İçeriğe atla

Hamerkop

Hamerkop
Korunma durumu

Asgari endişe altında (IUCN 2.3)
Biyolojik sınıflandırma Bu sınıflandırmayı düzenle
Âlem:Animalia
Şube:Chordata
Sınıf:Aves
Takım:Pelecaniformes
Familya:Scopidae
Bonaparte, 1849
Cins:Scopus
Brisson, 1760
Tür: S. umbretta
İkili adlandırma
Scopus umbretta
Gmelin, 1789

Hamerkop (Scopus umbretta) ya da çekiç başlı, çekiç başlı leylek, leyleğe benzeyen orta büyüklükte suda gezerek avlanan bir kuş türüdür. Uzun gagası ve kafasının arkasındaki sorguç şeklindeki tüyleri çekice benzediğinden dolayı bu adla anılır. Afrika'da Madagaskar'dan Arabistan'a kadar olan bölgede haliçler, göl ve akarsu kıyıları, kayalık sahiller gibi çeşitli su havzalarında yaşar. Göçmen olmayan ancak mevsimsel olarak yerel yer değişikliğinde bulunan hamerkop yöresel olarak Afrika ve Madagaskar'da yüksek popülasyona sahiptir ve korunma durumu asgari endişe altında türler arasındadır. Boyu ortalama 56 cm, ağırlığı ise ortalama 470 g'dır.[1] Monotipik Scopidae familyasının monotipik Scopus cinsinde sınıflandırılır.

Taksonomi ve sınıflandırma

S. u. minor alt türü daha küçük yapılı ve daha koyu tüylüdür.

Hamerkop geleneksel sınıflandırmada leyleksiler (Ciconiiformes) takımı içinde yer almıştır ancak son yapılan moleküler araştırmalar sonucunda pelikansılar (Pelecaniformes) takımına dahil edilmesi önerilmiştir.[2] Kendine özgü özellikleri nedeniyle monotipik Scopidae familyasında yine monotipik Scopus cinsinde sınıflandırılır.[1]

Alt türler

İki alt türü tanınmaktadır: Scopus umbretta umbretta ve Scopus umbreta minor.[1]

  • S. u. umbretta (Gmelin, 1789), Afrika'nın tropikal bölgelerinin çoğunda, Arabistan'ın güneybatısında ve Madagaskar'da yaşar.
  • S. u. minor, (Bates, 1931), Sierra Leone'den Nijerya'nın doğusuna sahil şeridinde yaşar.

Fiziksel özellikleri

Hamerkopun ayakları kısmen perdelidir.

Tüyleri mat kahverengindedir ve sırtında mor yanardöner tüyler bulunur. S. u. minor alt türünün tüyleri daha koyu renklidir.[1] Gaga uzun, yassı ve belli belirsiz ucu kancalıdır.[1] Boynu ve bacakları diğer leyleksilerden daha kısadır. Hamerkopun ayakları kısmen perdelidir.[3] Orta parmağı balıkçıllarda olduğu gibi tarak dişi şeklinde bir yapıya sahiptir.[1] Kuyruğu kısa, kanatları büyük, geniş ve uçları yuvarlaktır. Havada iyi süzülür. Süzülürek yükselirken boynunu leylek ve aynaklar gibi ileri doğru uzatırken, kanat çırparak uçarken ise boynunu balıkçıllar gibi S yaparak geriye doğru alır.[3]

Çıkardığı sesler gıdaklamaya benzer ve uçarken tiz çığlık atar. Grup hâlinde dolaşmadıkları zamanlarda genellikle sessizdirler.[3]

Dağılımı ve yaşam alanı

Hamerkop Afrika'da Sahra Çölü'nin güneyinde, Madagaskar'da ve Arap Yarımadası'nın güneybatı kıyılarında, ormanlarda, savanlarda, sulu tarlalarda ve tüm su havzalarında yaşar. Kendi bölgelerinde çiftler hâlinde yaşar ve göçmen değildirler. Ancak bir kısmı yağmur mevsiminde daha iyi yaşam alanı bulmak için yöresel olarak yer değiştirir. Baraj ya da kanal gibi yeni su kaynakları ortaya çıktığında hamerkoplar kısa sürede bu bölgelere taşınırlar.[3]

Davranış ve ekoloji

Hamerkopun davranışları diğer kuşlarda görülmeyen bazı özellikler gösterir. Sıradışı bir özellikleri on kadar hamerkopun "törensel" bir biçimde bir araya gelip birbirlerinin etrafında daireler şeklinde koşarak dönmeleri bu sırada da tepeliklerini kaldırarak, kanatlarını çırparak yüksek sesler çıkarmalarıdır. Bir diğer davranış da bir kuşun diğerinin üzerine çıkmasıdır ancak bu kuşlar çift olmadıkları gibi bunu çiftleşmek amacıyla da yapmazlar.[1][3]

Üreme

Hamerkopların yaptığı büyük yuvanın küçük bir kısmı.

