İçeriğe atla

Harşit savunması

Harşit savunması, I. Dünya Savaşı sırasında gerçekleşen askeri savunma harekâtı.

I. Dünya Savaşında Ruslar 1916 yılının yaz aylarında Doğu Karadeniz'de doğudan başlayarak işgal hareketlerine başlamış, Harşit Vadisinin doğusunda kalan toprakları işgal etmişlerdir. Türk kuvvetleri Rusların bu ilerleyişi karşısında Harşit Çayının batısında mevzilenmiş ve Rus kuvvetlerinin Harşit Çayının batısına geçmesini ve daha fazla ilerlemesini engellemiştir. Rus kuvvetleriyle Temmuz 1916 ile 1918 yılının ilk çeyreğine kadar geçen sürede yaşanan bu mücadelelere "Harşit Savunması" denilmiştir. Harşit Savunması Türklerin Ruslara karşı verdiği son mücadeleler olarak bilinmektedir.

Rus kuvvetlerinin Harşit Vadisine gelişi ve işgal girişimleri

1 Kasım 1914 tarihinde Ruslar doğudan Osmanlı topraklarına girmiştir. Rusların 1. Dünya Savaşında Harşit Vadisine gelişleri de bu istikametten, Erzurum-Bayburt üzerinden olmuş, 20 Temmuz 1916'da Gümüşhane, buradan gelen Ruslar tarafından işgal edilmişti. Bu tarihten itibaren Türk kuvvetlerinin Harşit Savunması da başlamış bulunmaktaydı. Bu sırada Rus kuvvetlerinin bir başka kısmı da Şubat 1916'da Batum'u geçerek Osmanlı Topraklarına girmiş, 18 Nisan 1916'da Trabzon'a, 23 Temmuz 1916'da Vakfıkebir'e ulaşmışlar ve bu bölgeleri işgal etmişlerdir. Vakfıkebir'den hareket eden Rus birlikleri güneye yönelerek zirvedeki Erikbeli'ne ulaşmışlar, burada ikiye ayrılarak düşman kuvvetlerinin bir kısmı Kürtün'e yönelerek Kürtün'ü (bugünkü Özkürtün - Cayra), bir kısmı Torul'a geçerek Torul'u işgal etmiştir. Torul'u işgal eden Rus kuvvetleri burada daha önce Erzurum-Bayburt istikametinden gelip Gümüşhane'yi işgal eden diğer Rus kuvvetleriyle birleşmiştir. Kuvvetlerini sayısal olarak arttıran Ruslar buradan hareketle Manastır (Demirkapı) Köyü istikametinden Kürtün'e gelip Araköy'de bir karargah kurmuşlardır.[1] Daha önce Kürtün'ü işgal eden Rus kuvvetleri de Ağustos 1916'da Araköy'e gelip karargahta bir araya gelmişlerdir. Araköy'de bulunan karargahtan hareket eden bir kısım Rus kuvveti Ağustos-Eylül 1916'larda Harıt Köyü üzerinden bugün Kürtün'e bağlı bulunan ve 2308 rakımlı Kabaktepe'yi hakim bir tepe olması ve kendi aralarındaki haberleşmeyi kolaylaştırmak amacıyla işgal etmişler ve burada karargah kurmuşlardır.

Ağustos 1916'da Görele'den karaya çıkan Rus birlikleri Görele'yi işgal ederek Çanakçı üzerinden Şadı (Çatalağaç) köyünün doğusunda yer olan Keldaş denilen bölgeye ulaşmıştır. Burada Türk kuvvetleri düşman kuvvetlere karşı 28 gün dirense de sonunda Ekim 1916'da Ruslar Keldaş'ı da alarak Harşit Vadisi'ndeki işgal hareketlerine devam etmiştir. Keldaş Geçidinden hareket eden bir kısım Rus kuvveti Taşlıca üzerinden geçerek Ekim 1916'da Uluköy'ü işgal etmiştir. Rus 505. Alayı Uluköy'e yerleştirilmiştir. Türk kuvvetleri tarafından Kasım 1916'da Rus 505. Alayına bir baskın yapılmış, Ruslara birçok kayıp verdirilmiştir.

