Haplogrup R1a (Y-DNA)
Haplogroup R1a veya haplogroup R-M420, İskandinavya ve Orta Avrupa'dan güney Sibirya ve Güney Asya'ya kadar uzanan, Avrasya'daki geniş bir bölgeye dağılmış bir insan Y-kromozom DNA haplogrubu.[1][2]
R1a yaklaşık 22.000[3] ila 25.000[2] yıl önce, alt kladı olan M417 (R1a1a1) ise yaklaşık 5.800 yıl önce farklılaşmaya başlayarak oluşmuştur.[4]M417 alt kladları olan Orta ve Doğu Avrupa'daki R1a-Z282'ün (R1a-Z280 dahil)[5] ve Asya'daki R1a-Z93'ün,[5][2] R1a1a'nın Avrasya Bozkırları'nda veya Orta Doğu ve Kafkasya bölgesinde farklılaştığını ortaya koymaktadır.[5] Bu alt kladların anayurdu, Proto-Hint-Avrupalıların kökenleri hakkındaki tartışmalarda rol oynamaktadır.
Köken
R1a'nın kökenleri
R1a'nın oluşumu, yaklaşık 22.000[3] veya 25.000[2] yıl önce, son buzul çağı zamanda gerçekleşmiştir. Peter A. Underhill ve diğer araştırmacılar tarafından 2014 yılında yapılan detaylı bir çalışma, Avrasya'daki 126 farklı toplumdan 16,244 kişiyi kullanarak; “haplogrup R1a'nın oluşumunun, muhtemelen günümüzde İran'ın bulunduğu coğrafyada gerçekleştiğine dair güçlü kanıtlar olduğu" sonucuna varmıştır.
Coğrafi dağılım
Tarihi dağılım
Haplogrup R1a, Corded Ware kültürü,[6][7] Urnfield kültürü, Sintaşta kültürü,[8] Andronovo kültürü,[9] Pazırık kültürü,[10] Tagar kültürü,[9] Tashtyk kültürü,[9] eski Tanaisliler,[11] Tarım mumyaları[12] ve Hsiung-nu aristokrasi[13] ile alakalı mezar ve kurganlardan çıkartılmış eski insan fosillerinde bulunmuştur.
2005 yılında Eulau yakınlarında (Almanya, Saksonya-Anhalt'da) keşfedilen ve yaklaşık MÖ. 2600'e olarak tarihinde yaşamış bir babanın ve iki oğlunun iskelet kalıntılarının Y-SNP işaretçisi SRY10831.2'nin varlığı hususunda test edilmiş ve sonuç pozitif çıkmıştır. Bu keşif R1a'nın, Avrupa'da en az 4600 yıl önce, Corded Ware kültürü ile bağlantılı olarak var olmuş olmasına kanıt oluşturmaktadır.[14]
Avrupa
Avrupa'da R1a1 alt kladı, %35 ila %65 arasında değişen sonuçlarla, Çekler, Macarlar, Polonyalılar, Slovaklar, Batı Ukraynalılar (özellikle Rusinler), Beyaz Ruslar, Moldovalılar ve Ruslar gibi Orta ve Doğu Avrupa halkları arasında en yüksek seviyelerde bulunur.[15][16][17] Baltık ülkelerinde, R1a1a frekansları Litvanya'dan (%45) Estonya'ya (yaklaşık %30) düşüş gösterir. [18] [19] [20] [17] [21]
İskandinav kökenli halklarda, Norveç ve İzlanda'da en yüksek seviyeye görülecek şekilde, erkeklerin %20 ila %30'unun R1a1a alt kladına sahiptir.[22][23] Vikingler ve Normanlar da R1a1a soyunu batıya doğru taşımış ve Britanya Adaları'nda görülen düşük R1a1a varlığının en azından bir kısmı bu halkların akınları sayesinde oluşmuştur.[24][25] Haplogrup R1a1a'nın Rostock'ta, %31.3 oranıyla bir zirve frekansına ulaştığı Doğu Almanya'da, bu ortalama %20 ila %30 arasındadır.[26]
Güney Avrupa'da R1a1a pek yaygın değildir, ancak Kuzey İspanya'daki Pas Vadisi, Venedik bölgeleri ve İtalya'daki Calabria gibi ceplerde önemli seviyelerde bulunmuştur.[27] Balkanlar, daha düşük frekanslar ve bölgeler arasında önemli farklılıklar göstermektedir. Örneğin bu oranlar Slovenya, Hırvatistan ve Yunan Makedonyası'nda %30'dan fazlayken, Arnavutluk, Kosova ve Yunanistan’da %10'dan daha azdır.[28] [20] [17]
Asya
Orta Asya
Afganistan'da R1a1a, Peştunlar arasında %51, Hazaralar (%7) arasında da az da olsa görülmektedir. [29] Kazaklarda %7,[30] Kırgızlar %63.5,[31] Türkmenler %7,[31] Uygurlar 21.6,[32] Özbekler %25.1,[31] Tacikler 44.7,[31] Karakalpaklar %18.2,[31] Altaylar %46.9[33] arasında görülmektedir.