Hamerkop davranışının en garip kısmı bazen 1,5 m'den büyük olan, muhtemelen 10.000 kadar çırpıdan oluşan ve bir insanın ağırlığını çekebilecek olan devasa yuvalardır. Kuşlar yuvanın dışını bulabildikleri parlak renkli her türlü nesne ile süslerler. Mümkün olduğu sürece yuvalarını bir ağacın dallarının oluşturduğu çatala yaparlar ancak gerekli olduğu durumlarda su kıyısına, kayalıklara, insan yapısı duvar veya barajlara ve hatta doğrudan yere de yuvalarını yapabilirler. Erkek ve dişi kuş yuvayı yapmaya öncelikle çamurla birbirine tutturulmuş çırpılardan oluşan bir platform yaparak başlarlar daha sonra yuvanın duvarlarını ve kubbe şeklinde tavanını yaparlar. Yuvanın tabanında çamurla sıvanmış 13 ila 18 cm genişliğinde giriş 60 cm uzunluğunda bir tünel ile hem ebeveynleri hem de yavruları içine alabilecek kadar büyük olan yuva odasına açılır.[3]

Bu kuşlar yuva yapma konusunda kompulsiftirler, üreme dönemi olsun olmasın yılda iç ya da beş yuva yaparlar. Peçeli baykuşlar ve puhular hamerkopları yuvalarından zorla çıkarabilir ve yuvalarına el koyabilirler. Ancak baykuşlar yuvayı terk ettikten sonra hamerkoplar tekrar yerleşebilir.[1] Yılanlar ve Genetta cinsi gibi küçük memeliler ve çeşitli kuşlar terk edilmiş yuvalarda yaşayabilirler. Dokumacı kuşlar, sığırcıklar ve güvercin gibi kuşlar yuvaların dış kısmına kendi yuvalarını yapabilirler.[3]

Hamerkop su üstünde uçarken.

Yuva bittikten sonra erkek ve dişi kuş grup törenlerine benzer nümayişlerde bulunurlar. Dişi kuş üç ila yedi arasında yumurta yumurtlar. Önce beyaz olan yumurtalarda daha sonra lekeler görülür. Hem erkek hem de dişi kuş kuluçkaya yatar ve kuluçka süresi 28 ila 30 gün arasındadır. Ebeveynlerin ikisi de yavrularını bezler. Suda yürüyerek avlanan kuşlarda görülenin aksine yavrularını uzun süre yalnız bırakabilirler. Bu farklı davranışın nedeni muhtemelen yuvalarının kalın duvarlarıdır. Yeni doğan kuşlar gri hav tüyleri ile kaplıdır. Yumurtadan çıktıktan 17 gün sonra baş ve tepelik tüyleri çıkar, bir ay içinde de gövde tüyleri gelişir. 44 ile 5o günlük iken yuvayı terkederler ancak iki aylık olana kadar geceleri yuvada tünemeye devam ederler.[3]

Beslenme

Hemerkoplar gündüz beslenir ve sıklıkla öğlen vakti dinlenmek için yuvalarına tünerler. Genellikle tek olarak ya da çift halinde beslenirler. Besin maddeleri uzun bacaklı suda yürüyerek avlanan kuşlarla aynıdır ama en önemli kısmı amfibiler oluşturur. Ayrıca balık, karides, böcek ve kemirgenlerle de beslenirler. Sığ suda av arayarak yürürler, ayakları ile suyu karıştırarak ya da kanatlarını çırparak avların saklandıkları yerden çıkmalarını sağlarlar.[3]

İnsanlarla ilişkileri

Hamerkoplar hakkında birçok söylence vardır. Bazı bölgelerde diğer kuşların hamerkopların yuvalarını yapmalarına yardım ettiği söylenir.[3] Wilhelm Bleek'e ǀXamlar kamplarının üstünde hamerkopu uçarak ses çıkarttığında bir yakınlarında birinin öldüğünü bildiklerini söylemişlerdir.[4]

Bazı kültürlerde yıldırım kuşu olarak bilinirler ve Buşmanlar bir insana yıldırım çarpmasının nedeninin hamerkop yuvasından yumurta çalmak olduğuna inanırlardı. Aynı zamanda kötülük tanrısı Khauna'nın hamerkop öldürülmesinden hoşlanmadığına da inanırlardı.[5] Eski bir Malgaş inanışına göre hamerkop yuvasını yıkanın cüzzam hastalığına yakalanacağına inanılırdı ve bir Malagaş şiirinde hamerkoptan "kötülük kuşu" olarak söz edilir.[6] Bu tarz inanışlar kuşlara biraz koruma sağlamıştır.[7]