Türk kuvvetlerinin işgale karşı faaliyetleri

Türklerin Rus kuvvetlerine karşı Harşit Vadisindeki mücadeleleri 21 Ekim 1916 tarihinden itibaren başlamış, 1918 yılının ilk aylarına kadar devam etmiştir. Bu mücadeleler sırasında Kürtün'de ve yaylalar bölgesindeki Güvende ile Kazıkbeli çevresine Ruslar'ın 127. Tümenine bağlı 505, 506, 507 ve 508. Alayları konuşlandırılmıştır. Buna karşılık Harşit bölgesinde 23 Eylül 1916'da Türk Ordusu'nda bir yapılanmaya gidilmiş ve bu bölge 2. Kafkas Kolordusu'na devredilmiştir. 2. Kafkas Kolordusunun merkezi de Alucra'da konuşlandırılmıştır. 2. Kafkas Kolordusunun bünyesinde 5, 11 ve 37. Kafkas Tümenleri bulunuyordu. Kürtün bölgesinde Harşit Vadisinin batısında yaylalarda, özellikle Güvende ve çevresinde 11. Kafkas Tümeni ve bu Tümene bağlı olan 18, 33 ve 34. Alaylar bulunuyordu. Türk 2. Kafkas Kolordusunun Komutanları 7 Eylül 1916-5 Temmuz 1917 tarihleri arasında Mirliva Mustafa Fevzi Paşa 10 Ağustos 1917-8 Haziran 1918 tarihleri arasında Mirliva Yakup Şevki Paşa idi.

21 Aralık 1916 tarihli belgelerde yer alan bilgilere göre savunma amaçlı Harşit Vadisinin batısında Tirebolu-Espiye'den Erzincan'a ulaşan hatta yerleştirilmiş, Türk 1. ve 2. Kafkas Kolordu'ya bağlı muharip asker sayısı 36.382 idi. Bunlardan Torul-Kürtün-Harşit(Doğankent)-Tirebolu hattındaki Harşit Vadisinin batısında kalan bölge 2. Kafkas Kolordusu'na bağlı bulunmaktaydı. 2. Kafkas Ordusuna bağlı 5. Kafkas Piyade Tümeninde 8000, 11. Kafkas Piyade Tümeninde 4815, 49. Kafkas Piyade Tümeninde 5998 olmak üzere toplam 18813 Türk askeri bulunmaktaydı.

3. Ordu komutanı Vehip Paşa 1917 yılı Eylül ayının ilk günlerinde 2. Kafkas Kolordusunu Teftiş etmiş ve bazı incelemelerde bulunmuştu. Bu sırada Vehip Paşa 11. Kafkas Tümeni cephesinde Kabaktepe ve Kuzu Gölü civarını işgal etmiş olan Rus kuvvetlerinin bölgeden atılması, düşman kuvvetlerinin Harşit Çayı ve Cizre (Demirkapı) Deresi'nin doğusuna sürülmesi ile ilgili çalışma başlatılmasını istemiştir. Buna istinaden Türk Kuvvetleri 7 Kasım 1917'de Güvende'nin üst kısmında yer alan "Dikme" adı verilen mevkiden hareketle gece saat 11:00 sıralarında Rusların elinde bulunan Küçük Kabaktepe denilen yere gelerek burayı üç yerden kuşatmıştır. Fehmi Efendi'nin gizlice tel örgüleri kesip karargaha girmesi sonucunda sadece süngü kullanılarak buradaki düşman kuvvetleri etkisiz hale getirilmiştir. Aynı şekilde ilerleyişine devam eden Türk birlikleri Büyük Kabaktepe'yi de gizlice basarak Rus askerlerini etkisiz hale getirmiş, Kabaktepe'yi geri almıştır. Bu çatışmalar esnasında kaçanların sayısı bilinmemekle birlikte 53 Rus askeri etkisiz hale getirilmiştir.

