İçeriğe atla

Halszkaraptor

Halszkaraptor
Yaşadığı dönem aralığı: 75-71 myö
Kampaniyen-Senozoyik 
PreЄ
J
↓
Holotip örneği
Biyolojik sınıflandırma Bu sınıflandırmayı düzenle
Âlem:Animalia
Şube:Chordata
Klad:Dinosauria
Klad:Saurischia
Klad:Theropoda
Familya:†Dromaeosauridae
Alt familya:†Halszkaraptorinae
Cins:†Halszkaraptor
Cau vd., 2017
Tip tür
†Halszkaraptor escuilliei
Cau vd., 2017

Halszkaraptor ("Halszka hırsızı"), geç Kretase döneminde Moğolistan'da yaşamış bir dromaeosaurid dinozor cinsidir. Bilinen tek türü Halszkaraptor escuilliei'dir.[1]

Bilim insanları, tip örneği (holotip) mevcut timsahlardan ve suda yaşayan kuşlardan gelen kemik dokularıyla karşılaştırarak yarı sucul yaşam biçiminin kanıtı buldu. Yapılan bir filogenetik analiz sonucu cinsin, Mahakala ve Hulsanpes ile birlikte bazal alt familya Halszkaraptorinae'yu oluşturduğu ortaya çıktı.[2]

Keşif

Holotipe ait kafatası

Halszkaraptor'un holotipi büyük olasılıkla güney Moğolistan'daki Ukha Tolgod'daki Djadochta Oluşumu'ndan ortaya çıktı ve fosil kaçakçıları tarafından yasadışı olarak çıkarıldı.[3] Fosil satıcısı Eldonia şirketinden François Escuillié'nin fosili elde etmesinden önce Japonya ve İngiltere'deki birkaç koleksiyoncu tarafından birkaç yıl boyunca fosil sahiplenildi. Escuillié, fosili yeni bir tür olarak tanımladı ve 2015'te türün daha ayrıntılı doğrulaması için paleontolog Pascal Godefroit ve Andrea Cau'ya göstermek için Brüksel'e götürdü.[4][5] Otoriterler, diğer tanınmış paleontologlar ve Avrupa Senkrotron Radyasyon Kuruluşu (ESRF) tarafından fosilin gerçekliği onaylandıktan sonra tür hakkında detaylı bir çalışma Nature dergisinde yayımlandı. Müzakerelerin ardından Escuillié, fosilin Moğolistan makamlarına iade edilmesine onay verdi. Uzmanlar, fosilin yaklaşık 75 milyon yıllık olduğunu söylemektedirler.[6]

Halszkaraptor escuilliei türü 2017'de Andrea Cau, Vincent Beyrand, Dennis F.A.E Voeten, Vincent Fernandez, Paul Tafforeau, Koen Stein, Rinchen Barsbold, Khishigjav Tsogtbaatar, Philip John Currie ve Pascal Godefroit tarafından tanımlanmıştı. Cinse verilen ad, Moğolistan'a birçok sefer düzenleyen ve Latincedeki raptor (yırtıcı kuş, etçil kuş) "yağmacı" ile yakından bağlantısı olan Hulsanpes'ten gelmektedir. Özel adı, numuneyi bilim için kullanılabilir hale getiren Escuillié adına verildi.

MPC D-102/109 holotipi, geç Kampaniyen'den kalma Bayn Dzak Member of the Djadochta Formation'ın turuncu kumtaşı tabakasında bulunmuştur. Kafatası nispeten komple bir iskeletten oluşmaktadır. 2017'de fosil daha tamamlanmamıştır. Bu noktada fosil tüccarları tarafından yapılan iş genelde iskeletin sol tarafını ortaya çıkardı. Senkrotron, kemiklerin kayada devam ettiğini ve bu parçanın muhtemelen bir kimera -farklı türlerin kemiklerinin yapay bir birleşimi- olmadığını ancak burun tepesinin sıva ile restore edildiğini ve bazı elementlerin tutkalla kayaya yeniden bağlandığını ortaya çıkardı. İskelet büyük ölçüde eklemli ve sıkıştırılmamıştır. Yaklaşık bir yaşında bir subadult bireyi temsil etmektedir.