Güney Asya
Güney Asya'da, R1a1a birçok demografik grupta, özellikle Hint-Aryan dilleri konuşan toplumlarda, sıklıkla yüksek oranda gözlemlenmiştir.[34][35]
Hindistan'da, Batı Bengal Brahminlerinde (%72)[35], Gujarat Lohanalarında (%60)[1], Khatrislerde (% 67)[1] ve Iyengar Brahminlerinde (%31)[35] bu haplogrup yüksek frekanslarda bulunur. Ayrıca Güney Hindistan'da Dravid dilleri konuşan Chenchu (%26), Valmikis ve Kota (22.58%)[36] halkları arasında gözlemlenmiş R1a1a oranları, kabilesel Güney Hintlerde de bu haplogrubun yaygın olduğunu düşündürmektedir.[37]
Haplogrup Pakistan'da, güneydeki Sindh ilindeki Mohanna kabilesi arasında %71 ve kuzeydeki Gilgit-Baltistan Baltileri arasında %46 oranında bulunur.[1] Sri Lanka Sinhalaları arasındaysa nüfusun %23'ünde R1a1a (R-SRY1532) bulunmuştur.[38] Nepal'in Terai bölgesindeki Chitwan Bölgesi'nin Hindularında bu frekans % 69 çıkmıştır. [39]
Doğu Asya
R1a1a'nın sıklığı, Türkler, Azeriler, Kazaklar ve Yakutlar gibi bazı Türkçe konuşan gruplar arasında nispeten düşüktür, ancak Boa'nlar, Donşianlar, Salarlar ve Uygurlar gibi Kuzeybatı Çin'in bazı Türkçe veya Moğolca konuşan gruplarındaki seviyeler daha yüksektir (%19 ila %28).[40][41][42]
Batı Asya
R1a1a, Batı Asya’nın çoğu yerinde, Ürdün gibi bölgelerde neredeyse hiç bulunmayacak, ancak Kuveyt, Türkiye ve İran’da çok daha yüksek seviyelerde bulunacak şekilde çeşitli frekanslarda bulunmaktadır. Kuveyt'teki Şimar (veya Şammar) Bedevi kabilesi %43 oranıyla Orta Doğu'da en yüksek frekansı göstermektedir.[43][44][45]
R1a, Türkiye Türklerinde ortalama olarak yaklaşık %7 oranında bulunur. Türkiye'de yaşayan Kürt topluluklarında bu oran nispeten daha yüksektedir.[46]
Yeni bir çalışma, Batı İran'ın Kürdistan İlinden alınan Kürt örneklerinde %20,3, Kuzey İran'da Mazandaran ilindeki Mazandaranilerde %9,7, Gilan ilindeki Gilak'larda %9,4, Yezd ilindeki Fraslarda %12,8 ve Zerdüştlerde 17.6%, İsfahan'daki Farslar arasında %18.2, Horasan Farslarında 20.3%, Afro-İranlılarda %16,7, Qeshmi halkında 18.4%, Hormozgan'da Farsça konuşan Bandari halkında %21.4 ve Sistan ve Belucistan Eyaletinde yaşayan Beluçlar arasında %25 oranlarında R-M17 haplogrubu tespit edilmiştir.[47]
Haplogrup R1a1a, kendilerini Levi ve Eşkenazi Yahudileri olarak tanımlayan İsrail vatandaşları arasında en yüksek seviyelerde bulunmuştur (Levitler, Yahudilerin yaklaşık% 4'ünü oluşturur). R1a1a'nın Eşkenazi Levilerde (%52) baskın haplogrup olduğunu, ancak Eşkenazi Kohenlerde (%1.3) nadir olduğu tespit edilmiştir.[16]
Kaynakça
- ^ a b c d Underhill 2009.
