA: Pfeiffer Publishing. Retrieved July 22, 2008 from http://www.publicationshare.com/graham_intro.pdf 19 Temmuz 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- ^ Bonk, J. Graham, C,R. (in press). Blended Learning Systems: Definition, Current Trends, and Future Directions. San Fransisco CA: Pfeiffer Publishing. Retrieved July 22, 2008 from http://www.publicationshare.com/graham_intro.pdf 19 Temmuz 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
Dış bağlantılar
- ALL Resmi Web Sitesi 21 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- TOOL Resmi Web Sitesi 5 Aralık 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ODTÜ_BÖTE_Harmanlanmış Öğrenme Ortamları 19 Ağustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- e-Öğrenme ve Uzaktan Eğitim Hakkında. www.eogrenme.net 11 Ocak 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- E-learning Bilgilendirme Postası
- eLearningtalks.com, E-öğrenme (elearning) ve Teknoloji Destekli Eğitim1 Haziran 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Sakarya Üniversite'si uzaktan eğitim merkezi.1 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ODTÜ internete dayalı eğitim 21 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Uzaktan eğitim kaynakları
