İçeriğe atla

Hapalla

Haballa olarak da yazılan Hapalla (Hititçe: 𒄩𒁄𒆷), M.Ö. 14. yüzyılın ortalarında Orta-Batı Anadolu'da hüküm sürmüş bir krallıktı. Nüfusunun Luvi dili konuştuğu Hapalla, Arzava devletleri arasında en doğuda olanlardan[1] biriydi. Hapalla krallığı en azından M.Ö. 13. yüzyılın sonuna kadar varlığını sürdürdü. Hüküm sürdüğü dönemin çoğunluğu boyunca bir Hitit vasalı olarak kaldı. Bölge, M.Ö. 1180'de Deniz Halkları tarafından ele geçirildi.

Tarihi

Hitit kaynaklarında Hapalla'nın adı ilk kez, Arnuvanda'nın burada gerçekleşen yerel bir ayaklanmaya karşı yardım istemesiyle ilgili bir tablette geçer. Vasallarından Madduvata'ya bu görevi veren Arnuvanda, Madduvata kralının kendisine ihanet ettiğini ve isyanı bastırdıktan sonra bölgeyi Hititlere vermek yerine kendi hakimiyeti altına aldığını görecektir. Arnuvanda'dan gelen tehditlerden sonra Madduvata teslim olur ve Hapalla bölgesini Hititlere geri verir.[2]

Sonraki yıllarda Hititler I.Şuppiluliuma komutasında daha önce kaybettiği toprakları geri alırken, ordusunu başkenti yakılan ve sakinleri sürgün edilen Hapalla'ya [3] gönderir. MÖ 1340'ta Şeha Nehri Ülkesi, Mira ve Hapalla Hititler tarafından Arzava'dan ayrılmış, Arzava krallığının elinde yalnızca başkenti Apaşa ve çevresindeki topraklar kalmıştır.[4]

Hapalla'nın bildiğimiz ilk hükümdarı Targaşnallidir. Arzava'nın son bağımsız kralı Uhha-Ziti'nin Hitit hükümdarı II. Murşili'ye karşı M.Ö. 1319'da başlattığı ayaklanma başarısız olduktan sonra Targaşnalli II. Murşili tarafından Hapalla krallığının başına geçirilmiştir.[5] Daha sonraki Kupanta-Kurunta antlaşmasından, M.Ö. 1310 yılı civarında Targaşnalli'nin hâlâ Hapalla tahtında olduğunu öğreniyoruz.

Hapalla'nın ikinci hükümdarı, Alakşandu'nun M. Ö. 1280 tarihli antlaşmasında da adı geçen Ura-Hattuşa'dır. Bu antlaşmada Murşili'nin oğlu II. Muvatalli son kalan dört Arzava kralının adını sayarken Hapalla kralı olarak Ura-Hattuşa'nın adını söyler.

Bu antlaşmadan sonra Hapalla krallığına Hitit kaynaklarında bir daha atıfta bulunulmamıştır.

Hitit imparatorluğunun ömrünün sonlarına doğru (yaklaşık M.Ö.1230-1225), Deniz Halklarının işgalinden önce Hitit İmparatoru IV. Tuthaliya'nın Batı Anadolu'daki krallıkları Mira Krallığı'nın emrine verdiği, dolayısıyla Hapalla'nın bu dönemde büyük ihtimalle Mira'nın bir vasalı olduğu fikri günümüzde akademisyenler arasında yaygınlık kazanmıştır.[6]

Coğrafya

Hapalla hakkında bildiğimiz her şey Hitit kraliyet arşivlerinden gelmektedir. Coğrafi olarak Hapalla, Batıda Mira, doğuda Aşağı Ülke, güneyde Tarhuntaşşa ülkesi ile sınırlanmaktadır.[7] Bu nedenle Hapalla'nın klasik dönemde Pisidia olarak gelen bölgeye karşılık geldiği düşünülmektedir. İmparatorluğun kalbine çok yakın olan konumu nedeniyle Hititler, Hapalla'yı anavatanları ve Arzava'daki vasalları arasında bir nevi tampon bölge olarak görmüş, bundan dolayı da bu bölgeye özel bir önem atfetmişlerdir.