- ^ a b c d Underhill 2014.
- ^ a b Sharma 2009.
- ^ Underhill 2014, s. 130.
- ^ a b c Pamjav 2012.
- ^ Haak, Wolfgang; Brandt, Guido; Jong, Hylke N. de; Meyer, Christian; Ganslmeier, Robert; Heyd, Volker; Hawkesworth, Chris; Pike, Alistair W. G.; Meller, Harald; Alt, Kurt W. (25 Kasım 2008). "Ancient DNA, Strontium isotopes, and osteological analyses shed light on social and kinship organization of the Later Stone Age". PNAS. 105 (47). ss. 18226-18231. Bibcode:2008PNAS..10518226H. doi:10.1073/pnas.0807592105. PMC 2587582 $2. PMID 19015520.
- ^ Brandit, G (2013). "Ancient DNA Reveals Key Stages in the Formation of Central European Mitochondrial Genetic Diversity". Science. 342 (6155). ss. 257-261. Bibcode:2013Sci...342..257B. doi:10.1126/science.1241844. PMC 4039305 $2. PMID 24115443.
- ^ Allentoft 2015.
- ^ a b c Keyser, Christine; Bouakaze, Caroline; Crubézy, Eric; Nikolaev, Valery G.; Montagnon, Daniel; Reis, Tatiana; Ludes, Bertrand (2009). "Ancient DNA provides new insights into the history of south Siberian Kurgan people". Human Genetics. 126 (3). ss. 395-410. doi:10.1007/s00439-009-0683-0. ISSN 0340-6717. PMID 19449030.
- ^ Ricaut, F. (2004). "Genetic Analysis of a Scytho-Siberian Skeleton and Its Implications for Ancient Central Asian Migrations". Human Biology. Cilt 76. s. 1. doi:10.1353/hub.2004.0025.
- ^ Корниенко И. В., Водолажский Д. И. Ayrıca, Y-хромосомы в исследованиях древних популяций (daha fazla bilgi edinin) Ростов-на-Дону, Ростовский научно-исследовательский онкологический институт, Ростов-на-Дону, 2013.
- ^ Chunxiang, Li (2010). "Evidence that a West-East admixed population lived in the Tarim Basin as early as the early Bronze Age" (PDF). BMC Biology. 8 (1). s. 15. doi:10.1186/1741-7007-8-15. ISSN 1741-7007. PMC 2838831 $2. PMID 20163704. 27 Nisan 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ Kim, Kijeong; Brenner, Charles H.; Mair, Victor H.; Lee, Kwang-Ho; Kim, Jae-Hyun; Gelegdorj, Eregzen; Batbold, Natsag; Song, Yi-Chung; Yun, Hyeung-Won; Chang, Eun-Jeong; Lkhagvasuren, Gavaachimed; Bazarragchaa, Munkhtsetseg; Park, Ae-Ja; Lim, Inja; Hong, Yun-Pyo; Kim, Wonyong; Chung, Sang-In; Kim, Dae-Jin; Chung, Yoon-Hee; Kim, Sung-Su; Lee, Won-Bok; Kim, Kyung-Yong (2010). "A western Eurasian male is found in 2000-year-old elite Xiongnu cemetery in Northeast Mongolia". American Journal of Physical Anthropology. 142 (3). ss. 429-440. doi:10.1002/ajpa.21242. ISSN 0002-9483. PMID 20091844.
- ^ Haak 2008.
- ^ Balanovsky 2008.
- ^ a b Behar 2003.
- ^ a b c Semino 2000.
- ^ Kasperaviciūte 2005.
- ^ Battaglia 2008.
- ^ a b Rosser 2000.
- ^ Tambets 2004.
- ^ Bowden 2008.
- ^ Dupuy 2005.
- ^ Passarino 2002.
- ^ Capelli 2003.
- ^ Kayser 2005.
- ^ Scozzari 2001.
- ^ Pericić 2005.
- ^ Haber 2012.
