İçeriğe atla

Hans Eysenck

Hans Eysenck
DoğumHans Jürgen Eysenck
4 Mart 1916(1916-03-04)
Berlin, Alman İmparatorluğu
Ölüm4 Eylül 1997 (81 yaşında)
Londra, İngiltere
MilliyetAlman
Vatandaşlıkİngiliz
EğitimUniversity College London (UCL)
DinAteist [1]
Kariyeri
DalıPsikoloji
Çalıştığı kurumlarInstitute of Psychiatry
King's College London
Doktora
danışmanı		Cyril Burt
Doktora öğrencileriJeffrey Alan Gray, Donald Prell

Hans Jürgen Eysenck, PhD, DSc (4 Mart 1916 – 4 Eylül 1997), Alman kökenli İngiliz psikolog, kariyerini Büyük Britanya'da geçirmiştir. Psikoloji alanın pek çok farklı konusunda çalışsa da en çok bilinen çalışmaları zeka ve kişilik üzerinedir.[2][3] Eysenk öldüğünde alandaki hakemli dergilerde bulunan çalışmalarda en çok referans gösterilen psikologtu.[4][5]

Hayatı

Eysenck Berlin, Almanya'da doğdu. Annesi Silesia doğumlu film yıldızı Helga Molander, babası da eğlence sektöründe çalışan Eduard Anton Eysenck'tir.[6] Annesi Lutheran, babası ise Katolik'ti. Eysenck anneannesi tarafından yetiştirildi. (Anneannesi de bir Lutherandı ancak toplama kampına alınması ve orada ölmesinden sonra Eysenck araştırmalarıyla ailesinin Yahudi olduğunu öğrendi.)[6][7] 1930'larda İngiltere'ye gitti ve Nazi Partisine olan nefreti sebebiyle kalıcı olarak buraya yerleşti.[6] Alman vatandaşlığı nedeniyle ilk başlarda iş bulamadı ve savaş döneminde gözaltına alınma tehlikesi atlattı.[8] 1940'ta University College London Psikoloji Bölümü'nde doktorasını tamamladı.[6]

Eysenck King's College London Psikiyatri Enstitüsü'nde 1955 ile 1983 yılları arasında Psikoloji Profesörü olarak görev aldı. Üniversitedeki çalışmaları sırasında kişilik ile ilgili modern bilimsel teorilere katkıda bulundu.[9][10] Eysenck 1981'de kurulan World Cultural Council adlı uluslararası organizasyonun kurucu üyelerinden biridir.[11] Eysenck Personality and Individual Differences adlı uluslararası derginin kurucusudur, yaşamı boyunca 80 kitap ve 1600'ün üzerinde makale yazmıştır.[12] Hans Eysenck 1997'de Londra'da beyin tümörü nedeniyle ölmüştür.[13][14]

Görüşleri ve eleştiriler

Eysenck ve eşi Sybil

Eysenck görüşleri nedeniyle zaman zaman sert tepkilerle karşılaştı. London School of Economics'te[15] yaptığı IQ üzerindeki genetik etkiler ve ırkların arasında zeka farkının çevresel değil genetikten kaynaklandığını savunması üzerine[16][17] bir protestocu tarafından kendisine yumruk atıldı ve çocukları öldürülmekle tehdit edildi.[18] Eysenck bu görüşlerini 1970'lerin başlarında yayımlanan kitaplarında da savundu. Ancak görüşleri "WASP ya da Yahudi olmayan herkesi küçümsediği ve hakaret ettiği" sebebiyle eleştirildi[19] ve bilimsel ırkçılık yaptığını öne sürüldü.[20][21]

Eysenck medyanın görüşleri hakkında yanlış bir izlenim yarattığını, aslında The IQ Controversy, the Media and Public Policy'deki çalışmaların sonuçlarının, görüşlerini pek çok yönden desteklediğini ve görüşlerinin bilimdeki genel fikirbirliğine uymadığı için böyle eleştirildiği ifade etmektedir.[22][23]

Araştırmacı bu konuyla ilgili görüşlerini kitaplarında da ele almaktadır:[24]

Günümüzdeki tüm kanıtlar gösteriyor ki... kültürümüzde gözlemlediğimiz zeka farklılıkları ve bu farkların belirli ırk gruplarındaki değişimi üzerinde genetik faktörlerin etkisi karşı konulamaz biçimde önemli.

