İçeriğe atla

Hangıl

Songangasa, Jeong Cheol tarafından 1768 yılında basılan bir şiir derlemesi.

Hangıl ya da Hangul, Kore alfabesidir. Hangıl, Korecede "h-a-n-g-ı-l" [한글] harflerine tekabül eden Kore harfleriyle yazılır. 1443 yılında Çosôn Hanedanlığı'ndan (*) Kral Sejong tarafından oluşturulmuştur.[1]

Koreliler, 15. yüzyıla kadar Çin yazı sistemini kullanıyorlardı fakat bu sistemin öğrenilmesi zor olduğundan insanların okuyup yazamamasından dolayı Sejong bilim insanlarından yeni bir alfabe yapmalarını istemiş, bu yolla bilimin daha hızlı ilerlemesini ve halkının sosyalleşip çağdaşlaşmasını hedeflemiştir.[2] 1444 yılında tamamlanan alfabe, "Hunmin Côngım" (훈민정음; halka doğruları öğreten ses.) adlı eserle halka tanıtılmıştır. Hangıl'la yazılan ilk eser budur.[3]

Kore alfabesi temelde 14 ünsüz, 10 ünlüden oluşur. Ayrıca 11 tane yarı ünlü (diphtong) harf bulunur. 5 tane de çift ünsüz bulunur ama bunlar alfabede yer almaz. Hangıl'ın ilham kaynağı üç temel noktadır. Birincisi insanı temsil eden dikey çizgiler "", ikincisi dünyayı temsil eden yatay çizgiler "", üçüncüsü ise cenneti temsil eden yuvarlak çizgiler, noktalardır "", ayrıca Hangıl diğer Moğol, Phags Pa (En: Phags-pa script) ve Çin yazı sistemlerinden faydalanılarak oluşturulmuştur.[4]

Yazışma çizelgesi

Sesli Harfler

10 Temel ünlüler (Holsori/Moım, 홀소리/모음, 母音)

Hangıl/KoreceHarfKorece harflerin adıIPA uyarlamaÖrnek
A aA (아)/a/ veya /ɑ/아!
Ya yaYa (야)/ja/ veya /jɑ/아!, 아야!
ɔ ɔÔ (어)/ʌ/ veya /ɘ/ veya /ɔ/어, 아어 (雅語)
Yɔ yɔYô (여)/jʌ/ veya /jɘ/ veya /jɔ/여아 (女兒), 여야 (與野)
O oO (오)/o/
Yo yoYo (요)/jo/
U uU (우)/u/, /y/아우, 여우, 우어, 우우
Yu yuYu (유)/ju/, /jy/우유 (牛乳)
I ıI (으)/ɯ/
İ iİ (이)/i/아이, 어이, 오이

11 Tane yarı ünlüler (Gyɔpholsori 겹홀소리)

Hangıl/KoreceHarfKorece harflerin adıIPA uyarlamaÖrnek
E e veya Ae aeE veya Ae(애)/e/
Ye Ye veya Yae yaeYe veya Yae(얘)/ye/
E eE (에)/e/
Ye yeYe (예)/je/
Va Va veya Oa oaVa veya Oa (와)/va/
Ve ve veya Oae oaeWä veya Oae (왜)/wɛ/
Ö ö veya Oe oeÖ veya Oe(외)/ø/
Wɔ wɔWɔ (워)/wʌ/ veya /wɔ/
Ve veUe (웨)/we/
Vi viÜe (위)/ɥi/
Ii ıiIi (의)/ɰi/

Aşağıdaki İyıng (veya İyıñ) sonra burun ünlüler (İyıng innın batçim sori, 이응 있는 받침 소리)

