Harşit savunması

Harşit savunması, I. Dünya Savaşı sırasında gerçekleşen askeri savunma harekâtı.

I. Dünya Savaşında Ruslar 1916 yılının yaz aylarında Doğu Karadeniz'de doğudan başlayarak işgal hareketlerine başlamış, Harşit Vadisinin doğusunda kalan toprakları işgal etmişlerdir. Türk kuvvetleri Rusların bu ilerleyişi karşısında Harşit Çayının batısında mevzilenmiş ve Rus kuvvetlerinin Harşit Çayının batısına geçmesini ve daha fazla ilerlemesini engellemiştir. Rus kuvvetleriyle Temmuz 1916 ile 1918 yılının ilk çeyreğine kadar geçen sürede yaşanan bu mücadelelere "Harşit Savunması" denilmiştir. Harşit Savunması Türklerin Ruslara karşı verdiği son mücadeleler olarak bilinmektedir.

1 Kasım 1914 tarihinde Ruslar doğudan Osmanlı topraklarına girmiştir. Rusların 1. Dünya Savaşında Harşit Vadisine gelişleri de bu istikametten, Erzurum-Bayburt üzerinden olmuş, 20 Temmuz 1916'da Gümüşhane, buradan gelen Ruslar tarafından işgal edilmişti. Bu tarihten itibaren Türk kuvvetlerinin Harşit Savunması da başlamış bulunmaktaydı. Bu sırada Rus kuvvetlerinin bir başka kısmı da Şubat 1916'da Batum'u geçerek Osmanlı Topraklarına girmiş, 18 Nisan 1916'da Trabzon'a, 23 Temmuz 1916'da Vakfıkebir'e ulaşmışlar ve bu bölgeleri işgal etmişlerdir. Vakfıkebir'den hareket eden Rus birlikleri güneye yönelerek zirvedeki Erikbeli'ne ulaşmışlar, burada ikiye ayrılarak düşman kuvvetlerinin bir kısmı Kürtün'e yönelerek Kürtün'ü (bugünkü Özkürtün - Cayra), bir kısmı Torul'a geçerek Torul'u işgal etmiştir. Torul'u işgal eden Rus kuvvetleri burada daha önce Erzurum-Bayburt istikametinden gelip Gümüşhane'yi işgal eden diğer Rus kuvvetleriyle birleşmiştir. Kuvvetlerini sayısal olarak arttıran Ruslar buradan hareketle Manastır (Demirkapı) Köyü istikametinden Kürtün'e gelip Araköy'de bir karargah kurmuşlardır.^[1] Daha önce Kürtün'ü işgal eden Rus kuvvetleri de Ağustos 1916'da Araköy'e gelip karargahta bir araya gelmişlerdir. Araköy'de bulunan karargahtan hareket eden bir kısım Rus kuvveti Ağustos-Eylül 1916'larda Harıt Köyü üzerinden bugün Kürtün'e bağlı bulunan ve 2308 rakımlı Kabaktepe'yi hakim bir tepe olması ve kendi aralarındaki haberleşmeyi kolaylaştırmak amacıyla işgal etmişler ve burada karargah kurmuşlardır.

Ağustos 1916'da Görele'den karaya çıkan Rus birlikleri Görele'yi işgal ederek Çanakçı üzerinden Şadı (Çatalağaç) köyünün doğusunda yer olan Keldaş denilen bölgeye ulaşmıştır. Burada Türk kuvvetleri düşman kuvvetlere karşı 28 gün dirense de sonunda Ekim 1916'da Ruslar Keldaş'ı da alarak Harşit Vadisi'ndeki işgal hareketlerine devam etmiştir. Keldaş Geçidinden hareket eden bir kısım Rus kuvveti Taşlıca üzerinden geçerek Ekim 1916'da Uluköy'ü işgal etmiştir. Rus 505. Alayı Uluköy'e yerleştirilmiştir. Türk kuvvetleri tarafından Kasım 1916'da Rus 505. Alayına bir baskın yapılmış, Ruslara birçok kayıp verdirilmiştir.