—HJ Eysenck, Race, Intelligence and Education, 1971, London: Temple Smith

Bir çocuğun zeka kapasitesi her gelişim sürecinde sahip olduğu genetik ile şekillenir, çok büyük çevresel değişimler olsa bile... bunların gelişimi etkileme ihtimali çok düşüktür.

—HJ Eysenck, The Inequality of Man, 1973, London: Temple Smith

Eysenck zekanın dışında kişiliğin üzerindeki genetik faktörler üzerine de çalıştı. İki boyutlu bir kişilik yapısı modeli geliştirdi.[25] 1967'de yayımlanan Dimensions of Personality adlı kitabında modelini anlatmaktadır. Modeldeki iki boyutu dışadönüklük ve nevrotikliktir. Bu iki boyutun birini dikey düzlemde diğerini yatay düzlemde uzanan doğrular olarak düşünmüş ve bu iki boyutun yüksek-düşük olarak kombinasyonlarıyla dört farklı kişilik tipi (sinirli, melankolik, iyimser, soğukkanlı) tanımlanmaktadır.[26] 1970'lerin sonunda eşi Sybil B. G. Eysenck'le ortak çalışmalarında kurama üçüncü bir boyut olan psikotizmi eklediler.[27]

Eysenck'in kişilik teorileri çalışma arkadaşlarıyla geliştirdikleri psikometrik ölçeklerle de yakından ilişkilidir.[28] Bu ölçekler arasında Maudsley Kişilik Envateri (MPI), Eysenck Kişilik Envanteri (EPI), Eysenck Kişilik Anketi (EPQ),[29] anketin revize edilmiş hali (EPQ-R) ve kısaltılmış hali (EPQ-R-S) yer almaktadır. Sonradan geliştirdiği Eysenck Kişilik Profili'nde (EPP) yarattığı kişilik modelinde bahsettiği kişilik özelliklerinde değişikler yaptı.[30]

Eysenck alandaki ilk katkılarında bilimsel metodolojiye oldukça bağlıydı, kişilik psikolojisinde bilimsel methodların kullanılması gerektiğine inanıyordu. Kendi oluşturduğu kişilik yapısı modelini desteklemek için istatistiksel yöntemlerden faktör analizini kullandı. Yine ilk dönemlerdeki çalışmalarında Eysenck'in psikanalizi eleştirdiği görülmektedir ve kendisinin davranışçı terapiyi tercih ettiğini ifade etmektedir. Decline and Fall of the Freudian Empire adlı kitabında özellikle Freud'u ve onun methodlarını eleştirmektedir.

Eysenck son zamanlarındaki çalışmalarında parapsikoloji ve astrolojiye eğildi. Paranormal yeteneklerin deneylerdeki ampirik kanıtlarla desteklendiğine inanmaktaydı.[31][32] Paranormali onaylaması nedeniyle kuşkuculardan eleştiriler aldı. Örneğin illüzyonist ve kuşkucu Henry Gordon Eysenck'in bu görüşlerini "inanılmaz safça" bulduğunu ve bahsettiği parapsikoloji deneylerinin hiçbir zaman tekrarlanabilir sonuçlar vermediğini ifade etmektedir.[33] Benzer şekilde James Randi de Eysenck'in görüşlerine karşı çıkmış ve dolandırıcı sözde medyumları desteklerken illüzyonistlerin el çabukluğu becerilerine hiç değinmediğini söylemiştir.[34]

Biyografileri

  • H. B. Gibson (Tony Gibson), Psikiyatri Enstitüsü'nde Eysenck ile çalışmış ve hakkında bir biyografi yayımlamıştır.[35]
  • Eysenck'in otobiyografisi 1990'da yayımlanmış ve 1997'de revize edilmiştir.[36]
  • Roderick Buchanan'nın yazdığı Eysenck biyografisi 2010 yayımlanmıştır: Buchanan, Roderick J. (2010). Playing with Fire: The Controversial Career of Hans J. Eysenck. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-856688-5. Diğer özet (23 Ekim 2010). 