Hangıl/KoreceHarfIPA uyarlamaÖrnek
Aıñ aıñ/ɛ̃/ veya /œ̃/
Yaıñ yaıñ/jɛ̃/ veya /jœ̃/
/ɑ̃/
Y yañ/jɑ̃/
Oñ oñ/ɔ̃/
Yoñ yoñ/jɔ̃/
Uñ uñ/uŋ/ veya /yŋ/
Yuñ y/juŋ/ veya /jyŋ/
Iñ ıñ/ɰ̃/
İñ iñ/iŋ/
Tane yarı ünlülere aşağıdaki İyıng (veya İyıñ) (Gyɔpholsori innın İyıñ batçim, 겹홀소리 있는 이응받침)
Hangıl/KoreceHarfIPA uyarlamaÖrnek
Äñ äñ veya Aeñ aeñ/ɛŋ/
Yäñ yäñ veya Yaeñ yaeñ/jɛŋ/
/eŋ/
Y y/jeŋ/
Waıñ waıñ veya Oaıñ oaıñ/wɛ̃/
Wäñ wäñ veya Oaeñ oaeñ/wɛŋ/
Öñ öñ veya Oeñ oeñ/øŋ/
Wɔñ wɔñ/wʌŋ/ veya /wɔŋ/
W w/weŋ/
W w/ɥiŋ/
İ ı/ɰi/

Sessiz Harfler

14 Temel Ünsüzler (Dasori/Caım, 닿소리/자음, 子音)

Hangıl/KoreceHarfGüney, [sonra Kuzey] Korece harflerin adıIPA uyarlama [Kuzey Korece]Örnek
G gGiyɔk (기역), [veya Giyık (기윽)]/ɡ/가다, 거기, 고기
N nNiyın (니은)/n/누구, 누나
D dDigıt (디귿), [veya Diyıt (디읃)]/d/다그다, 다니다,
R/L r/lRiyıl (리을)/r/ veya /l/
M mMiyım (미음)/m/
B bBiyıp (비읍)/b/
S sSiyot (시옷), [veya Siyıt (시읏)]/s/ veya /ʃ/
Ñ ñİyıñ (veya İyıng) (이응)/ʔ/
C c [veya Dz dz]Ciyıt (지읒)/dʒ/ [veya /d͡z/]
Ç ç [veya Ts ts]Çiyıt (치읓)/tʃ/ [veya /t͡s/]
Kh khKhiyık (키읔)/kʰ/
Th thThiyıt (티읕)/tʰ/
Ph phPhiyıp (피읖)/pʰ/
H hHiyıt (히읗)/h/

5 tane de çift ünsüz (겹닿소리)

Hangıl/KoreceHarfGüney, [sonra Kuzey] Korece harflerin adıIPA uyarlamaÖrnek
K kSañ giyɔk (쌍기역), [veya Döngiyık (된기윽)]/k/까다, 끄다
T tSañ digıt (쌍디귿), [veya Döndiyıt (된디읃)]/t/뜨다, 따라서
P pSañ biyıp (쌍비읍), [veya Dönbiyıp (된비읍)]/p/뽀뽀, 삐삐
S sSañ siyot (쌍시옷), [veya Dönsiyıt (된시읏)]/s/ veya /ʃ/싸다, 쌔다, 쏘가리, 쑤다, 쓰다, 씨
Č čSañ Ciyıt (쌍지읒), [veya Dönciyıt (된지읒)]/tɕ/ veya /ʈʂ/짜다, 쩌쩌, 쪼다, 쭈그러지다, 찌개

Aşağıdaki ünsüzler (Batçim, 받침)

Hangıl/KoreceHarfIPA uyarlamaÖrnek
ㄱ, ㄲ, ㅋK k/k̚/
N n/n/
ㄷ, ㅆ, ㅈ, ㅊ, ㅌT t/t̚/
L l/r/ veya /l/
M m/m/
ㅂ, ㅍB b/p̚/

Hangıl'ın yazımı

Hangıl hece düzenini gösterir tablo
Hece düzeni örnek tablo

Kore alfabesi, diğer yazı sistemlerinden oldukça farklı olarak yan yana dizilen harflerden meydana gelmez. Daha önce Çin yazı sisteminin kullanılması, Hangıl'ı tasarlayan bilim insanlarını etki altında bırakmıştır. Bu doğrultuda her hece Çin karakterinde olduğu gibi bir kare şeklini oluşturacak şekilde oluşmuştur. Yan yana bitişen harfler yerine ikili, üçlü hatta dörtlü değişimler kullanarak heceler oluşturulmuştur.