- ^ Жабагин Максат Кизатович (2017). АНАЛИЗ СВЯЗИ ПОЛИМОРФИЗМА Y-ХРОМОСОМЫ И РОДОПЛЕМЕННОЙ СТРУКТУРЫ В КАЗАХСКОЙ ПОПУЛЯЦИИ ДИССЕРТАЦИЯ. ФЕДЕРАЛЬНОЕ ГОСУДАРСТВЕННОЕ БЮДЖЕТНОЕ УЧРЕЖДЕНИЕ. НАУКИ ИНСТИТУТ ОБЩЕЙ ГЕНЕТИКИ им. Н.И. ВАВИЛОВА, РОССИЙСКОЙ АКАДЕМИИ НАУК. Москва.
- ^ a b c d e Wells, Spencer ve diğerleri. (2001). The Eurasian Heartland: A continental perspective on Y-chromosome diversity.
- ^ Hua Zhong ve diğerleri. (2010). Extended Y-chromosome investigation suggests post-Glacial migrations of modern humans into East Asia via the northern route. Mol Biol Evol. doi:10.1093/molbev/msq247.
- ^ Tambets, Kristiina ve diğerleri. (2004). The Western and Eastern Roots of the Saami—the Story of Genetic “Outliers. Mitochondrial DNA and Y Chromosomes.
- ^ Sahoo 2006.
- ^ a b c Sengupta 2006.
- ^ Arunkumar 2012.
- ^ Kivisild 2003.
- ^ "The Genetics of Language and Farming Spread in India" (PDF). 19 Şubat 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Mart 2019.
- ^ Fornarino 2009.
- ^ Wells 2001.
- ^ Wang 2003.
- ^ Zhou 2007.
- ^ Mohammad 2009.
- ^ Nasidze 2004.
- ^ Nasidze 2005.
- ^ Rosser, Z; Zerjal, T; Hurles, M; Adojaan, M; Alavantic, D; Amorim, A; Amos, W; Armenteros, M; Arroyo, E; Barbujani, G (2000). "Y-Chromosomal Diversity in Europe is Clinal and Influenced Primarily by Geography, Rather than by Language". The American Journal of Human Genetics. 67 (6). ss. 1526-43. doi:10.1086/316890. PMC 1287948 $2. PMID 11078479.
- ^ Grugni 2012.
Kaynakça
- Allentoft (2015), "Population genomics of Bronze Age Eurasia", Nature, 522 (7555), ss. 167-172, Bibcode:2015Natur.522..167A, doi:10.1038/nature14507, PMID 26062507, 29 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 19 Mart 2019
- Anthony, David W. (2007), The Horse The Wheel And Language. How Bronze-Age Riders From the Eurasian Steppes Shaped The Modern World, Princeton University Press
- Anthony, David; Ringe, Don (2015), "The Indo-European Homeland from Linguistic and Archaeological Perspectives", Annual Review of Linguistics, cilt 1, ss. 199-219, doi:10.1146/annurev-linguist-030514-124812
- ArunKumar, G; Soria-Hernanz, DF; Kavitha, VJ; Arun, VS; Syama, A; Ashokan, KS (2012). "Population Differentiation of Southern Indian Male Lineages Correlates with Agricultural Expansions Predating the Caste System". PLoS ONE. 7 (11). s. e50269. Bibcode:2012PLoSO...750269A. doi:10.1371/journal.pone.0050269. PMC 3508930 $2. PMID 23209694.
- "Y-DNA Haplogroup R and its Subclades". International Society of Genetic Genealogy (ISOGG). 30 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2011.
- Joseph, Tony (2017), "How genetics is settling the Aryan migration debate", The Hindu, 2 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 19 Mart 2019
- Kivisild, T; Rootsi, S; Metspalu, M; Mastana, S; Kaldma, K; Parik, J; Metspalu, E; Adojaan, M; Tolk, HV; Stepanov, V.; Gölge, M.; Usanga, E.; Papiha, S.S.; Cinnioğlu, C.; King, R.; Cavalli-Sforza, L.; Underhill, P.A.; Villems, R. (2003). "The Genetic Heritage of the Earliest Settlers Persists Both in Indian Tribal and Caste Populations". AJHG. 72 (2). ss. 313-32. doi:10.1086/346068. PMC 379225 $2. PMID 12536373.
- Krahn, Thomas; FTDNA; Genetic Genealogy Community. "Family Tree DNA Draft Y-Chromosome Tree". 8 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Aralık 2012.