Çalışmaları

Kitapları

  • Dimensions of Personality (1947)
  • The Scientific Study of Personality (1952)
  • The Structure of Human Personality (1952) ve sonraki baskıları
  • Uses and Abuses of Psychology (1953)
  • The Psychology of Politics (1954)
  • Psychology and the Foundations of Psychiatry (1955)
  • Sense and Nonsense in Psychology (1956)
  • The Dynamics of Anxiety and Hysteria (1957)
  • Perceptual Processes and Mental Illnesses (1957) G. Granger ve J. C. Brengelmann ile birlikte
  • Manual of the Maudsley Personality Inventory (1959)
  • Know Your Own I.Q. (1962)
  • Crime and Personality (1964) ve sonraki baskıları
  • Manual of the Eysenck Personality Inventory (1964) S. B. G. Eysenck ile birlikte
  • The Causes and Cures of Neuroses (1965) S. Rachman ile birlikte
  • Fact and Fiction in Psychology (1965)
  • Smoking, Health and Personality (1965)
  • Check Your Own I.Q. (1966)
  • The Effects of Psychotherapy (1966)
  • The Biological Basis of Personality (1967)
  • Eysenck, H. J. & Eysenck, S. B. G. (1969). Personality Structure and Measurement. London: Routledge.
  • Readings in Extraversion/Introversion (1971) üç cilt halinde
  • Race, Intelligence and Education (1971) ABD'de The IQ Argument adıyla yayımlandı
  • Psychology is about People (1972)
  • Lexicon de Psychologie (1972) üç cilt halinde, W. Arnold ve R. Meili ile birliktw
  • The Inequality of Man (1973). Die Ungleichheit der Menschen'den çeviri
  • Eysenck, Hans J.; Wilson, Glenn D. (1973). The Experimental Study of Freudian Theories. Londra: Methuen & Co Ltd (SBN 416780105). 
  • Eysenck, Hans J.; Wilson, Glenn D. (1976). Know your own personality. Harmondsworth, Eng. Baltimore etc: Penguin Books. ISBN 9780140219623. 
  • Manual of the Eysenck Personality Questionnaire (1975) S. B. G. Eysenck ile birlikte
  • Eysenck, Hans J.; Wilson, Glenn D. (1976). A Textbook of Human Psychology. Lancaster: MTP Press. 
  • Sex and Personality (1976)
  • Eysenck, H. J. & Eysenck, S. B. G. (1976). Psychoticism as a Dimension of Personality. London: Hodder and Stoughton.
  • Reminiscence, Motivation and Personality (1977) C. D. Frith ile birlikte
  • You and Neurosis (1977)
  • Die Zukunft der Psychologie (1977)
  • Eysenck, Hans J.; Nias, David K. B. (1979). Sex, violence, and the media. New York: Harper Collins. ISBN 9780060906849. 
  • The Structure and Measurement of Intelligence (1979)
  • Eysenck, Hans J.; Wilson, Glenn D. (1979). The psychology of sex. Londra: J. M. Dent. ISBN 9780460043328. 
  • The Causes and Effects of Smoking (1980)
  • Mindwatching (1981) M. W. Eysenck ile birlikte ve sonraki baskılar
  • The Battle for the Mind (1981) L. J. Kamin ile birlikte, ABD'de The Intelligence Controversy adıyla
  • Personality, Genetics and Behaviour (1982)
  • Explaining the Unexplained (1982, 2nd edition 1993) Carl Sargent ile birlikte
  • H. J. Eysenck & D. K. B. Nias, Astrology: Science or Superstition? Penguin Books (1982), 0-14-022397-5
  • Know Your Own Psi-Q (1983) Carl Sargent ile birlikte
  • …'I Do'. Your Happy Guide to Marriage (1983) B. N. Kelly ile birlikte
  • Personality and Individual Differences: A Natural Science Approach (1985) M. W. Eysenck ile birlikte
  • Decline and Fall of the Freudian Empire (1985)
  • Rauchen und Gesundheit (1987)
  • The Causes and Cures of Criminality (1989) G. H. Gudjonsson ile birlikte
  • Genes, Culture and Personality: An Empirical Approach (1989) L. Eaves ve N. Martin ile birlikte
  • Mindwatching (1989) M. W. Eysenck ile. Prion, 1-85375-194-4
  • Genius: The natural history of creativity (1995). Cambridge University Press, 0-521-48014-0
  • Intelligence: A New Look (1998)

Editörlüğünü yaptığı kitaplar

  • Handbook of Abnormal Psychology (1960)
  • Experiments in Personality (1960)
  • Behaviour Therapy and Neuroses (1960)
  • Experiments with Drugs (1963)
  • Experiments in Motivation (1964)
  • Eysenck on Extraversion (1973)
  • The Measurement of Intelligence (1973)
  • Case Histories in Behaviour Therapy (1974)
  • The Measurement of Personality (1976)
  • Eysenck, Hans J.; Wilson, Glenn D. (1978). The Psychological basis of ideology. Baltimore: University Park Press. ISBN 9780839112211. 
  • A Model for Personality (1981)
  • A Model for Intelligence (1982)
  • Theoretical Foundations of Behaviour Therapy (1988)