Açıklama

Bir insanla boyut karşılaştırması

Halszkaraptor, bir yeşilbaş boyutundadır. Kafası yaklaşık 7 santimetre uzunluğunda, boynu 21 santimetre, sırtı 13 santimetre ve kuyruksokumu kemiği 5 santimetredir. Tanımlayıcı yazarlar, bazı ayırt edici özelliklerini belirttiler. Bunlardan bazıları kendiliğinden biçim değiştirmedir. Ön burun kemiği olan premaxilla, burnun uzunluğunun %32'sini işgal eden düzleştirilmiş bir burun oluşturur. Premaxilla on bir diş taşımaktadır. Elmacık (jugal) kemiği çubuk şeklindedir. Boynu son derece uzundur ve burun deliği uzunluğunun yarısını kadardır. Boyun omurlarının postzygapofizlerinde epipofiz yoktur. Boyun omurlarında sinirsel omurga sayısı fazlasıyla azalmıştır: ikinci ila beşinci omurgada bunlar sadece düşük sırt iken daha sonraki boyun omurlarınnda bunlar mevcut değildir. Kuyruk kökünün şeridi, beşgen bir profile sahiptir. Üçüncü parmaktaki ilk falanks (parmak kemiği) üçüncü metakarpal (el tarağı kemiği) uzunluğunun %47'sine sahiptir.[7]

Ayrıca, kendi içlerinde benzersiz olmayan özelliklerin benzersiz bir kombinasyonu mevcuttur. Dış kemikli burun deliği, maksillanın ön dalına bağlandığı nokta olan premaksillanın ana gövdesinin arkasında yer alır. Postorbital kemiğin inen dalı çubuk şeklindedir. Boyun ve sırttaki omur sayısı toplam yirmi ikidir. Sadece yedinci, sekizinci ve dokuzuncu boyun omurlarının yanlarında pleurocoel, pnömatik çöküntüler bulunur. Kuyruk tabanı ile orta kuyruk arasındaki geçiş, yedinci ila sekizinci omurlarda bulunur. Üçüncü parmak ikinci parmaktan daha uzundur.[1]

Sınıflandırma

Tanımlayanların yaptığı filogenetik incelemelere dayalı kladogram aşağıda bulunmaktadır. Cau ve meslektaşları (2017), Halszkaraptor'un, Hulsanpes ve Mahakala'nın oluşturduğu bir grubun kardeş grubu olduğunu bulmuşlardır:[1]

Dromaeosauridae
Halszkaraptorinae
 

Halszkaraptor 

 
 
 

Mahakala

 
 

Hulsanpes

 
 
 
 
 

Unenlagiinae 

 
 
 

Shanag 

 
 
 

Zhenyuanlong 

 
 
 

Microraptoria 

 
 
 

Bambiraptor

 
 
 

Tianyuraptor

 
Eudromaeosauria
 

Dromaeosaurinae 

 
 

Velociraptorinae 

 
 
 
 
 
 
 
 
 

Paleobiyoloji

Halszkaraptor escuilliei'nin kanatlı yüzme kullanan su kuşlarına dayalı tüyleri ve yüzme duruşu ile yeniden canlandırması.

Halszkaraptor, koşmak için güçlü arka ayakları ve yüzmek için ön ayakları gibi daha küçük yüzgeçleri de dahil olmak üzere hem suda hem de karada vakit geçirmesine izin veren özelliklere sahipti. Kısa kuyruk, ağırlık merkezini daha öne getirirdi, bu da yüzmek için yürümekten daha yararlıdır. Gövde, teropodlarda normalden daha dik tutulurdu. Bu amaçla, kalça eklemi ve uyluk kemiğinde arka uzuvların daha iyi uzatılması için uyarlanmalar vardır. Ağzında birçok keskin, geriye kıvrılmış diş, uzun bir boyun ve burnunda sudaki titreşimleri algılamasına izin vermiş olabilecek duyusal sinirler vardı ve bu da bilim insanlarının onun suda yaşayan avları avladığına inanmalarına yol açtı. Üremek için karaya çıkmak zorundaydı, çünkü tüm dinozorlar gibi yumurtalarını karaya bırakması gerekiyordu.[1]