Notlar

  1. ^ a b c d e f g h del Hoyo, J. Elliott, A. & Sargatal, J. (editors). (1992) Handbook of the Birds of the World. Volume 1: Ostrich to Ducks. Lynx Edicions. ISBN 84-87334-10-5
  2. ^ Van Tuinen, Marcel (2001). "Convergence and divergence in the evolution of aquatic birds" (PDF). Proceedings of the Royal Society of London. 26 (8). ss. 1345-1350. 29 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2014. 
  3. ^ a b c d e f g h i j Shukla, Arvind N.; Tyagi, Rajiv (2004). Encyclopaedia of Birds. Anmol Publications PVT. LTD. s. 234. ISBN 81-261-0967-X. 3 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2014. 
  4. ^ Schapera, Isaac (1965). The Khoisan Peoples of South Africa. G. Routledge and Paul. s. 167. 7 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2014. 
  5. ^ Schapera op. cit., p. 189
  6. ^ Fox, Leonard (1990). Hainteny: The Traditional Poetry of Madagascar. Bucknell University Press. ss. 261, 422. ISBN 0-8387-5175-X. 7 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2014. 
  7. ^ Child, Graham; Chitsike, Langford (31 Ağustos 2000). "'Ownership' of Wildlife". Prins, Herbert H. T.; Grootenhuis, Jan Geu; Dolan, Thomas T., editors (Ed.). Wildlife Conservation by Sustainable Use. Hollanda: Springer Press. s. 253. ISBN 0-412-79730-5. 7 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2014. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Balık kartalı</span>

Balık kartalı, monotipik balık kartalıgiller (Pandionidae) familyasından balıkla beslenen yırtıcı bir kuş türü. İri, uzun kanatlı, suya dalarak avlanan bir avcıdır.

<span class="mw-page-title-main">Ak pelikan</span> kuş türü

Ak pelikan, beyaz pelikan ya da ak kutan, pelikangiller (Pelecanidae), familyasından çok büyük bir su kuşu türüdür. Avrupa'nın güneydoğusundan Asya'ya yayılan bölgede ve Afrika'da bataklıklarda ve sığ göllerde yaşar.

<span class="mw-page-title-main">Pelikansılar</span>

Pelikansılar ya da Pelecaniformes orta ve büyük boyda su kuşlarının oluşturduğu kuşlar sınıfına ait bir takımdır. Geleneksel olarak dört parmakları arasında perde bulunan tüm kuşları içeren takım olarak tanımlanmış olsa da bu tanım doğru değildir. Daha önceleri kullanılan kürek ayaklılar ya da kürek ayaklı kuşlar adlandırması da bu yanlış tanımlamadan gelir. Çoğunun boğazlarındaki deri tüysüzdür ve burun delikleri işlevi olmayan yarıklar hâline dönüşmüş ve bu nedenle ağızdan soluma yapmaktadırlar. Balık, kalamar benzeri deniz hayvanlarıyla beslenirler. Koloniler hâlinde yuva yaparlar ancak bireysel çiftler tek eşlidir. Yavruları yumurtadan tüysüz ve gözleri açılmamış olarak çıkar, bakıma ihtiyaçları vardır.

<span class="mw-page-title-main">Sümsük kuşugiller</span>

Sümsük kuşugiller (Sulidae), Suliformes takımına ait bir familya. Balık ve benzeri avlarını suya dalarak avlayan, orta büyüklükte ve deniz kıyılarında yaşayan kuşlardır. Bu familyada yer alan on tür eski kaynaklarda Sula cinsi içinde sınıflandırılmıştır. Ancak Sula ve Morus cinsleri morfolojik ve davranışsal özellikleri ile kolayca birbirlerinden ayırt edilebilirler. Bu iki cinsin DNA dizilimleri de birbirinden farklıdır. Papasula abbotti türü ise muhtemelen daha eski bir ortak atadan ayrılmıştır ve diğer iki cinsten farklılık gösterdiği için monotipik Papasula cinsinde sınıflandırılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Leylekgiller</span> Bir kuş familyası

Leylekgiller ya da Ciconiidae, kendilerine özgü Ciconiiformes takımında sınıflandırılan, sulak alanlarda yaşayan, leylek diye bilinen kuşları kapsayan bir familyadır.