Makalelerinden seçmeler

  • Eysenck, H. J. (Ekim 1952). "The Effects of Psychotherapy: An Evaluation". Journal of Consulting Psychology. 16 (5). ss. 319-324. doi:10.1037/h0063633. PMID 13000035. 
  • Eysenck, H. J. (1969). "The Rise of the Mediocracy". In Black Paper Two: The Crisis in Education (Critical Quarterly Society)
  • Eysenck, H. J. (1987). "Thomson's 'bonds' or Spearman's 'energy': Sixty years on". Mankind Quarterly. 27 (3). ss. 259-274. 
  • Eysenck, H. J. "A Reply to Costa and McCrae. P or A and C—The Role of Theory". Personality and Individual Differences. 13 (8). ss. 867-868. doi:10.1016/0191-8869(92)90003-8. 
  • Eysenck, H. J. "Four ways five factors are not basic". Personality and Individual Differences. 13 (6). ss. 667-673. doi:10.1016/0191-8869(92)90237-J. 

Diğer

  • Pierre Krebs'e önsöz. Das Unverganglich Erbe

Kaynakça

  1. ^ Michael Martin (2007). The Cambridge Companion to Atheism. Cambridge University Press. p. 310. 9780521842709. "Among celebrity atheists with much biographical data, we find leading psychologists and psychoanalysts. We could provide a long list, including...Hans Jürgen Eysenck..."
  2. ^ Boyle, G.J., & Ortet, G. (1997). Hans Jurgen Eysenck: Obituario. Ansiedad y Estrés (Anxiety and Stress), 3, i-ii.
  3. ^ Boyle, G.J. (2000). Obituaries: Raymond B. Cattell and Hans J. Eysenck. Multivariate Experimental Clinical Research, 12, i-vi.
  4. ^ Haggbloom, S. J. (2002). "The 100 most eminent psychologists of the 20th century". Review of General Psychology. Cilt 6. ss. 139-152. doi:10.1037/1089-2680.6.2.139. 
  5. ^ Rushton, J. P. (2001). A scientometric appreciation of H. J. Eysenck's contributions to psychology. Personality and Individual Differences, 31, 17-39.(see Table 2, p.22)
  6. ^ a b c d Eysenck, H. J., Rebel with a Cause (an Autobiography), London: W. H. Allen & Co., 1990
  7. ^ Buchanan, R. D. (2010). Playing With Fire: The Controversial Career of Hans J. Eysenck. Oxford University Press. ss. 25-30. ISBN 978-0-19-856688-5. 
  8. ^ "Hans Jurgen Eysenck Facts, information, pictures | Encyclopedia.com articles about Hans Jurgen Eysenck". Encyclopedia.com. 21 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2011. 
  9. ^ Behaviour Therapy and the Neurosis, edited by Hans Eysenck, London: Pergamon Press, 1960.
  10. ^ Eysenck, Hans J., Experiments in Behaviour Therapy, London: Pergamon Press, 1964.
  11. ^ "About Us". World Cultural Council. 2 Mayıs 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Kasım 2016. 
  12. ^ Honan, William H. (10 Eylül 1997). "Hans J. Eysenck, 81, a Heretic in the Field of Psychotherapy". The New York Times. 6 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2010. 
  13. ^ "APA Presidents Remember: Hans Eysenck — Visionary Psychologist". 7 October 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2008. 
  14. ^ "Hans J. Eysenck". 8 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2008. 
  15. ^ Roger Pearson, Race, Intelligence and Bias in Academe, 2nd edition, Scott-Townsend (1997), 1-878465-23-6, pp. 34–38.
