İçeriğe atla

Halys Nehri Muharebesi

Halys Nehri Muharebesi
Lidya-Med savaşı

MÖ 6. yy başlarında Lidya ve Med krallıklarının sınır bölgelerindeki Halys Nehri
Tarih28 Mayıs 585 MÖ (sözde)
Bölge
Halys Nehri (Günümüzde Kızılırmak, Türkiye) (sözde)
Sonuç

Muharebe, güneş tutulması tarafından kesintiye uğradığından beraberlik

  • Barış anlaşması
Taraflar
Lidya İmparatorluğuMed Krallığı
Komutanlar ve liderler
AlyattisSiyaksares ya da Astyages

Halys Nehri Muharebesi ya da Tutulma Muharebesi[1] MÖ 6. yüzyılın başlarında Medler ve Lidyalılar arasında çatışmadır. Sonuç, her iki tarafın da bir barış anlaşması müzakere etmesine ve altı yıllık bir savaşı sona erdirmesine yol açan bir beraberlikti. Herodot'a göre, savaş sırasında bir güneş tutulmasının ortaya çıkması bir alamet olarak yorumlandı ve muharebeyi kesintiye uğrattı.

Arka plan

Herodot, Medler ile Lidyalılar arasındaki savaşın, bir grup İskit'in Media'dan Lidya'ya kaçmasından sonra başladığını kaydeder. Bu İskitler daha önce Med Kralı Siyaksares'in sarayında kalıyorlardı, ancak Siyaksares tarafından küçük düşürüldükten sonra, Lidya Kralı Alyattis'e kaçmadan önce Med bir çocuğu öldürüp, etiyle bundan habersiz Siyaksares'e yemek yapıp yedirdiler. Siyaksares bunu öğrenince hemen Alyattis'in İskitleri iade etmesini istedi, ancak talebi reddedildi ve böylece Medler ile Lidyalılar arasında savaş çıktı.[2] Bu hikâye, çoğu modern tarihçi tarafından şüpheyle ele alınır.

Muharebe

Herodot, savaşın altıncı yılında, Kral Alyattis komutasındaki Lidyalılar ve Siyaksares komutasındaki Medlerin belirsiz bir muharebeye giriştiklerini ve günün aniden geceye dönüşmesiyle her iki tarafın da muharebenin durdurmasına ve bir barış anlaşması müzakerelerine yol açtığını yazar. Herodot ayrıca gün ışığının kaybının Miletli Thales tarafından tahmin edildiğinden bahseder. Ancak muharebenin yerini belirtmez.[3]

Daha sonra, Siyaksares kendisinden talepte bulunmak için gönderildiğinde Alyattis'in yandaşlarından vazgeçmeyi reddetmesi üzerine, Lidyalılar ve Medler arasında savaş patlak verdi ve beş yıl boyunca çeşitli başarılarla devam etti. Bu süreçte Medler Lidyalılara karşı birçok zafer kazandılar ve Lidyalılar da Medlere karşı birçok zafer kazandı. Diğer savaşları arasında bir gece nişan vardı. Bununla birlikte, denge her iki ulusun da lehine olmadığı için, altıncı yılda başka bir çarpışma oldu ve bu sırada, savaş iyice ısınırken, gün aniden geceye dönüştü. Bu olay Miletli Thales tarafından önceden bildirilmişti, o da İyonyalıları bu konuda önceden uyarmış ve olayın tam olarak gerçekleştiği yılı saptamıştı. Medler ve Lidyalılar, değişimi gözlemlediklerinde, savaşmayı bıraktılar ve barış şartlarının kabul edilmesini istiyorlardı.[4]

Qyzqapan türbesi, muhtemelen Siyaksares (detay) rölyefi.[5]

Barış anlaşmasının şartları kapsamında Alyattis'in kızı Aryenis, Siyaksares'in oğlu Astyages ile evlendi ve Halys Nehri (Günümüzde Kızılırmak, Türkiye) iki savaşan ulusun sınırı olarak ilan edildi.

Güneş tutulması

Cicero, Thales'in Astyages döneminde bir güneş tutulmasını başarılı bir şekilde tahmin eden ilk insan olduğundan bahseder.[6] Siyaksares'in oğlu ve halefiydi ve hükümdarlığı, Siyaksares'in ölümünden sonra savaşın sonunda başladı.