<span class="mw-page-title-main">Aynakgiller</span>

Aynakgiller (Threskiornithidae), Pelecaniformes takımına ait, karada ve sulak alanlarda yaşayan kuşları kapsayan bir familya. Familya içinde 36 tür sınıflandırılmaktadır.Bunlardan Threskiornis solitarius türünün soyu tükenmiştir. Geleneksel olarak iki altfamilya olarak sınıflandırılır: Aynaklardan oluşan Threskiornithinae ve kaşıkçılardan oluşan Plataleinae. Ancak yakın dönemde yapılan genetik araştırmalar bu geleneksel sınıflandırmanın düzeltilmesi gerektiğini ve kaşıkçıların Eski Dünya aynakları ile sınıflandırılması gerektiğini ve Yeni Dünya aynaklarının ise daha erken zamanda ortak atadan ayrıldığını göstermektedir.

<span class="mw-page-title-main">Leylek</span> Büyük ve uzun bacaklı bir tür kuş

Leylek, leylekgiller (Ciconiidae) familyasından büyük ve uzun bacaklı bir kuş türü. Siyah kanat uçuş tüylerinin dışında tamamen beyazdır, gagası ve bacakları erişkinlerde kırmızı, yavrularda ise siyahtır. Büyük bir kuş olup 100–115 cm uzunluğunda, 2,3 ila 4,5 kg ağırlığındadır, kanat açıklığı ise 155–215 cm'dir. Cüssesi biraz farklı olan iki alt türü ise Avrupa'da, kuzeybatı Afrika'da ve güneybatı Asya'da bulunur. Leylekler uzun mesafelere göç ederler. Çoğunlukla tropikal Sahraaltı Afrika'dan Güney Afrika'nın güneyine ve hatta Hindistan alt kıtasının güneyine kadar olan bölgede kışı geçirirler. Avrupa'dan Afrika'ya göç ederken Akdeniz üzerinden değil, doğuda Levant üzerinden, batıda da Cebelitarık Boğazı'ndan geçerler. Bunun nedeni uçmak için gereksinim duydukları hava termallerinin deniz üzerinde oluşmamasıdır. Yerde yürürken durmadan, yavaşça hareket ederler. Leylekgiller ailesinin diğer üyeleri gibi boynu tamamen gerilmiş şekilde uçarlar.

<span class="mw-page-title-main">Kahverengi pelikan</span> pelikangiller (Pelecanidae) familyasından 8 pelikan türünün en küçüğü olan bir su kuşu

Kahverengi pelikan, pelikangiller (Pelecanidae) familyasından 8 pelikan türünün en küçüğü olan bir su kuşu türüdür. Amerika'da yaşayan bu kuş türü ABD'nin güney ve batı sahillerinde en iyi bilinen kuş türlerinden biridir. Batı Yarımkürede bulunan üç pelikan türünden biri olduğu gibi balıkları denize dalarak avlayan iki pelikan türünden biridir.

<i>Malurus leucopterus</i>

Malurus leucopterus, Maluridae familyasından ötücü kuş türü. Queensland’in ortasından ve Güney Avustralya’dan Batı Avustralya’ya Avustralya’nın kuru bölgelerinde yaşar. Eşeysel dimorfizm gösteren bu türün erkekleri üreme döneminde parlak mavi gövde tüylerine, kara gagaya ve beyaz kanatlara sahiptir. Dişinin tüyleri kum-kahverengi ve açık mavi kuyruk tüyleridir. Genç erişkin erkekler de dişiler ile aynı tüylere sahiptir. Üç alt türü tanınmıştır. Ana karada bulunan ana ırkın dışında diğer ırklardan biri Dirk Hartog Adası’nda diğeri ise Batı Avustralya’nın açığında bulunan Barrow Adası’nda yaşar. Bu adalarda bulunan ırkların üreme dönemi tüyleri maviden çok kara renklidir.

<i>Ephippiorhynchus</i>

Ephippiorhynchus leylekgiller familyasında yer alan bir kuş cinsidir.

<span class="mw-page-title-main">Kara balıkçıl</span> Kuş türü

Kara balıkçıl balıkçılgiller (Ardeidae) familyasından bir kuş türü. Afrika'da yaşar.