Hapalla'nın Kralları

Kral Tarih
Targaşnalli yaklaşık M.Ö. 1319 – 1310 arası
Ura-Hattuşa yaklaşık M.Ö. 1280

Kaynakça

  1. ^ S.Heinhold-Krahmer (1977). Arzawa . 3-533-02587-X
  2. ^ Indictment of Madduwatta, CTH 147. Paragraph 29.
  3. ^ See KUB xix 22, 8–11, or the Deeds of Suppiluliuma, Fragment 20, at the Wayback Machine.
  4. ^ Bryce, Trevor (1999). The Kingdom of the Hittites. Oxford: Oxford University Press. p. 52. 9780199240104. OCLC 264593433.
  5. ^ See CTH 67. Treaty with Targasnalli, king of Hapalla, tablet concordance KBo V, 4 - CTH 67 9 Ağustos 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  6. ^ Hawkins, J.D. 2009. The Arzawa letters in recent perspective. BMSAES 14: 73–83. https://www.britishmuseum.org/pdf/Hawkins.pdf 16 Haziran 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. British Museum
  7. ^ Bryce, Trevor (1999). The Kingdom of the Hittites. Oxford: Oxford University Press. p. 43. 9780199240104. OCLC 264593433.https://books.google.co.uk/books/about/The_Kingdom_of_the_Hittites.html?id=Agg5-lpVI2MC

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

I. Hattuşili (Hattušili) Hitit devletinin Eski Krallık dönemindeki başarılı krallarından biridir. Yaklaşık olarak MÖ 1650-1620 yıllarında hüküm sürdüğü düşünülmektedir. Hattuşa şehri I. Hattuşili tarafından Hitit başkenti haline getirilmiştir. Hitit sarayına kuzey Suriye şehirlerinden katipler getirterek Hititlerde yazılı arşivler oluşturulması geleneği de I. Hattuşili ile başlar.

I. Murşili (Muršili) yaklaşık olarak MÖ 1620-1590 yıllarında hüküm sürmüş Hitit kralı. Önce Halep şehrini ele geçirerek Suriye'deki Yamhad krallığını yıkmış, ardından Babil şehrine kadar giderek MÖ 1595 yılında Hammurabi sülalesini sona erdirmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Arzava</span>

Arzava, antik çağda Batı Anadolu’da Göller Bölgesi’nden Ege Denizi’ne uzanan kuşakta kurulmuş olan bir devlettir. Adının Ormanlar Yurdu anlamına geldiği ileri sürülmüştür Doğusunda Hitit Krallığı, kuzeyinde hakkında çok az bilgi bulunan Assuva federasyonu yer almaktaydı.

<span class="mw-page-title-main">Mira Krallığı</span> Anadoluda kurulmuş eski bir yerel krallık.

Mira Krallığı Batı Anadolu'da Arzava Kralığının Hitit İmparatorluğu tarafından yıkılması ile ortaya çıkan yarı özerk yerel krallıklardan biri.

II. Hattuşili (Hattušili), MÖ 14. yüzyılın başlarında Büyük (Yeni) Krallık döneminde hüküm sürdüğü düşünülen ancak varlığı hakkında tartışmaların olduğu Hitit kralıdır.

II. Arnuvanda, yaklaşık MÖ 1322-1321 yıllarında, kısa bir süre hüküm sürmüş Hitit kralıdır.

III. Arnuvanda, MÖ 13. yüzyıl sonlarında, kısa bir süre hüküm sürmüş Hitit kralıdır.

I. Tuthaliya MÖ 14. yüzyıl başlarında hüküm sürmüş Hitit kralıdır. MÖ 15. yüzyıl boyunca bir gerileme dönemi geçiren Hitit devletini yeniden çıkışa geçiren kral olarak kabul edilir.

II. Şuppiluliuma, IV. Tuthaliya'nın oğlu, MÖ 1207-1178 yıllarında hüküm sürdüğü düşünülen Hitit İmparatorluğu'nun Yeni (Büyük) Krallık Dönemi'nin bilinen son kralı ve Asur kralı I. Tukulti-Ninurta'nın çağdaşıdır. Komutası altındaki bir donanma Kıbrıslıları yenilgiye uğratmıştır, bu olay aynı zamanda tarihte kaydedilmiş ilk deniz muharebesidir.

II. Tuthaliya, MÖ 14. yüzyılın ortalarında hüküm sürmüş Hitit kralıdır. Kral I. Arnuvanda’nın oğlu, I. Şuppiluliuma’nın babasıdır.

Kurunta MÖ 13. yüzyılın sonlarında yaşamış Hitit prensi ve Tarhuntassa ülkesi kralıdır. Hitit kralı IV. Tuthaliya'nın hükümdarlığı sırasında çok kısa bir süre için Hitit başkentini ele geçirip kendini büyük kral ilan etmiş olabileceği ileri sürülmüştür.