Rusların geri çekilmesi

1917 yılı başlarında bölgede bulunan Rus kuvvetleri lojistik destek alacakları yerlerden uzaklaşmaları, Harşit Vadisinin coğrafyasının zorluğu, Harşit bölgesindeki güçlü savunmadan yılmaları ve Mart 1917'de Çarlık Rusya'sında gerçekleşen Bolşevik ihtilali nedenleriyle 15 Aralık 1917 tarihinde Erzincan Mütarekesi, 3 Mart 1918 tarihinde ise Brest-Litovsk Antlaşması ile Osmanlı topraklarından, dolayısıyla Karadeniz'den çekilmeye başlamıştır. Ruslar 1918'in ilk aylarında da Harşit Vadisinden tamamen çekilmiştir. Böylece bir buçuk yıllık Rus işgali de bu tarihlerde son bulmuştur.[2] Bu sırada Rus kuvvetlerine dahil olan Ermeniler Rusların boşalttığı alanlarda işgal hareketlerini devam ettirmek istemiş, bunun üzerine Türk kuvvetleri Vehip Paşa komutasındaki 3. Kafkas Ordusuyla hareket ederek işgal hareketlerini tamamen sona erdirmiştir. Kürtün'ün düşman işgalinden kurtuluşu da 14 Şubat 1918 tarihine denk gelmektedir.[3]

Rus işgalinin bölge insanı üzerindeki etkileri ve muhacirlik

Harşit vadisinde Rus işgalleri sırasında yörede oturanlar özellikle Harşit Vadisinin doğusunda yaşayan halk Harşit Vadisinin batısı istikametinde göç hareketlerinde bulunmuşlar, Ruslar'ın işgal ettiği yerlerden uzaklaşmışlardır. Tabi bu sırada Rus zulmüne maruz kalan halktan intihar edenler, Harşit Çayını geçmek isterken nehirde boğulanlar, açlıktan ölenler olmuştur. Bu muhacirlik faaliyetleri sonucunda Rus zulmünden kaçan ve memleketlerini terk eden birçok aile geri dönmemiştir.

Rus ordusunun içinde yer alan Ermeniler özellikle Uluköy, Şıhlı (Taşlıca), Törnük (Günyüzü-Üçtaş), Şadı gibi yerleşim yerlerinde yaşayan savunmasız ve silahsız Türkleri çete mensubu iddiasıyla Rus askerlerine toplattırıp Kabaktepe, Çalalağan ve Kütüklüyurt gibi yerlerde kurşuna dizdirmişlerdir. Ermeniler Ruslar bölgeden çekildikten sonra da Kürtün'ün bazı bölgelerinde halka zulmetmeye devam etmişler, yakaladıkları yerli halktan insanları katletmişlerdir.

Kabaktepe Şehitliği

Kürtün ilçesinde bulunan Kabaktepe Şehitliği'nde Milli Savunma Bakanlığı Arşivler Müdürlüğü'nün 1. Dünya Savaşı Zayiat Defteri'nde yer alan şehitler şu şekildedir:

  • Mehmet Yüzbaşı (1880 Kastamonu Tosya doğumlu – XI.Kolordu CII.Alay II.Bölük Kumandan Vekili),
  • Osman Nuri (1886 İçel Silifke doğumlu – CII.Kafkas Taburu II.Bölük Takım Zabiti / Piyade Teğmen)
  • Ziya (1886 Artvin Yusufeli doğumlu – XI.Kafkas Hücum Bölüğü Takım Zabiti / Piyade Teğmen)
  • Hüseyin Muhacirkorucuoğulları (1891 İznik doğumlu – LXXXVIII.Tabur II.Bölük Piyade Er),
  • Esat Uzunömeroğulları (1890 Tokat Reşadiye doğumlu – Piyade Er),
  • 6 ve 7'inci şehitlerin kimlikleri tespit edilememiştir (Agy, I.DSHV/2010).