Dış bağlantılar

Kaynakça

  1. ^ a b c d Cau, A.; Beyrand, V.; Voeten, D.; Fernandez, V.; Tafforeau, P.; Stein, K.; Barsbold, R.; Tsogtbaatar, K.; Currie, P.; Godrfroit, P. (6 Aralık 2017). "Synchrotron scanning reveals amphibious ecomorphology in a new clade of bird-like dinosaurs". Nature. doi:10.1038/nature24679. 6 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2018. 
  2. ^ "A newly discovered duck-like dinosaur had a neck like a goose's and claws like velociraptors'". Business Insider France (Fransızca). 13 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2017. 
  3. ^ "This duck-like dinosaur with killer claws ran, swam and tore prey to shreds". USA TODAY (İngilizce). 13 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2017. 
  4. ^ Greshko, Michael (6 Aralık 2017). "Duck-Like Dinosaur Is Among Oddest Fossils Yet Found". National Geographic Society. 7 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Aralık 2017. 
  5. ^ Davis, Nicola (6 Aralık 2017). "Smuggled fossil 'very weird' new species of amphibious dinosaur, say experts". The Guardian. 2 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Aralık 2017. 
  6. ^ Fleur, Nicholas St (6 Aralık 2017). "This Duck-Like Dinosaur Could Swim. That Isn't the Strangest Thing About it". The New York Times (İngilizce). ISSN 0362-4331. 13 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2017. 
  7. ^ Cau, Andrea; Beyrand, Vincent; Voeten, Dennis F. A. E.; Fernandez, Vincent; Tafforeau, Paul; Stein, Koen; Barsbold, Rinchen; Tsogtbaatar, Khishigjav; Currie, Philip J.; Godefroit, Pascal (Aralık 2017). "Synchrotron scanning reveals amphibious ecomorphology in a new clade of bird-like dinosaurs". Nature (İngilizce). 552 (7685): 395-399. doi:10.1038/nature24679. ISSN 1476-4687. 6 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2018. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<i>Archaeopteryx</i> kuş benzeri dinozor cinsi

Archaeopteryx, kuşumsu bir teropod dinozor, uçamayan tüylü dinozorlar ve çağdaş kuşlar arası geçişi simgeleyen en ünlü avialan cinsi. Cins, uzun süre geleneksel olarak kuşlar sınıfında (Aves) sınıflandırıldı; ancak daha güncel çalışmalarda, Avialae kladındaki en ilkel üyelerden biri –ya da deinonychosaur– olarak kabul edilir. 19. yüzyıl sonu ve 21. yüzyıl başı arası dönemde Archaeopteryx, paleontologlar ve popüler kitaplarca bilinen en eski kuş olarak kabul görmekteydi. İlerleyen süreçte Anchiornis, Xiaotingia ve Aurornis gibi daha yaşlı potansiyel avialanlar tanımlandı.

Velociraptor, Dromaeosauridae familyasından, geç Kretase döneminde Asya'da yaşamış, kuş benzeri, tüylü teropod dinozor cinsi. Geçmişte birçok tür atanmış olmasına rağmen, şu anda iki tür tanınmaktadır. Tip türü V. mongoliensis'in fosilleri Moğolistan'da bulunmuştur. İkinci bir tür olan V. osmolskae, 2008 yılında Çin'in İç Moğolistan bölgesinden alınan kafatası materyali ile tanımlandı.

<span class="mw-page-title-main">Kuş kalçalı dinozorlar</span> Dinozor takımı

Kuş kalçalı dinozorlar veya Ornithischia, kuşlarınkini andıran kalça yapılarıyla karakterize edilen ve çoğunlukla otçul dinozorlardan meydana gelen soyu tükenmiş bir klad. Ornithischia veya "kuş kalçalı" kelimesi Eski Yunanca "kuşa ait" anlamına gelen ornith- (ὀρνιθ-) ve "kalça eklemi" anlamına gelen ischion (ἴσχιον), çoğul haliyle ischia kelimelerinin birleşmesiyle oluşmuştur. Ancak kuşlar teropod dinozorlardan olduğu için bu grupla yalnızca uzaktan akrabadır.

<i>Dromaeosaurus</i> soyu tükenmiş teropod dinozor cinsi

Dromaeosaurus, Geç Kretase devri'nde batı Amerika'da ve Kanada'da yaşamış, paravian Theropod dinozor cinsidir.