Gaius Plinius Secundus, Thales'in Alyattis döneminde bir güneş tutulması tahmin ettiğinden de bahseder.[7]

Herodot'un olayı güneş tutulması olarak tanımlaması okunursa, o zaman modern astronomik hesaplamalara dayanarak 28 Mayıs MÖ 585'teki güneş tutulması (Thales Tutulması) ile özdeşleştirilebilir, dolayısıyla savaşın kesin tarihini verir. Savaşın yeri için bazı bilim adamları Halys Nehri'nin (Günümüzde Kızılırmak, Türkiye) iki krallık arasındaki sınır bölgesinde yer aldığını varsaymaktadır.[1] Isaac Asimov'un belirttiği gibi, bu, meydana gelmeden önce tarihi doğru bir şekilde belirlenen, kaydedilen en eski tutulma olacaktır.[8]

Bununla birlikte, böyle bir okuma çeşitli nedenlerle oldukça sorunludur ve bu nedenle çeşitli bilim adamları tarafından tartışmalıdır. Örneğin, o döneme ait bilinen astronomik bilgiler, Thales'in tutulmayı tahmin etmesi için yeterli değildi.[9] Ayrıca, güneş tutulması savaşın herhangi bir makul yerinde gün batımından kısa bir süre önce gerçekleşecekti ve günün o saatinde savaşların gerçekleşmesi çok nadirdi. Ayrıca, Herodot tarafından başka bir yerde bildirilen Med krallarının listesi ve krallık uzunluklarına dayanarak, Siyaksares tutulmadan 10 yıl önce öldü.[10][11]

Kaynakça

  1. ^ a b Kevin Leloux: The Battle of the Eclipse (May 28, 585 BC): A Discussion of the Lydo-Median Treaty and the Halys Border. In: Polemos. Volume 19, no. 2, 2016, ISSN 1331-5595, pp. 31–54, in particular 37–39, 49 (online 31 Mart 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)
  2. ^ Herodotus (2013). The Histories. Holland, Tom tarafından çevrildi. ss. 36. 
  3. ^ Herodot: Herodot Tarihi 1,74,2 (online 31 Mart 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)
  4. ^ The Histories 29 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Herodot.
  5. ^ Gershevitch, I.; Fisher, William Bayne; Avery, Peter; Boyle, John Andrew; Frye, Richard Nelson; Yarshater, Ehsan; Jackson, Peter; Melville, Charles Peter; Lockhart, Laurence; Hambly, Gavin (1985). The Cambridge History of Iran (İngilizce). Cambridge University Press. s. 139. ISBN 9780521200912. 31 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2022. 
  6. ^ Cicero: De divinatione 1,49 (online 31 Mart 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)
  7. ^ Gaius Plinius Secundus: Naturalis historia 2,9 (53) (online 31 Mart 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)
  8. ^ "Happy Birthday to Science", by Tom Mandel, at the Chicago Sun-Times (archived at HighBeam Research); published 28 Mayıs 1990; retrieved 11 Nisan 2014
  9. ^ Querejeta, M. (2011). "On the Eclipse of Thales, Cycles and Probabilities". Culture and Cosmos. 15: 5–. arXiv:1307.2095 $2. Bibcode:2013arXiv1307.2095Q. doi:10.46472/CC.0115.0203. 
  10. ^ Alden A. Mosshammer: Thales' Eclipse. Transactions of the American Philological Association, Vol. 111, 1981, pp. 145–155 (JSTOR 22 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)
  11. ^ Otta Wenskus (2016). "Die angebliche Vorhersage einer Sonnenfinsternis durch Thales von Milet. Warum sich diese Legende so hartnäckig hält und warum es wichtig ist, ihr nicht zu glauben" (PDF) (Almanca). ss. 2-17. 19 Ocak 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Lidya</span> Anadoluda Tunç Çağının sonlarından başlayarak MÖ VI. yüzyıla kadar hüküm süren Lidya medeniyetinin merkezini oluşturan tarihî bölge

Lidya, Anadolu'da Tunç Çağı'nın sonlarından başlayarak MÖ 6. yüzyıla kadar hüküm süren Lidya medeniyetinin merkezini oluşturan tarihî bölge. Esas olarak Gediz Nehri ve Küçük Menderes vadilerini kapsayan, günümüzde yaklaşık olarak Manisa ve Uşak illerine denk gelen bölgedir. Lidya medeniyetinin tarih sahnesinden çekilmesinden sonra da Roma İmparatorluğu dönemine kadar bu isimle anılmıştır. Kuzeyinde Misya, güneyinde Karya, doğusunda Frigya, batısında ise İyonya bölgeleri bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Thales</span> Antik Yunan filozof ve matematikçi

Miletli Thales, Milet, İyonya'dan bir Antik Yunan matematikçi, astronom ve Sokrat öncesi filozoftu. İlk filozoflardan olduğu için felsefenin ve bilimin öncüsü olarak adlandırılır. İyonya Aydınlanmasının başlatıcısı olarak bilinir ve Eski Yunan'ın Yedi Bilge'sinden ilkidir. Ticaretle uğraşmış ve bu nedenle Mısır'da bulunmuştur. Günümüze ulaşmış hiçbir metni yoktur. Yaşadığı döneme ait kaynaklarda da adına rastlanamaz ancak hakkındaki bilgiler Herodot, Laertios Diogenes, Aristoteles, Theophrastus gibi antik yazarlardan edinilir.