  16. ^ Eysenck, H. (1971). Race, Intelligence and Education. London: Maurice Temple Smith.
  17. ^ Boyle, Gregory J.; Stankov, Lazar; Martin, Nicholas G.; Petrides, K.V.; Eysenck, Michael W.; Ortet, Generos. "Hans J. Eysenck and Raymond B. Cattell on intelligence and personality". Personality and Individual Differences. Cilt 103. ss. 40-47. doi:10.1016/j.paid.2016.04.029. 15 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2018. 
  18. ^ "Scientist or showman? – Archive – Mail & Guardian Online". 15 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2018. 
  19. ^ Sandra Scarr (1976). "Unknowns in the IQ equation". Ned Joel Block and Gerald Dworkin (Ed.). The I.Q. Controversy: Critical Readings. Pantheon Books. s. 116. ISBN 978-0-394-73087-5. 
  20. ^ William H. Tucker, The Funding of Scientific Racism: Wickliffe Draper and the Pioneer Fund. University of Illinois Press, 2002.
  21. ^ "Grantees". Pioneerfund.org. 27 July 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 July 2011. 
  22. ^ Eysenck, Hans J., Rebel with a Cause (an Autobiography), London: W. H. Allen & Co., 1990, pp. 289–291.
  23. ^ BBC television series Face To Face • Hans Eysenck – yayımlanma 16 Ekim 1990.
  24. ^ S. A. Barnett (1988). Biology and Freedom: An Essay on the Implications of Human Ethology. Cambridge University Press. ss. 160-161. ISBN 978-0-521-35316-8. 
  25. ^ "Buchanan, R. D. "Looking back: The controversial Hans Eysenck", The Psychologist, 24, Part 4, Nisan 2011." 26 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2018. 
  26. ^ Eysenck, H. J. (1967). The Biological Basis of Personality. Springfield, IL: Thomas.
  27. ^ H. J. Eysenck and S. B. G. Eysenck (1976). Psychoticism as a Dimension of Personality. London: Hodder & Stoughton.
  28. ^ Furnham, A., Eysenck, S. B. G., & Saklofske, D. H. (2008). The Eysenck personality measures: Fifty years of scale development. In G.J. Boyle, G. Matthews, & D.H. Saklofske. (Eds.), The SAGE Handbook of Personality Theory and Assessment: Vol. 2 – Personality Measurement and Testing (pp. 199-218). Los Angeles, CA: Sage Publishers.
  29. ^ Eysenck, H. J., & Eysenck, S. B. G. (1975). Manual of the Eysenck Personality Qyestionnaire (Junior and Adult). London: Hodder & Stoughton.
  30. ^ Eysenck, H. J., & Wilson, G. D. (1991). The Eysenck Personality Profiler. London: Corporate Assessment Network.
  31. ^ Eysenck, H. J. (1957), Sense and Nonsense in Psychology. London: Pelican Books. p. 131.
  32. ^ Eysenck & Sargent (2nd edition, 1993), Explaining the Unexplained. London: BCA, No ISBN. Preface & ff.
  33. ^ Gordon, Henry. (1988). Extrasensory Deception: ESP, Psychics, Shirley MacLaine, Ghosts, UFO. Prometheus Books. pp. 139-140. 0-87975-407-9
  34. ^ Nias, David K. B; Dean, Geoffrey A. (1986). "Astrology and Parapsychology". pp. 361-375. In Hans Eysenck: Consensus And Controversy. Routledge. 978-1850000211
  35. ^ Gibson, HB (1981). Hans Eysenck: The man and his work. Peter Owen Limited. ISBN 0-7206-0566-0. 
  36. ^ Eysenck, Hans (1997). Rebel with a cause. Transaction Publishers. ISBN 1-56000-938-1. 