Kaynakça

  1. ^ Ergin, Recep. "Seyit Güvendi - Harşıt Vadisi Savunma Hatları". Gumushane.gen.tr. 18 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Aralık 2022. 
  2. ^ Harşit Savunması. Birinci Dünya Savaşında Harşit Savunması,. Gece Kitaplığı Yayınları. ISBN 9786257177894. 
  3. ^ Çepniler. Harsit Havzasinda Çepniler. Berikan Yayınları. Ocak 2014. ISBN 9789752678842. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Başkomutanlık Meydan Muharebesi</span> Dumlupınar yakınında 30 Ağustos 1922de Türk ve Yunan orduları arasında meydana gelen muharebe

Başkumandanlık Meydan Muharebesi ya da Dumlupınar Meydan Muharebesi, Kütahya'ya bağlı Dumlupınar yakınında 30 Ağustos 1922'de Türk ve Yunan orduları arasında meydana gelen savaştır. Başkumandan Mustafa Kemal Paşa tarafından şahsen yönetildiği için Başkumandanlık Meydan Muharebesi olarak anılır. İstiklal Savaşı'nın kesin bir Türk zaferiyle sonuçlanmasını sağlayan bu çarpışmanın yıl dönümü Türkiye'de ulusal bayram olarak kutlanmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Sarıkamış Harekâtı</span> Osmanlı ve Rusya arasındaki savaş

Sarıkamış Harekâtı, I. Dünya Savaşı sırasında, 22 Aralık 1914 ve 6 Ocak 1915 arasında Osmanlı İmparatorluğu ile Rus İmparatorluğu arasında Sarıkamış ve çevresinde gerçekleşen muharebeler olup Osmanlı İmparatorluğu'nun askerî taktik hatalarıyla başarısızlıkla sonuçlanan bir askerî girişimdir.

<span class="mw-page-title-main">Kürtün</span> Gümüşhane ilinin ilçesi

Kürtün, Gümüşhane ilinin tipik Karadeniz iklimi ve kültürünün yaşatıldığı bir ilçesidir. İlçe merkezi nüfusu 5.285'tir. Nüfusu köyleriyle birlikte 12.792'dir. 1990 yılında ilçe olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Torul</span> Gümüşhanenin ilçesi

Torul, Karadeniz Bölgesi'nin Doğu Karadeniz Bölümü'nde, Gümüşhane iline bağlı ilçe ve ilçe merkezidir.

<span class="mw-page-title-main">Galiçya (Doğu Avrupa)</span>

Galiçya, 1945 yılında yapılan sınır değişikliği sonucu Polonya ve Ukrayna Cumhuriyetleri sınırları içinde kalan tarihi bölgedir.

<span class="mw-page-title-main">I. Dünya Savaşı'nda Osmanlı cepheleri</span> 29 Ekim 1914 ve 30 Ekim 1918 tarihleri arasında Osmanlı İmparatorluğunun savaştığı cepheler

Osmanlı cepheleri, Osmanlı İmparatorluğu'nun I. Dünya Savaşı'nda çarpıştığı cephelerdir.

<span class="mw-page-title-main">Kafkasya Cephesi</span> Osmanlı Cephesi

Kafkasya Cephesi, I. Dünya Savaşı'nda Osmanlı İmparatorluğu'nun 2. ve 3. orduları ile Rus İmparatorluğu Kafkas Ordusu'nun karşı karşıya geldikleri cephe. Kafkasya Cephesi, savaş sırasında Doğu Anadolu Bölgesi içlerine kadar genişlemiş, Trabzon, Bitlis, Muş ve Van şehirlerine kadar yayılmıştır. Kara harbi, Karadeniz Bölgesinde bulunan Osmanlı İmparatorluğu deniz gücü ve Rus donanması tarafından desteklenmiştir.