<i>Herodot Tarihi</i>

Histories, Herodot'un Batı edebiyatı'nda tarihin kurucu eseri olarak kabul edilir. Tamamen tarafsız bir kayıt olmasa da, Batı'nın bu konulardaki en önemli kaynaklarından biri olmaya devam etmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Medler</span> Antik İranlılar

Medler, İran'ın kuzeybatı bölgesinde yaşayan eski İran halklarından biridir. Yunanlar bu halkın yaşadığı bölgeye Medya adını vermişlerdir. Medler ilk kez Asur kralı III. Salmaneser'in dönemindeki yazılarda "Mada" adı ile kaydedilmişlerdir. Medler'in şu anki adı Antik Yunan dilindeki Mêdos'tan (Μῆδος) gelmektedir. Asurlular "Medyan ülkesi", Kurmada, Mata veya Manda olarak kendilerinden bahsederken, Babiller onları Ummān-manda olarak adlandırdılar.

<span class="mw-page-title-main">Siyaksares</span> Antik çağdaki Med lideri

Siyaksares, MÖ 625-585 yıllarında yaşamış olan, Fraortis'in oğlu, Medya devletinin kralıdır. Siyaksares, Asurlular’ı yenerek şimdiki Afganistan, İran, Pakistan ve Türkiye'nin de içinde bulunduğu topraklarda güçlü bir Med imparatorluğu kurdu.

<span class="mw-page-title-main">Lidyalılar</span>

Lidyalılar Anadolu grubunun ayırt edici Hint-Avrupa Lidya dilini konuşan, batı Anadolu bölgesindeki Lidya'da yaşayan Anadolu kökenli bir halktı. Dilleri, Hitit dili ile benzerlik gösterir.

MÖ 7. yüzyıl, MÖ 700'ün ilk günü başlamış ve MÖ 601'in son günü bitmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Kolhis</span> Antik Çağdaki bir krallık ve tarihsel bölge

Kolhis ya da Kolhis Krallığı, Karadeniz'in doğu kıyılarında, bugünkü Gürcistan'ın batısında kurulmuş Antik Çağ krallığıdır.

<span class="mw-page-title-main">İyonya Ayaklanması</span>

İyonya Ayaklanması Aiolis, Doris, Kıbrıs ve Karya'nın birleşmesiyle, Önasya üzerindeki Ahameniş İmparatorluğu hakimiyetine karşı geliştirdikleri, MÖ 499–493 tarihleri arasında gerçekleşen askerî bir ayaklanmadır. İyonya şehir devletlerini ayaklanmaya iten neden esas itibarıyla Önasya üzerindeki Pers hakimiyetiydi. Öte yandan Milet'in iki tiranının, Histiaeus ile Aristagoras'ın kişisel karar ve uygulamaları, ayaklanmayı başlatan ve sürükleyen görünürdeki ana dinamikler olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Tutulma</span>

Tutulma, bir astronomik objenin geçici olarak önüne engel gelerek kapanması sonucu oluşur ki bu ya önüne başka bir cisim gelmesi ya da gözlemci ve objenin arasına başka bir cisim gelmesi ile olur.

<span class="mw-page-title-main">Eddington deneyi</span>

Eddington deneyi, 1919'da İngiliz gök bilimciler Frank Watson Dyson ve Arthur Stanley Eddington tarafından düzenlenen gözlemsel bir Genel Görelilik testiydi. Gözlemler, biri Batı Afrika Príncipe adasına, diğeri ise Brezilya'nın Sobral kasabasına olmak üzere iki seferle 29 Mayıs 1919'daki tam güneş tutulması sırasında gerçekliştirildi. Bu gözlemin amacı, Güneş'in yanından geçen yıldız ışığının, güneşin kütleçekiminden kaynaklanan sapmasını ölçmekti. Bu sapmanın değeri Albert Einstein tarafından 1911 tarihli bir makalede öngörülmüştü ve 1915 Genel Görelilik teorisi için önerilen testlerden biriydi. Gözlem sonuçları Eddington tarafından Londra Kraliyet Cemiyeti'ne sunuldu ve bazı görüşmelerden sonra kabul edildi. Gazetede sonuçlarının yer almasının ardından, Einstein ve teorileri dünya çapında ün kazandı.