<span class="mw-page-title-main">Pabuç gagalı</span>

Pabuç gagalı ya da pabuç gagalı leylek, leyleğe benzeyen çok büyük bir kuş türüdür. Adını çok büyük ve ayakkabıya benzeyen gagasından alır. Genel biçim itibarıyla leyleğe benzese ve daha önceden leyleksiler (Ciconiiformes) takımında sınıflandırılmış olsa da diğer yaşayan kuşlarla olan akrabalık ilişkisi tam olarak belirlenememiştir. Bazı otoriteler pelikansılar (Pelecaniformes) takımı içinde sınıflandırmaya başlamıştır. Monotipik Balaenicipitidae familyasındaki monotipik Balaeniceps cinsinin tek türüdür. Erişkin kuşlar genel olarak gri tüylere sahip iken genç kuşlar daha kahverengi tüylere sahiptir. Afrika'nın tropikal doğu bölgesinde, Sudan'dan Zambiya'ya kadar büyük bataklıklarda yaşarlar.

<span class="mw-page-title-main">Küçük pelikan</span>

Küçük pelikan, pelikangiller (Pelecanidae) familyasından çok büyük bir su kuşu türüdür. Afrika'nın sığ gölleri ve bataklıkları ile Arabistan Yarımadasının güneyinde ve Hindistan'ın güneyinde yaşarlar. Madagaskar'da soyları tükenmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Amerika ak pelikanı</span>

Amerika ak pelikanı, pelikangiller (Pelecanidae) familyasından çok büyük bir su kuşu türüdür. Üreme dönemini Kuzey Amerika'nın iç su havzalarında geçirir, kışları güneye ve kıyılara Orta ve Güney Amerika'ya kadar göç eder.

<i>Pelecanus philippensis</i>

Pelecanus philippensis, pelikangiller (Pelecanidae) familyasından çok büyük bir su kuşu türüdür. Üreme dönemini Pakistan'ın güneyinden Hindistan boyunca Endonezya'ya kadar olan bölgede Asya'nın güneyinde geçirir. Kapalı su havzalarında ve kıyılarda yaşar. Uzak mesafeden aynı bölgede yaşayan diğer pelikan türlerinden ayırt etmek zordur ancak yakın mesafede üst gagasında bulunan benekler, tüylerinin parlak olmaması ve gri renkli olması ayırt edici özellikleridir. Bazı bölgelerde insan yerleşimlerine yakın yerlerde büyük koloniler hâlinde yuvalanırlar.

<i>Phimosus infuscatus</i> Kuş

Phimosus infuscatus Threskiornithidae familyasında yer alan monotipik kuş cinsi Phimosus içinde sınıflandırılan tek kuş türüdür.

<span class="mw-page-title-main">Ak aynak</span>

Ak aynak Threskiornithidae familyasında yer alan bir aynak türüdür. ABD'nin doğu kıyılarının kuzeyinden güneye doğru Meksika Körfezi boyunca Yeni Dünya tropik kıyılarının çoğunda yaşar. Orta boyda bir kuş olan bu aynağın tüyleri beyaz, aşağıya doğru kıvrık uzun gagası ve uzun ayakları parlak kızıl-turuncu ve yalnızca uçuş sırasında görülen kanat tüylerinin ucu da siyah renklidir. Erkekler dişilerden daha büyüktür ve gagaları daha uzundur. Üreme döneminde ABD'nin Atlantik kıyısı boyunca Meksika ve Orta Amerika'nın doğu kıyılarında bulunurlar. Üreme dönemi dışında yaşadıkları alan Kuzey Amerika'nın içlerine ve Karayipler'e kadar uzanır. Ayrıca Güney Amerika'da Kolombiya ve Venezuela kıyılarında da bulunur. Venezuela'nın ortasındaki popülasyon kızıl aynak ile birlikte bulunur ve bu iki tür kendi aralarında çiftleşebilmektedir. Ak aynak ile kızıl aynak bazı otoriteler tarafından tek tür olarak sınıflandırılmaktadır.

<i>Microcarbo africanus</i>

Microcarbo africanus karabatakgiller (Phalacrocoracidae) familyasından bir kuş türüdür. Sahra Çölü'nün güneyinden itibaren Afrika'nın büyük bir bölümünde ve Madagaskar'da yaşar. Göçmen değildir ancak mevsimsel olarak yer değiştirebilir.

<i>Uria aalge</i> kuş türü

Uria aalge, dalıcımartıgiller familyasından bir deniz kuşu türüdür. Atlantik ve Pasifik Okyanuslarının arktik sularında yaşarlar. Zamanının çoğunu denizde geçiren bu kuş kayalık kıyılara ve adalara üremek için konar.

<i>Pityriasis gymnocephala</i>

Pityriasis gymnocephala Borneo'ya endemik, Passeriformes takımında sınıflandırılan monotipik Pityriaseidae familyasının Pityriasis monotipik cinsinin tek kuş türüdür. Gizemli ve çok yaygın olarak görülmeyen bu tür Borneo adasının yağmur ormanlarında yaşar.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.