Okumalar

  • Goldberg, L. R. & Rosalack, T. K. (1994), "The big-five factor structure as an integrative framework: An empirical comparison with Eysenck’s P-E-N model". In: C. F. Halverson, G. A. Kohnstamm & R. P. Martin (eds). The developing structure of temperament and personality from infancy to adulthood (pp. 7–35), Hilldale, NJ: Erlbaum.

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Beş büyük kişilik özelliği</span>

Ruh biliminde "Büyük Beş" kişilik özelliği, deneysel araştırma ile keşfedilmiş, 5 göze çarpan etmen veya kişilik boyutudur. Bu model hakkında ilk genel ima, 1933 yılında Amerikan Psikoloji Birliği için yapılan başkanlık söylevinde, L. L. Thurstone tarafından yapılmıştır. Thurstone'un yorumları, bir sonraki yıl Psychological Review dergisinde basılmıştır.

Kişilik psikolojisi, bireylerin kendilerine özgü davranış, düşünce ve duygu biçimleriyle ilgilenir.

<span class="mw-page-title-main">IQ</span> zekâ Katsayısı

IQ, zekâ katsayısı veya zekâ seviyesi, zekâyı ölçme amaçlı birkaç farklı standartlaştırılmış testlerden çıkarılan değer.

Kolektivizm ya da ortaklaşacılık, bireyler arasındaki kaynaşmanın vurgulanması ve grubun birey üzerinde önceliklendirilmesi ile karakterize edilen bir değerdir. Toplumcu (Kolektivist) bir dünya görüşüne sahip olan bireyler veya gruplar, ortak değerleri ve hedefleri bilhassa dikkat çekici bulma eğilimindedirler ve grup dışına kıyasla grup içine daha fazla yönelim gösterirler. "Grup içi" teriminin, kolektivist bireyler için çekirdek aileden dini veya ırksal/etnik bir gruba kadar değişen toplumsal birimleri içerecek şekilde daha yaygın olarak tanımlandığı düşünülmektedir. Bireyciliğin tam zıttıdır.

<span class="mw-page-title-main">Raymond Cattell</span> İngiliz-Amerikalı psikolog (1905 – 1998)

Raymond Bernard Cattell İngiliz ve Amerikalı psikolog, psikolojinin birçok alanında yaptığı keşif ve araştırmalarla tanınmaktadır. Bunlardan en önemlileri, kişilik ve mizacın temel boyutları, motivasyon ve duygunun dinamik boyutları, kişiliğin klinik boyutları, grup ve sosyal davranış kalıpları, psikoterapi ve öğrenme teorisi için kişilik araştırmaları uygulamaları, yaratıcılık ve başarı için belirleyiciler üzerine yaptığı çalışmalardır. Bu alanlarda kullanılmak üzere birden çok bilimsel araştırma metodu da geliştirmiştir. Cattell, 50 kitap, 500 makale ve yaklaşık 30 standartlaşmış test yöntemi yazmıştır. 20. yüzyılın en çok alıntı yapılan ve en çok etkilenilen psikologları listesinde 16. sırada gösterilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Carl Rogers</span> Amerikalı psikolog (1902 – 1987)

Carl Ransom Rogers, psikolojide humanistik yaklaşımın kurucularından ve psikoterapi araştırmaları yapan psikologlar içinde en önemlilerinden birisi olarak görülen Amerikalı psikolog. Rogers, 20.yüzyılın en çok etkilenilen altı psikoloğundan biri ve Sigmund Freud'dan sonra en önemli klinik psikolog olarak gösterilmektedir.

Zeka ve zihinsel güç, uzun zamandır araştırmacılar ve akademisyenler arasında bir tartışma konusu oldu. Genel Zeka konseptinin doğmasıyla deney şansı da doğdu. Erkeklerin ve kadınların ortalama IQ puanları arasında çok az fark vardır. Bununla birlikte, belirli bağlamlarda bazı matematik ve sözel yetenek testlerinde ortalama farklılıklar bildirilmiştir. İnsan zekasındaki cinsiyet farklılıkları uzun zamandır araştırmacılar ve bilim adamları arasında bir tartışma konusu olmuştur. Çoğu psikolog artık genel zekada önemli cinsiyet farklılıkları olmadığına inanıyor.

Sosyal baskınlık yönelimi (SBY) sosyal ve politik tutumları yordayan bir kişilik faktörü ve yaygın olarak kullanılan bir Sosyal Psikolojik ölçektir. SBY, grup temelli ayrımcılık düzeylerinde bireysel farklılıkların ölçümü olarak kavramsallaşmıştır. Bir başka deyişle, bireyin herhangi bir sosyal sistem içinde hiyerarşi ve düşük statülü gruplar üzerinde otorite kurma tercihinin bir ölçümüdür. Bu, grup içi ve gruplar arası eşitlikçilik karşıtı bir eğilimdir. SBY, sosyal baskınlık kuramının ölçülebilir bir bireysel farklılık bileşenidir.

Psikolojideki biyolojik modeller açısından en yaygın kabul gören kuramlardan birisi, 1970 yılında Jeffrey Alan Grey tarafından geliştirilen Biyopsikolojik Kişilik Kuramı'dır. Gray bu bağlamda davranışsal aktiviteyi kontrol eden, Davranışsal inhibisyon sistemini (BİS) ve Davranışsal aktivasyon sistemi (BAS) olarak adlandırdığı iki sistem öne sürmüştür. BİS'in cezaya karşı duyarlılık ve kaçınma motivasyonu ile ilişkili olduğu, BAS'ın ise ödüle duyarlılığa ve yönelme motivasyonuna bağlı olduğu düşünülmektedir.