<span class="mw-page-title-main">İyonya Aydınlanması</span>

İyonya Aydınlanması, Arkaik Yunanistan'da MÖ 6.yüzyılda başlayan bilimsel düşünce, doğanın açıklanması, fenomenlerin arkasındaki nedenselliği açıklama alanındaki bir dizi gelişmelerdir. Bu hareketlenmeler Anadolu'nun batısında İyonya kıyılarındaki Milet, Sisam, Halikarnas gibi şehirlerdeki birkaç ileri düşünürler tarafından başladı

<span class="mw-page-title-main">Thales tutulması</span> güneş tutulması

Thales Tutulması, Herodot'un Tarihi'ne göre, Yunan filozof Miletli Thales tarafından doğru bir şekilde tahmin edilen bir güneş tutulmasıydı. Herodot'un hesabı doğruysa, bu tutulma, meydana gelmeden önce bilindiği için kaydedilen en eski tutulmadır. Birçok tarihçi, öngörülen tutulmanın 28 Mayıs MÖ 585'teki güneş tutulması olduğuna inanmaktadır. Thales'in tutulmayı tam olarak nasıl öngördüğü belirsizliğini korumaktadır; bazı bilim adamları, tutulmanın asla tahmin edilmediğini iddia etmektedir. Diğerleri farklı tarihler için tartıştılar, ancak yalnızca 28 Mayıs MÖ 585'teki tutulma, tarihsel olayı açıklamak için gerekli görünürlük koşullarıyla eşleşmektedir.

Madyes, MÖ 659-625 yılları arasında hüküm süren bir İskit kralıydı. Madyes, İskit kralı Bartatua ve Asur prensesi Šērūʾa-ēṭirat'ın oğluydu ve dayısı kral Asurbanipal Yeni Asur İmparatorluğu'nun kralıydı. Döneminde İskit gücünü zirveye çıkardı ve geniş İskit istilası görüldü.

<span class="mw-page-title-main">Matieni</span>

Matiene, Mannae'nin daha eski krallığının topraklarında kuzeybatı İran'daki bir krallığın adıydı. Strabon, Batlamyus, Herodot, Polibios ve Gaius Plinius Secundus gibi antik tarihçiler, Medya'nın kuzeybatısında bulunan bir bölgeyi belirtmek için Mantiane, Martiane, Matiana, Matiani, Matiene, Martuni gibi isimlerden bahsederler."

<span class="mw-page-title-main">Pteria (Kapadokya)</span>

Pteria Kuzey Kapadokya'da bulunan bu antik kent Asurluların başkentiydi. Herodot'a göre M.Ö. 547 yılında Lidya kralı Kroisos tarafından ele geçirilip yıkılmıştır. Ayrıca Büyük Kiros ile Kroisos arasında kazananı belirsiz bir savaş olan Pteria Muharebesi'nin de geçtiği yerdi.

<span class="mw-page-title-main">Pers İsyanı</span> Persiste Büyük Kirosun Med İmparatorluğuna karşı yürüttüğü sefer

Pers İsyanı veya Med-Pers Savaşı, MÖ 6. yüzyılın ortalarında Med Kralı Astyages'in Persis'e karşı yürüttüğü askeri bir seferdir. Klasik kaynaklar Persis'in Med yönetimine karşı ayaklanan Med Krallığı'nın bir vasalı olduğunu iddia etse de döneme ait kanıtlar bunu doğrulamamaktadır. Büyük Kiros önderliğindeki Persler, bazı savaşlardan sonra galip gelerek Med topraklarını fethedip Ahameniş İmparatorluğu'nu kurmuşlardır.

Harpagos, ayrıca Harpagus olarak da bilinir, MÖ 6. yüzyılda yaşamış Med generaldir. Herodot tarafından Pasargad Muharebesi sırasında taraf değiştirerek Büyük Kiros'un tahta geçmesini sağlamasıyla tanınır.

Hyrba Muharebesi, Persler ile Medler arasında MÖ 552 civarında gerçekleşen ilk muharebedir. Bu aynı zamanda Perslerin ayaklanmasından sonraki ilk muharebedir. Bu eylemler (çoğunlukla) Büyük Kiros tarafından yönetilmiş ve antik Ortadoğu'nun güçlerini değiştirmiştir. Perslerin muharebedeki başarısı, Perslerin ilk imparatorluğunun kurulmasına yol açmış ve Kiros'un bilinen dünyanın hemen hemen tamamını on yıl sürecek fethetmesinin başlangıcı olmuştur. Muharebenin ayrıntılı bir anlatımını yapan tek otorite Şamlı Nikolaos olsa da, Herodot, Ktesias ve Strabon gibi diğer tanınmış tarihçiler de kendi anlatımlarında muharebeden bahsetmektedirler.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.