Kaynakça

  1. ^ Translations, Joe Cock, Today. "A linguist explains why Korean is the best written language" [Bir Dil Bilimci Korecenin Neden En İyi Yazı Dili Olduğunu Açıklıyor]. Business Insider (İngilizce). 31 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2023. 
  2. ^ ""알고 싶은 한글"" ["Hangul Bilmek İstiyorum"]. 10 Mayıs 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  3. ^ "How was Hangul invented?" [Hangul Dili Nasıl Ortaya Çıktı?]. The Economist. ISSN 0013-0613. 28 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2023. 
  4. ^ Pae, Hye K. (1 Ocak 2011). "Is Korean a syllabic alphabet or an alphabetic syllabary". Writing Systems Research. 3 (2): 103-115. doi:10.1093/wsr/wsr002. ISSN 1758-6801. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Türk alfabesi</span> Türkçenin yazımında kullanılan alfabe

Türk alfabesi, Türkçenin yazımında kullanılan Latin alfabesi temelli alfabedir. 1 Kasım 1928 tarihli ve 1353 sayılı yasayla tespit ve kabul edilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Arap harfleri</span> Arap alfabesini temel alan yazı sistemi

Arap harfleri, 7. yüzyılın üçüncü çeyreğinden itibaren Emevi ve Abbasi imparatorlukları aracılığıyla Orta Doğu merkezli geniş bir alana yayılma olanağı bulmuş İslam dininin benimsendiği coğrafyalarda kabul gören, kökeni Arap alfabesine dayalı, ünsüz alfabesi türünde bir yazı sistemidir. Dünyada Latin alfabesinden sonra en çok kullanılan yazı sistemidir.

<span class="mw-page-title-main">Korece</span> Kore yarımadasında ve komşusu Çine bağlı Yanbian Kore Özerk İlinde yaygın olarak kullanılan bir dil

Korece, Kore yarımadasında ve komşusu Çin'e bağlı Yanbian Kore Özerk İli'nde yaygın olarak kullanılan bir Kore dili. Hem Kuzey Kore hem de Güney Kore'nin resmî dilidir. Dil, hece alfabesi olan Hangıl veya Çince karakterler olan Hanja ile yazılabilir.

İbrani alfabesi, Sami dilleri grubuna bağlı ve İsrail'in resmî dili olan İbranicenin ve Aşkenaz Yahudilerinin konuştuğu bir Cermen dili olan Yidiş ile Sefarad Yahudilerinin dili olan Ladino gibi diğer Yahudi dillerinin yazımında kullanılan Arami alfabesi kökenli bir ünsüz alfabesi.

<span class="mw-page-title-main">Eski Türk yazısı</span> Türk dillerinin yazılması için kullanılmış ilk yazı düzeni

Orhun, Göktürk ya da Köktürk alfabesi, Göktürkler ve diğer erken dönem Türk kağanlıkları tarafından kullanılmış, Türk dillerinin yazılması için kullanılmış ilk yazı sistemlerinden biridir. Alfabe, 4'ü ünlü olmak üzere 38 damga (harf) içermektedir.

<span class="mw-page-title-main">Uluslararası Fonetik Alfabe</span> sesleri gösteren standart alfabe

Uluslararası Ses Abecesi veya Uluslararası Fonetik Alfabe, seslerin kâğıt üzerinde gösterilebilmesi için oluşturulmuş standart alfabedir. Tüm dillerdeki konuşma seslerini bir örnek biçimde kodlayabilmek için oluşturulmuş işaretler ve simgeler sistemidir. Bu sistemden en çok dilbilimde ve sözlüklerin hazırlanmasında yararlanılır.