<span class="mw-page-title-main">3. Ordu (Osmanlı İmparatorluğu)</span>

3. Ordu Osmanlı Ordusu komutasındaki ordulardan biridir. Başlangıçta Balkanlar'da kurulmuş ve daha sonra Osmanlı Devleti'nin Kuzey ve Doğu kısımlarını savunmuştur. Balkanlar'da olduğu sürede İkinci Meşrutiyet'i desteklemiş ve bu hareketin askeri kuvvetlerinin çekirdeğini oluşturmuştur. Başlangıçta Ordu merkezi Selanik'ti. I. Dünya Savaşı ile Erzurum Kalesi'ne taşındı. Karargahı önce Erzurum sonra Suşehri ve en sonunda Sivas yakınlarına taşındı. Ünlü subaylarının arasında Enver Paşa ve Mustafa Kemal Atatürk vardır.

<span class="mw-page-title-main">Suriye-Filistin Cephesi</span> Birinci Dünya Savaşının bir cephesi

Suriye-Filistin Cephesi, I. Dünya Savaşı sırasında Almanya'nın isteği üzerine açılan bir cephedir. Osmanlı ordusu, 1915'te Birinci Kanal Harekâtı'nı, 1916'da İkinci Kanal Harekâtı'nı düzenledi. Amaç; Osmanlı İmparatorluğu'nun Süveyş Kanalı'nı ele geçirmesi ve Mısır'a yeniden sahip olmasıydı. Başarılı olunursa İngilizlerin Uzak Doğu'daki sömürgeleri ile bağlantısı kesilecekti. Gelibolu'daki başarısızlığın ardından geçen zamanda İngilizlerin gittikçe güçlerini artırmaları ve Osmanlı'nın kısıtlı kaynakları sonucu cephe Süveyş'ten Nablus'a kadar gerilemiş, savaşın son aylarındaki Nablus'taki son cephe savunmasındaysa çok kısıtlı olan kaynakların tükenmesine ek olarak Osmanlı'nın savaş süresince Arap halk üzerinde görece başarılı bir şekilde sürdürdüğü Panislamizm propagandasının Lawrence'ın organize ettiği Arap isyanının Hicaz'dan Filistin'e girmesi sonucu çökmesiyle Türk Ordusu Şam ve Halep üzerinden Anadoluya çekilmiş ve cephe bazı parlak muharebe zaferlerine rağmen Osmanlı için başarısızlık ve ağır kayıplarla sonuçlanmıştı.

Trabzon Harekâtı, I. Dünya Savaşı sırasında Trabzon'un Rus kuvvetlerince ele geçirilmesini sağlamış deniz ve kara harekâtıdır.

<span class="mw-page-title-main">İran Cephesi</span>

İran Cephesi veya İran'ın İşgali ya da Osmanlı'nın İran ile yaptığı son savaş olan 1914-18 Osmanlı-İran Savaşı, Osmanlı, Britanya ve Rusya ve Kaçar Devleti'nin arasında Kuzey Azerbaycan'da yaşanan bir dizi askeri çatışmadır. Cephenin, İran için yıkıcı olduğu aşikârdı. Çatışmalarda, İngiliz ve Rus faaliyetlerinin etkisiyle 1917-1919 yılları arasında yaşanan İran kıtlığı nedeniyle 2 milyondan fazla İranlı sivil öldü. Kaçar hükûmetinin I. Dünya Savaşı ve sonrasında ülkenin egemenliğini koruyamaması, 1921'de bir darbeyle Rıza Şah Pehlevi'nin ülkenin başına geçmesine ön ayak oldu.

<span class="mw-page-title-main">Osmanlı ordusu (modern dönem)</span> Geç dönem Osmanlı Ordusuna genel bakış (1861–1922)

Modern Osmanlı Ordusu, Osmanlı İmparatorluğunun Kara Kuvvetlerinin yeniden teşkilatlanması ile oluşan askeri birimler.