- Lazaridis, Iosif (2016). "The genetic structure of the world's first farmers". cs2. 059311.
- Mascarenhas, Desmond D.; Raina, Anupuma; Aston, Christopher E.; Sanghera, Dharambir K. (2015), "Genetic and Cultural Reconstruction of the Migration of an Ancient Lineage", BioMed Research International, cilt 2015, s. 651415, doi:10.1155/2015/651415, PMC 4605215 $2, PMID 26491681
- Mirabal, Sheyla; Regueiro, M; Cadenas, AM; Cavalli-Sforza, LL; Underhill, PA; Verbenko, DA; Limborska, SA; Herrera, RJ (2009). "Y-Chromosome distribution within the geo-linguistic landscape of northwestern Russia". European Journal of Human Genetics. 17 (10). ss. 1260-1273. doi:10.1038/ejhg.2009.6. PMC 2986641 $2. PMID 19259129.
- Pamjav, Horolma; Fehér, Tibor; Németh, Endre; Pádár, Zsolt (2012), "Brief communication: new Y-chromosome binary markers improve phylogenetic resolution within haplogroup R1a1", American Journal of Physical Anthropology, 149 (4), ss. 611-615, doi:10.1002/ajpa.22167, PMID 23115110
- Parpola, Asko (2015), The Roots of Hinduism. The early Aryans and the Indus Civilisation, Oxford University Press
- Poznik (2016), "Punctuated bursts in human male demography inferred from 1,244 worldwide Y-chromosome sequences", Nature Genetics, 48 (6), ss. 593-599, doi:10.1038/ng.3559, hdl:11858/00-001M-0000-002A-F024-C, PMC 4884158 $2, PMID 27111036
- Regueiro, M; Cadenas, AM; Gayden, T; Underhill, PA; Herrera, RJ (2006). "Iran: Tricontinental Nexus for Y-Chromosome Driven Migration". Hum Hered. 61 (3). ss. 132-143. doi:10.1159/000093774. PMID 16770078.
- Sahoo, S; Singh, A; Himabindu, G; Banerjee, J; Sitalaximi, T; Gaikwad, S; Trivedi, R; Endicott, P; Kivisild, T; Metspalu, M.; Villems, R.; Kashyap, V. K. (2006). "A prehistory of Indian Y chromosomes: Evaluating demic diffusion scenarios". Proceedings of the National Academy of Sciences. 103 (4). ss. 843-848. Bibcode:2006PNAS..103..843S. doi:10.1073/pnas.0507714103. PMC 1347984 $2. PMID 16415161.
- Semenov, Alexander S.; Bulat, Vladimir V. (2016), "Ancient Paleo-DNA of Pre-Copper Age North-Eastern Europe: Establishing the Migration Traces of R1a1 Y-DNA Haplogroup", European Journal of Molecular Biotechnology, 11 (1), ss. 40-54, doi:10.13187/ejmb.2016.11.40
- Semino, O; Passarino G, Oefner PJ (2000), "The genetic legacy of Paleolithic Homo sapiens sapiens in extant Europeans: A Y chromosome perspective", Science, 290 (5494), ss. 1155-1159, Bibcode:2000Sci...290.1155S, doi:10.1126/science.290.5494.1155
- Sengupta, S; Zhivotovsky, LA; King, R; Mehdi, SQ; Edmonds, CA; Chow, CE; Lin, AA; Mitra, M; Sil, SK; Ramesh, A.; Usha Rani, M.V.; Thakur, Chitra M.; Cavalli-Sforza, L. Luca; Majumder, Partha P.; Underhill, Peter A. (2006). "Polarity and Temporality of High-Resolution Y-Chromosome Distributions in India Identify Both Indigenous and Exogenous Expansions and Reveal Minor Genetic Influence of Central Asian Pastoralists". American Journal of Human Genetics. 78 (2). ss. 202-21. doi:10.1086/499411. PMC 1380230 $2. PMID 16400607.
- Sharma, S; Rai, E; Sharma, P; Jena, M; Singh, S; Darvishi, K; Bhat, AK; Bhanwer, AJ; Tiwari, PK; Bamezai, Rameshwar N K (2009). "The Indian origin of paternal haplogroup R1a1(*)substantiates the autochthonous origin of Brahmins and the caste system". Journal of Human Genetics. 54 (1). ss. 47-55. doi:10.1038/jhg.2008.2. PMID 19158816.