Süryani alfabesi, MÖ 2. yüzyıldan itibaren Mardin'de Süryanice için kullanılan bir alfabedir. Bu yazı sistemi, Arami alfabesinden türeyen Sami ebcedlerden biri olup Fenike, İbrani ve Arap alfabesi ile bağlantılıdır.

<span class="mw-page-title-main">Yazı sistemi</span> kağıda veya başka bir ortama kaydedilmiş görsel dillerin sistemi, dilde ifade edilebilecek ögeleri temsil etmek için kullanılır

Yazı sistemi, bir dildeki unsurları ve tarif edilebilir durumları temsil etmek için kullanılan bir çeşit semboller sistemidir.

<span class="mw-page-title-main">Kazak alfabesi</span>

Kazak alfabesi, Kazakistan'ın resmî dili olan ve Türk dilleri ailesinde yer alan Kazakçayı yazarken kullanılan yazı sistemidir. Kazak alfabesinde tarih boyunca; Kiril alfabesi, Latin alfabesi ve Arap alfabesi olmak üzere üç farklı alfabe türü kullanılmıştır. 2017 yılında, dönemin Kazakistan cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev tarafından 2025 yılına kadar Kiril alfabesinden Latin alfabesine kademeli olarak geçileceği belirtilmiştir. Arap alfabesi ile yazılan Kazakça, günümüzde Çin, İran ve Afganistan'da yerel olarak kullanılmaya devam etmektedir.

Gürcü alfabesi, Güney Kafkas dillerinin, özellikle Gürcücenin yazımında kullanılan alfabedir. 1940'larda Osetçe ve 1937-1954 arasında Abhazcanın yazımında da kullanılmıştır. Gürcü alfabesi Dağıstan'da Avarlar tarafından da yüzyıllarca Avar dilini yazmak için kullanılmıştır. Avarlar Gürcü krallıkları ile Alazan vadisi yüzünden çatışmaya başlayınca Gürcü alfabesi, 16. yüzyıldan itibaren yerini Avar dili için düzenlenmiş Arap harflerinden oluşan Ajam alfabesine bıraktı.

Qq, Türk alfabesinde bulunmayan bir harftir. Ancak Türkçede /cuː/ ismiyle bilinir. Uluslararası Fonetik Alfabesi'nde ötümsüz küçükdilsil patlamalı ünsüzü gösterir.

Büyük Kral Sejong (Daewang), Joseon Hanedanlığı′na hükmetmiş bir kraldır. Kore yazı sistemi olan Hangıl, onun emri üzerine 1444 yılında hazırlatılmış ve 1446 yılında Hunmin Congım adlı kitapla halka sunulmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Brahmi alfabesi</span>

Brahmi alfabesi, ünlüleri ünsüz sembollerle ilişkilendirmek için bir aksan işaretleri sistemi kullanan bir abugidadır. Yazı sistemi, Maurya döneminden erken Gupta dönemine kadar yalnızca nispeten küçük evrimsel değişiklikler geçirdi ve MS 4. yüzyılda bile okuma yazma bilen bir kişinin Maurya yazıtlarını hala okuyabildiği düşünülmektedir. Bundan bir süre sonra, orijinal Brahmi yazısını okuma yeteneği kayboldu. En eski ve en iyi bilinen Brahmi yazıtları, kuzey-orta Hindistan'daki Asoka'nın MÖ 250-232'ye tarihlenen kayaya oyulmuş fermanlarıdır. Brahmi'nin deşifresi, 19. yüzyılın başlarında, Hindistan'daki Doğu Hindistan Şirketi yönetimi sırasında, özellikle Kalküta'daki Bengal Asya Topluluğu'nda, Avrupa'nın akademik ilgisinin odak noktası haline geldi. Brahmi, Cemiyetin sekreteri James Prinsep tarafından 1830'larda Cemiyetin dergisinde yayınlanan bir dizi bilimsel makalede deşifre edildi. Buluşları, diğerleri arasında Christian Lassen, Edwin Norris, H. H. Wilson ve Alexander Cunningham'ın epigrafik çalışmalarına dayanıyordu.