<span class="mw-page-title-main">3. Kolordu (Türkiye)</span> Karargâhı Sarıyerde bulunan, 1. Orduya bağlı kolordu

3. Kolordu Türk Kara Kuvvetlerine bağlı 1. Ordu'nun kolordularından biridir. Komutanlığın karargâhı Sarıyer'de bulunmaktadır. İstanbul'u dış tehditlere karşı korur. Bu kolordu, aynı zamanda Türkiye'nin NATO'ya bağlı "Hızlı İntikal Edebilir Kolordu"su konumundadır.

<span class="mw-page-title-main">Bağdad'ın düşmesi</span>

Bağdad'ın düşmesi. I. Dünya Savaşı'nın Irak Cephesi'nde Osmanlı'nın elindeki Bağdat'ın İngilizler tarafından işgali.

<span class="mw-page-title-main">Baki Vandemir</span> Türk asker

Baki Vandemir, Türk asker. Türk Kurtuluş Savaşı sırasında 5. Süvari Kolordusu Kurmay Başkanı ve İstihbarat Şube Müdürlüğü görevlerinde bulundu.

<span class="mw-page-title-main">Azerbaycan Özel Kolordusu</span>

Azerbaycan Özel Kolordusu, Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti'nin, Kafkas Deniz Süvari Tümeni veya sözde "Vahşi Tümen"in temelinden oluşan bir askeri birlikti. Rus İmparatorluk Ordusunda görev yapan 5.000 kişiden oluşan Azerbaycan Ulusal Ordusu'nun ilk askeri birimiydi.

<span class="mw-page-title-main">Erzurum Taarruzu</span> Muharebe

Erzurum Taarruzu Rus İmparatorluk Ordusu'nun, I. Dünya Savaşı sırasında, stratejik Erzurum kentinin ele geçirilmesine yol açan Kafkasya Cephesi'ne yönelik büyük bir kış saldırısıydı. Osmanlı ordusu, kış aylarında, Rusların zaferine yol açan bir dizi beklenmedik terslik yaşadı.

<span class="mw-page-title-main">Kop Savunması</span>

Kop Savunması, Erzurum ve Trabzon'un Rus Kafkas Ordusu tarafından düşüşünün ardından Osmanlı'nın Kafkasya'da kalan son toprağı Bayburt için Aşkale yönünden yapılan Rus taarruzlarına karşı Kop Dağı geçitleri ve çevreleyen dağ sırasında gerçekleşen savunma muharebeleridir.

<span class="mw-page-title-main">Masurya Gölleri Muharebesi</span>

Masurya Gölleri Muharebesi, I. Dünya Savaşı'nın ikinci ayında, 2-16 Eylül 1914 tarihleri arasında Doğu Cephesi'nde gerçekleşen bir Alman taarruzudur. Alman 8. Ordusu'nun Rus İkinci Ordusu'nu kuşatıp imha ettiği Tannenberg Muharebesi'nden sadece birkaç gün sonra gerçekleşmiştir. Doğu Prusya demiryolu ağının sağladığı hızlı hareket kabiliyetini kullanan 8. Ordu, dağılmış olan Rus 1. Ordusu'nun önünde yeniden toparlandı ve onları tüm cephe boyunca geri iterek sonunda Almanya'dan çıkardı. Rus 10. Ordusu'nun Almanların sağ kanadına ulaşması daha fazla ilerlemeyi engelledi.

<span class="mw-page-title-main">Kirmanşah Operasyonu</span>

Kirmanşah Operasyonu, I. Dünya Savaşı'nın İran Cephesi sırasında Şubat - Mart 1916 tarihleri arasında Batı İran'da Rus 1. Kafkas Süvari Kolordusu birliklerinin bir saldırı operasyonuydu.