Siyasi yelpaze, siyasi pozisyon veya politik spektrum, farklı siyasi pozisyonları birbirine göre tanımlamak ve sınıflandırmak amacıyla kullanılan bir sistemdir. Bu pozisyonlar, bağımsız siyasi boyutları temsil eden bir veya daha fazla geometrik eksende yer alır. "Siyasi pusula" ve "siyasi harita" ifadeleri, özellikle popüler iki boyutlu modellerine atıfta bulunmak üzere, siyasi yelpazeyi ifade etmek için kullanılan terimlerdir.

Ülkelerin ortalama IQ'ları veya ülkelerin ortalama zekâ seviyeleri zekâ testlerinde alınan millî puanlar çerçevesinde çeşitli psikolog ve akademisyenler tarafında araştırılan bir konudur. Ülke ve milletlerin ekonomik ve sosyal durumları ile zekâ testlerince ölçülmüş zekâ seviyeleri arasındaki bağlantılar toplumsal ve akademik çevrelerde tartışmalı bir konu olmaktadır.

Bilişsel davranışçı terapi (BDT) ruh sağlığını geliştirmek amacıyla yapılan bir psikososyal müdahaledir. BDT tipi terapide, bireye fayda sağlamayan bilişsel bozulmalara odaklanır ve bu bilişsel bozulmalar değiştirilmeye çalışılır. Bireyin duygusal denge haline gelmesini ve kendi günlük yaşam problemlerini çözebilmesi için kişisel başa çıkma stratejileri geliştirmesini sağlamayı hedefler. Yöntem depresyon tedavisinde kullanılmak için tasarlanmış olsa da günümüzde anksiyete dahil birçok ruh sağlığı bozukluğunda kullanılmak üzere geliştirilmiştir. BDT bilişsel ve davranışçı psikoterapilerin kanıta dayalı teknik ve stratejilerini birlikte kullanarak psikopatolojileri tedavi etmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Makyavelizm (psikoloji)</span>

Kişilik psikolojisi alanında makyavelizm, başkalarını manipüle etme ve sömürme, ahlâka kayıtsızlık, duygu eksikliği ve şahsî menfaate aşırı düşkünlük şeklinde ortaya çıkan bir kişilik özelliğidir. Psikolog Richard Christie ve Florence Geis tarafından insan davranışlarını incelemek için Makyavelli'nin eserlerinden alıntılayarak kullandıkları ifadeler ve kavramlar nedeniyle, söz konusu kişilik özelliği adını Niccolò Machiavelli'den almaktadır. 20 sorudan oluşan Likert ölçekli bir kişilik tespit yöntemi olan Mach IV testi, makyavelizmin temel değerlendirme aracı ve ölçeğidir. Ölçekte yüksek puan alanların yüksek düzeyde aldatıcılık ve duyarsızlığa sahip olma olasılığı daha yüksektir.

Flynn etkisi, 20. yüzyılda dünyanın birçok yerinde ölçülen akışkan ve kristalize zeka testi puanlarındaki kayda değer ve uzun süreli artıştır. Zekâ seviyesi (IQ) testleri, katılımcılarından oluşan bir örneklem kullanılarak standartlaştırıldığında, geleneksel olarak test sonuçlarının ortalaması 100 ve standart sapma 15 veya 16 IQ puanı olacak şekilde ayarlanır. IQ testleri yeniden düzenlendiğinde, genellikle önceki katılımcılarla yakın zamanda doğmuş örnekler kullanılarak tekrar standartlaştırılır. Her seferinde, ortalama sonuç 100 olarak ayarlanır. Bununla birlikte, yeni denekler eski IQ testlerini çözdüklerinde hemen hemen her durumda 100'ün önemli ölçüde üstünde puan alırlar.

Otoriter kişilik; muhafazakarlık, toplumsal normların ve geleneksel değerlerin sürdürülmesine karşı duyulan kuvvetli bir ihtiyaç ve bu değerlere aykırı davranışlarda bulunanların cezalandırılması için sert yasa ve kuralların gerekliliğine inanma eğilimlerin kümelendiği kişilik özelliğidir.

<span class="mw-page-title-main">Richard Lynn</span>

Richard Lynn, tartışmalı bir İngiliz psikolog ve yazardır. Ünvanı 2018'de geri alınana kadar Ulster Üniversitesi'nde fahri profesördü. Beyaz üstünlükçüsü ve bilimsel ırkçılık savunucusu olarak tanımlanan Mankind Quarterly dergisinin eski editör yardımcısı ve şu anki baş editörüdür. Zeka üzerine çalışan Lynn, cinsel ve ırksal farklılıkların zekayı etkilediğine olan inancıyla tanınır. İngiltere'deki King's College, Cambridge'de eğitim gören Lynn; Exeter Üniversitesi'nde psikoloji alanında öğretim görevlisi olarak çalışmasının yanı sıra Dublin'deki Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Enstitüsü'nde ve Coleraine'deki Ulster Üniversitesi'nde psikoloji profesörü olarak çalışmıştır.