Türklerin Rus kuvvetlerine karşı Harşit Vadisindeki mücadeleleri 21 Ekim 1916 tarihinden itibaren başlamış, 1918 yılının ilk aylarına kadar devam etmiştir. Bu mücadeleler sırasında Kürtün'de ve yaylalar bölgesindeki Güvende ile Kazıkbeli çevresine Ruslar'ın 127. Tümenine bağlı 505, 506, 507 ve 508. Alayları konuşlandırılmıştır. Buna karşılık Harşit bölgesinde 23 Eylül 1916'da Türk Ordusu'nda bir yapılanmaya gidilmiş ve bu bölge 2. Kafkas Kolordusu'na devredilmiştir. 2. Kafkas Kolordusunun merkezi de Alucra'da konuşlandırılmıştır. 2. Kafkas Kolordusunun bünyesinde 5, 11 ve 37. Kafkas Tümenleri bulunuyordu. Kürtün bölgesinde Harşit Vadisinin batısında yaylalarda, özellikle Güvende ve çevresinde 11. Kafkas Tümeni ve bu Tümene bağlı olan 18, 33 ve 34. Alaylar bulunuyordu. Türk 2. Kafkas Kolordusunun Komutanları 7 Eylül 1916-5 Temmuz 1917 tarihleri arasında Mirliva Mustafa Fevzi Paşa 10 Ağustos 1917-8 Haziran 1918 tarihleri arasında Mirliva Yakup Şevki Paşa idi.

21 Aralık 1916 tarihli belgelerde yer alan bilgilere göre savunma amaçlı Harşit Vadisinin batısında Tirebolu-Espiye'den Erzincan'a ulaşan hatta yerleştirilmiş, Türk 1. ve 2. Kafkas Kolordu'ya bağlı muharip asker sayısı 36.382 idi. Bunlardan Torul-Kürtün-Harşit(Doğankent)-Tirebolu hattındaki Harşit Vadisinin batısında kalan bölge 2. Kafkas Kolordusu'na bağlı bulunmaktaydı. 2. Kafkas Ordusuna bağlı 5. Kafkas Piyade Tümeninde 8000, 11. Kafkas Piyade Tümeninde 4815, 49. Kafkas Piyade Tümeninde 5998 olmak üzere toplam 18813 Türk askeri bulunmaktaydı.

3. Ordu komutanı Vehip Paşa 1917 yılı Eylül ayının ilk günlerinde 2. Kafkas Kolordusunu Teftiş etmiş ve bazı incelemelerde bulunmuştu. Bu sırada Vehip Paşa 11. Kafkas Tümeni cephesinde Kabaktepe ve Kuzu Gölü civarını işgal etmiş olan Rus kuvvetlerinin bölgeden atılması, düşman kuvvetlerinin Harşit Çayı ve Cizre (Demirkapı) Deresi'nin doğusuna sürülmesi ile ilgili çalışma başlatılmasını istemiştir. Buna istinaden Türk Kuvvetleri 7 Kasım 1917'de Güvende'nin üst kısmında yer alan "Dikme" adı verilen mevkiden hareketle gece saat 11:00 sıralarında Rusların elinde bulunan Küçük Kabaktepe denilen yere gelerek burayı üç yerden kuşatmıştır. Fehmi Efendi'nin gizlice tel örgüleri kesip karargaha girmesi sonucunda sadece süngü kullanılarak buradaki düşman kuvvetleri etkisiz hale getirilmiştir. Aynı şekilde ilerleyişine devam eden Türk birlikleri Büyük Kabaktepe'yi de gizlice basarak Rus askerlerini etkisiz hale getirmiş, Kabaktepe'yi geri almıştır. Bu çatışmalar esnasında kaçanların sayısı bilinmemekle birlikte 53 Rus askeri etkisiz hale getirilmiştir.