- Silva, Marina (2017), "A genetic chronology for the Indian Subcontinent points to heavily sex-biased dispersals", BMC Evolutionary Biology, 17 (1), s. 88, doi:10.1186/s12862-017-0936-9, PMC 5364613 $2, PMID 28335724
- Semino, O.; Passarino, G; Oefner, PJ; Lin, AA; Arbuzova, S; Beckman, LE; De Benedictis, G; Francalacci, P; Kouvatsi, A; Limborska, S; Marcikiae, M; Mika, A; Mika, B; Primorac, D; Santachiara-Benerecetti, A. S.; Cavalli-Sforza, L. L.; Underhill, P. A. (2000). "The Genetic Legacy of Paleolithic Homo sapiens sapiens in Extant Europeans: A Y Chromosome Perspective" (PDF). Science. 290 (5494). ss. 1155-59. Bibcode:2000Sci...290.1155S. doi:10.1126/science.290.5494.1155. PMID 11073453. 25 Kasım 2003 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2019..
- Thangaraj, Kumarasamy; Naidu, B. Prathap; Crivellaro, Federica; Tamang, Rakesh; Upadhyay, Shashank; Sharma, Varun Kumar; Reddy, Alla G.; Walimbe, S. R.; Chaubey, Gyaneshwer; Kivisild, T; Singh, L (2010). Cordaux, Richard (Ed.). "The Influence of Natural Barriers in Shaping the Genetic Structure of Maharashtra Populations". PLoS ONE. 5 (12). ss. e15283. Bibcode:2010PLoSO...515283T. doi:10.1371/journal.pone.0015283. PMC 3004917 $2. PMID 21187967.
- Trautmann, Thomas (2005), The Aryan Debate, Oxford University Press
- Underhill, Peter A; Myres, Natalie M; Rootsi, Siiri; Metspalu, Mait; Zhivotovsky, Lev A; King, Roy J; Lin, Alice A; Chow, Cheryl-Emiliane T; Semino, Ornella; Battaglia, Vincenza; Kutuev, Ildus; Järve, Mari; Chaubey, Gyaneshwer; Ayub, Qasim; Mohyuddin, Aisha; Mehdi, S Qasim; Sengupta, Sanghamitra; Rogaev, Evgeny I; Khusnutdinova, Elza K; Pshenichnov, Andrey; Balanovsky, Oleg; Balanovska, Elena; Jeran, Nina; Augustin, Dubravka Havas; Baldovic, Marian; Herrera, Rene J; Thangaraj, Kumarasamy; Singh, Vijay; Singh, Lalji; Majumder, Partha (2009). "Separating the post-Glacial coancestry of European and Asian Y chromosomes within haplogroup R1a". European Journal of Human Genetics. 18 (4). ss. 479-84. doi:10.1038/ejhg.2009.194. PMC 2987245 $2. PMID 19888303.
- Underhill, Peter A. (2014), "The phylogenetic and geographic structure of Y-chromosome haplogroup R1a", European Journal of Human Genetics, 23 (1), ss. 124-131, doi:10.1038/ejhg.2014.50, ISSN 1018-4813, PMC 4266736 $2, PMID 24667786
- Underhill, Peter A. (2015), "The phylogenetic and geographic structure of Y-chromosome haplogroup R1a", European Journal of Human Genetics, 23 (1), ss. 124-131, doi:10.1038/ejhg.2014.50, PMC 4266736 $2, PMID 24667786
- Wells, R.S. (2001), "The Eurasian Heartland: A continental perspective on Y-chromosome diversity", Proceedings of the National Academy of Sciences of the USA, 98 (18), ss. 10244-10249, Bibcode:2001PNAS...9810244W, doi:10.1073/pnas.171305098, PMC 56946 $2, PMID 11526236
- Y Chromosome Consortium "YCC" (2002). "A Nomenclature System for the Tree of Human Y-Chromosomal Binary Haplogroups". Genome Research. 12 (2). ss. 339-348. doi:10.1101/gr.217602. PMC 155271 $2. PMID 11827954.
Dış bağlantılar
- FTDNA R1a Y-kromozom Haplogroup Projesi 23 Mayıs 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- R1a1a1 ve Alt Gruplar Y-DNA Projesi - Arka plan 11 Haziran 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Soy Ağacı DNA R1a1a1