<span class="mw-page-title-main">Hança</span>

Hanja veya Hanca, Korecenin yazımı için geleneksel Çince karakterleri kullanan bir yazı sistemi. Yazı, Kore'de MÖ 400'lere tarihlenen Gojoseon döneminden bu yana kullanılmaktadır. Çince karakterler, Korece telaffuz edilmektedir. Hanja-mal veya hanja-eo, hanja ile yazılabilen sözcükler için; hanmun ise Klasik Çince yazılar için kullanılsa da çoğu zaman bu iki olgu için de kullanılan terim hanjadır.

Parmak alfabesi, yazı sistemi kullanılarak harflerin veya sayı sistemi kullanılarak sayıların el ve parmaklar ile temsili şekilde kullanılmasıdır. Bu alfabe işitme engellilerin eğitimi ve iletişimi amacıyla işaret dili olarak tüm dünyada yaygın bir biçimde kullanılmaktadır. Dünya üzerinde kullanılan bir işaret dili olan parmak alfabesinde zamanla ülkelere göre bazı küçük değişiklikler oluşmuştur. Tarihte parmak alfabesi, şifrelerde ve kolay hafızada tutma teknikleri ile dini eğitimler de dahil olmak üzere veya benzer şekillerde pek çok alanda kullanılmıştır.

Türk yazı sistemleri Türk dilinin bütün tarihî ve çağdaş dönemlerinde kullanılmış olan alfabeleridir. Türklerin en geniş ölçüde kullandığı yazı sistemleri Göktürk, Uygur, Arap, Kiril ve Latin alfabesidir. Türk dilinin tarihi sürecinde ticari, kültürel, dinî vb. sebeplerle bu dilin yazımında Göktürk, Mani, Soğut (Sogd), Uygur, Brahmi, Tibet, Süryani, İbrani, Grek, Arap, Kiril, Latin asıllı alfabeler Türk diline çeşitli düzeyde uyarlanmış varyantlarıyla kullanılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Tibet alfabesi</span> Tibet kökenli bir alfabe

Tibet alfabesi ; Limbu, Lepça ve Fags-pa alfabeleri ile akraba olan Tibet merkezli bir alfabedir.

Arami alfabesi, Aramiler tarafından Fenike alfabesinden uyarlanmış ve MÖ 8. yüzyılda ayrı bir yazı haline gelmiş yazı sistemi. Aramice yazmak için kullanılan alfabe, Asur çivi yazısının yerine geçmiştir. Harflerin tümü ünsüz sesleri temsil etmiştir, ancak bu harflerin bazıları uzun ünlüleri belirtmek için de kullanılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Phagspa yazısı</span>

Phagspa yazısı, Yuan Hanedanı'nın kurucusu Kubilay Han için Tibetli keşiş Drogun Çugyal Phagpa tarafından Yuan içindeki yazılı diller için birleşik bir yazı olarak tasarlanmış bir alfabedir. Bu yazının fiili kullanımı, Moğol liderliğindeki Yuan Hanedanı sırasında yaklaşık yüz yıl ile sınırlıydı ve Ming Hanedanı'nın gelişiyle birlikte kullanım dışı kaldı.

Elbasan alfabesi, 18. yüzyılda Arnavutluk'ta oluşturulmuş ve kullanılmış bir yazı sistemidir. Bu alfabe, ismini keşfedildiği Elbasan şehri el yazmasından almaktadır ve tahminen 1750'lerde geliştirilmiştir. Toplamda 52 harf içeren Elbasan alfabesi, Arnavut dilinin farklı ses özelliklerini ifade etmek üzere tasarlanmıştır. Osmanlı İmparatorluğu döneminde Arnavutluk'ta mevcut olan birkaç yazı sisteminden biri olan Elbasan alfabesi, Latin, Yunan ve Kiril alfabeleri gibi diğer yazı sistemleriyle rekabet halindeydi.