<span class="mw-page-title-main">George Herbert Mead</span> Amerikalı filozof ve psikolog (1863 – 1931)

George Herbert Mead, öncelikle birkaç seçkin pragmatistten biri olduğu Chicago Üniversitesi'ne bağlı Amerikalı bir filozof, sosyolog ve psikologdur. Simgesel etkileşimciliğin ve Chicago sosyolojik geleneğinin kurucularından biri olarak kabul edilir.

Catharine Morris Cox Miles Amerikalı psikolog, zeka ve deha üzerine yaptığı çalışmalarla tanınmaktadır. Cox, Lydia Shipley Bean ve Charles Elwood Cox'un çocuğu olarak San Jose, Kaliforniya'da doğdu ve 1927'de psikolog Walter Richard Miles ile evlendi. Kız kardeşi ise eğitim görmüş ve Quaker yöneticisi olan Anna Cox Brinton'dı.

Müzik tercihi psikolojisi, insanların farklı müzik tercihleri ile psikolojik faktörlerin arasındaki etkinin incelenmesidir. Son 50 yılda yapılan araştırmalar sonucunda müziğin 500'den fazla işlevi olduğunu ortaya çıktı. Müzik dünyanın birçok yerinde her gün insanlar tarafından duyulmakta, insanları duygusal düzenlemeden bilişsel gelişime kadar çeşitli şekillerde etkilemekte ve kendini ifade etme olanağı sağlamaktadır. Müzik eğitiminin entelektüel gelişimi ve yeteneği geliştirmeye yardımcı olduğu yapılan araştırmalar ile kanıtlanmış olsa da duygu düzenlemesini nasıl etkilediği konusunda çok az bilgi bulunmaktadır. Bireysel kişiliğin müzik tercihi üzerinde etkili olabileceğini göstermek için çok sayıda çalışma yapılmış olmasına rağmen yakın zamanda yapılan bir meta-analiz, kişiliğin kişinin kendi başına müzik tercihlerindeki etkileşimi arasında çok az etki olduğunu göstermiştir. Bu çalışmalar yalnızca Amerikan kültürüyle sınırlı değil; Japonya, Almanya, İspanya, ve Brezilya dahil olmak üzere dünyanın her yerindeki ülkelerde yapılan önemli araştırmalar sonucunda ortaya çıkmıştır.

Sosyal medya ilk olarak genelleştirilmiş çevrimiçi topluluklar olarak günümüzde yerini aldı. Bu çevrimiçi topluluklar 1994'te Geocities.com, 1995'te Theglobe.com ve 1995'te Tripod.com gibi web siteleriyle kurulmuştur. İlk toplulukların çoğu, sohbet odalarını kullanarak insanları bir araya getirerek sosyal etkileşime odaklandı. Daha sonra sosyal ağ topluluğu Classmates, insanların kişisel e-posta adreslerini kullanarak birbirleriyle bağlantı kurmasını sağlayacak farklı bir yaklaşım benimsedi. 1990'ların sonlarında sosyal ağ siteleri, kullanıcıların arkadaşlarını bulmasına ve yönetmesine yardımcı olacak daha gelişmiş özellikler geliştirmeye başladı. Bu yeni nesil sosyal ağ siteleri, 1997'de SixDegrees.com'un, 2000'de Makeoutclub'un, 2002'de Hub Culture'ın ve 2002'de Friendster'ın kullanıma açılması ile gelişmeye başladı. Ancak ilk kârlı kitlesel sosyal ağ sitesi Güney Kore tabanlı site Cyworld'dü. Cyworld ilk olarak 1999 yılında blog tabanlı bir web site olarak kullanılıyordu ancak 2001 yılında web sitesine sosyal ağ özellikleri eklendi. 2002'de Myspace, 2003'te LinkedIn ve 2005'te Bebo gibi diğer sosyal ağ siteleri ortaya çıktı. 2009 yılında, sosyal ağ sitesi Facebook dünyanın en büyük sosyal ağ sitesi haline geldi. Facebook'un aktif kullanıcı sayısı 2004'te sadece bir milyonken 2011 yılında 750 milyonun üzerine çıktı.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.