1917 yılı başlarında bölgede bulunan Rus kuvvetleri lojistik destek alacakları yerlerden uzaklaşmaları, Harşit Vadisinin coğrafyasının zorluğu, Harşit bölgesindeki güçlü savunmadan yılmaları ve Mart 1917'de Çarlık Rusya'sında gerçekleşen Bolşevik ihtilali nedenleriyle 15 Aralık 1917 tarihinde Erzincan Mütarekesi, 3 Mart 1918 tarihinde ise Brest-Litovsk Antlaşması ile Osmanlı topraklarından, dolayısıyla Karadeniz'den çekilmeye başlamıştır. Ruslar 1918'in ilk aylarında da Harşit Vadisinden tamamen çekilmiştir. Böylece bir buçuk yıllık Rus işgali de bu tarihlerde son bulmuştur.^[2] Bu sırada Rus kuvvetlerine dahil olan Ermeniler Rusların boşalttığı alanlarda işgal hareketlerini devam ettirmek istemiş, bunun üzerine Türk kuvvetleri Vehip Paşa komutasındaki 3. Kafkas Ordusuyla hareket ederek işgal hareketlerini tamamen sona erdirmiştir. Kürtün'ün düşman işgalinden kurtuluşu da 14 Şubat 1918 tarihine denk gelmektedir.^[3]

Harşit vadisinde Rus işgalleri sırasında yörede oturanlar özellikle Harşit Vadisinin doğusunda yaşayan halk Harşit Vadisinin batısı istikametinde göç hareketlerinde bulunmuşlar, Ruslar'ın işgal ettiği yerlerden uzaklaşmışlardır. Tabi bu sırada Rus zulmüne maruz kalan halktan intihar edenler, Harşit Çayını geçmek isterken nehirde boğulanlar, açlıktan ölenler olmuştur. Bu muhacirlik faaliyetleri sonucunda Rus zulmünden kaçan ve memleketlerini terk eden birçok aile geri dönmemiştir.

Rus ordusunun içinde yer alan Ermeniler özellikle Uluköy, Şıhlı (Taşlıca), Törnük (Günyüzü-Üçtaş), Şadı gibi yerleşim yerlerinde yaşayan savunmasız ve silahsız Türkleri çete mensubu iddiasıyla Rus askerlerine toplattırıp Kabaktepe, Çalalağan ve Kütüklüyurt gibi yerlerde kurşuna dizdirmişlerdir. Ermeniler Ruslar bölgeden çekildikten sonra da Kürtün'ün bazı bölgelerinde halka zulmetmeye devam etmişler, yakaladıkları yerli halktan insanları katletmişlerdir.

Kürtün ilçesinde bulunan Kabaktepe Şehitliği'nde Milli Savunma Bakanlığı Arşivler Müdürlüğü'nün 1. Dünya Savaşı Zayiat Defteri'nde yer alan şehitler şu şekildedir:

• Mehmet Yüzbaşı (1880 Kastamonu Tosya doğumlu – XI.Kolordu CII.Alay II.Bölük Kumandan Vekili),
• Osman Nuri (1886 İçel Silifke doğumlu – CII.Kafkas Taburu II.Bölük Takım Zabiti / Piyade Teğmen)
• Ziya (1886 Artvin Yusufeli doğumlu – XI.Kafkas Hücum Bölüğü Takım Zabiti / Piyade Teğmen)
• Hüseyin Muhacirkorucuoğulları (1891 İznik doğumlu – LXXXVIII.Tabur II.Bölük Piyade Er),
• Esat Uzunömeroğulları (1890 Tokat Reşadiye doğumlu – Piyade Er),
• 6 ve 7'inci şehitlerin kimlikleri tespit edilememiştir (Agy, I.DSHV/2010).