II. Murşili, babası II. Muvatalli'nin ölümünün ardından MÖ 1272, yılında tahta çıkmış ve sadece birkaç yıl hüküm sürdükten sonra amcası III. Hattuşili tarafından tahttan indirilerek sürgüne gönderilmiş bir Hitit kralıdır. Hitit kaynaklarında ismi genellikle Urhi-Teşup olarak geçmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Tarhuntaşşa</span>

Tarhuntaşşa henüz yeri tam olarak keşfedilmemiş olan, kısa bir dönem için Hitit devletine başkentlik yapmış bir Hitit şehri ve bu şehrin merkezini oluşturduğu Orta Toroslar'da bulunan bölgeye verilen addır. Şehir Luvi dilinde "Fırtına Tanrısı'nın (Tarhunta) şehri" manasına gelmektedir. Teke yarımadasında yer alan Lukka (Likya) diyarıyla Çukurova bölgesinde yer alan Kizzuvatna diyarı arasında kalan Tarhuntaşşa bölgesi, büyük ölçüde antik çağdaki Pamfilya bölgesine denk düşmektedir. Büyük Hitit Kralı IV. Tuthaliya ve vasalı olan Tarhuntaşşa Kralı arasında yapılan bir antlaşmaya göre Tarhuntaşşa bölgesinin batı sınırını Kaştariya nehri oluşturmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Seha Irmağı Ülkesi</span>

Seha Irmağı Ülkesi, MÖ 2. binyılda Hititler'den kalma çivi yazılı tabletlerden varlığı anlaşılan, Batı Anadolu'da, Gediz ve Bakırçay ırmakları arasında kalan tarihsel bir ülkedir. Seha Irmağı, Gediz ya da Bakırçay'dan ikisinden biri olmalıdır. 2014 yılında Prof Dr. Engin AKDENİZ tarafından keşfedilen ve Manisa ve Batı Anadolunun en büyük höyüğü olan ve gediz nehrinin en büyük kolu olan Selendi Çayı kenarına kurulmuş olan Manisa'nın Selendi İlçesi'ndeki Ters Tepe Höyüğünün Seha Nehri Ülkesi'nin merkezi olduğunu göstermektedir. Hitit çivi yazılarında batı anadolu olduğu anlaşılan ve arzawa federasyonuna dahil krallıklardan biri olan bu krallık Hitit devletine karşı iki yüzlü politika uygulamıştır.

II. Murşili, Yeni Krallık Dönemi'nde Hitit hükümdarı (MÖ.1321–1295).

<span class="mw-page-title-main">Hayasa-Azzi</span>

Hayasa-Azzi veya Azzi-Hayasa Geç Tunç Çağınde Ermeni Yaylası'nda hüküm sürmüş iki krallıktan oluşan konfederasyondur. Konfederasyon, Güney Trabzon'da hüküm sürmüş Hayasa, ve Fırat ile Hayasa'nın arasında var olmuş Azzi krallıklarından meydana gelmektedir. Hayasa-Azzi konfederasyonu, MÖ 14. yüzyılda Hititler ile çatışmıştır. Bu çatışma, MÖ 1190 civarında Hatti'nin çöküşüne yol açmıştır.

Kupanta-Kurunta, Arzava'nın kayıt altına alınmış ilk kralıdır. M.Ö. 15. yüzyılın sonlarında yaşamış olan Kupanta-Kurunta, Hitit kralları I. Tuthaliya I ve I. Arnuvanda tarafından savaşta yenilgiye uğratılmıştır. Ardından Zippaşla'da Arnuvanda'nın vasalı olan Madduvatta'ya saldırmıştır. Madduvatta ile evli olan bir kızı bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Milawata Mektubu</span>

Milawata mektubu, Hattuşa'daki bir Hitit kralının MÖ 1240 civarında batı Anadolu'daki bir müstemlek kral ile yaptığı diplomatik yazışmalardan biridir. Homeros'un İlyada eserinin tarihselliği ile ilgili tartışmalarda önemli bir kanıt oluşturmaktadır.

Pihhuniya, II. Murşili'nin yıllıklarında anlattığına göre "kral gibi yöneten" bir lider olup metinlerde Kaşkalar'ı kral gibi yönettiği söylenen tek kişiydi. MÖ. 19. yüzyılın ikinci yarısında yaşadı.

<span class="mw-page-title-main">Madduwatta</span>

Madduwatta Güneybatı Anadolu'nun bir bölümünü fethetmiş bir Geç Tunç Çağı kumandanıydı. Madduwatta'nın İddianamesi olarak bilinen Hitit metninden bilinmektedir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.