<span class="mw-page-title-main">Dromaeosauridae</span> tüylü dinozor familyası

Dromaeosauridae, gelişmiş bir tüylü teropod dinozor familyasıdır. Genellikle küçük ve orta boylu tüylü etoburlar olup Kretase döneminde evrimleşmişlerdir. Dromaeosauridae adı, Dromaeosaurus adlı tip cinsten gelir. Grubun fosilleri, Kuzey Amerika, Avrupa, Asya, Güney Amerika ve Antarktika'da bulunmuştur.

<i>Gigantoraptor</i> maniraptoran dinozor cinsi

Gigantoraptor, Geç Kretase döneminde (Senoniyen) Moğolistan'da yaşamış, dev bir Oviraptorosaurian teropod dinozor cinsidir.

<span class="mw-page-title-main">Avialae</span> tüm modern kuşları içeren dinozor kladı

Avialae, yaşayan tek dinozorlar olan mevcut kuşları (Aves) ve yakın akrabalarını içeren bir kladdır. Genellikle tüm teropod dinozorların çağdaş kuşlarla deinonychosaurlardan daha yakın akraba olanlarını sınıflandırmada kullanılır. Aves sınıfından olmayan Avialae üyelerine de sıklıkla kuş denir.

<span class="mw-page-title-main">Coelurosauria</span> dinozor kladı

Coelurosauria, Carnosauria'dan kuşlarla daha yakın akraba olan tüm teropod dinozorları içeren bir kladdır.

<span class="mw-page-title-main">Unenlagiidae</span> tartışmalı teropod familyası

Unenlagiidae, Halszkaraptorinae ve Unenlagiinae alt familyalarını içeren, önerilmiş bir teropod dinozor familyasıdır. Geleneksel olarak bu grubun üyeleri Dromaeosauridae'nin alt familyaları olarak sınıflandırılmış olsa da, 2010'lardan beri yerleşimlerini sorgulayan çalışmalar olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Oviraptorosauria</span> maniraptoran dinozor kladı

Oviraptorosaurlar, Asya ve Kuzey Amerika'nın Kretase döneminden bilinen tüylü, maniraptoran dinozor grubudur. Kısa, gagalı ve papağan benzeri kafatasları ile ayırt edilirler. Boyutları hindi büyüklüğündeki Caudipteryx'ten 8 metre uzunluğunda ve 1,4 ton ağırlığında Gigantoraptor'a kadar değişiyordu. Grup kuşların atalarıyla yakın akrabadır ve pek çok kuş benzeri özelliğe sahiptir. Maryanska vd. (2002) ve Osmólska vd. (2004), ilkel uçamayan kuşları temsil edebileceğini öne sürmüştür. En eksiksiz oviraptorosaur örnekleri Asya'da bulunmuştur. Kuzey Amerika'daki oviraptorosaur fosilleri seyrektir.

<i>Olorotitan</i> Maastrihtiyen kuş ayaklı dinozoru

Olorotitan, Geç Kretase devri'nde (Maastrihtiyen) yaşamış bir lambeosaurine hadrosaur dinozor cinsidir ve kalıntıları, Rusya'nın Amur Bölgesi, Kundur'un Udurchukan Formasyonu yataklarında bulunmuştur. Cinse dahil tek tür Olorotitan arharensis'tir. Son kuş olmayan dinozorlardan biriydi ve Kretase-Paleojen nesli tükenme olayı sırasında soyu tükendi.

<i>Conchoraptor</i> maniraptoran dinozor cinsi

Conchoraptor, Asya'da geç Kretase Dönemi'nde yaşamış bir oviraptorid dinozor cinsidir.

<i>Eodromaeus</i> bazal dinozor cinsi

Eodromaeus, Arjantin'in Geç Triyas döneminde yaşamış, bazal teropod olduğu önerilmiş soyu tükenmiş bir dinozor cinsidir. Bilinen en eski dinozorların çoğu gibi, Kuzeybatı Arjantin'deki Ischigualasto-Villa Unión Havzası'nın Karniyen dönemindeki Ischigualasto Oluşumu'ndan geliyor. Keşfi üzerine, bir bazal sauropodomorf olarak yeniden yorumlanan çağdaş Eoraptor'un yerini alan en eski gerçek teropodlardan biri olduğu iddia edilmiştir.

<i>Anchiornithidae</i> kuşlarla ilişkili dinozor familyası

Anchiornithidae, Avialae soyundaki kuşların en bazal familyası olabilecek bir eumaniraptoran familyasıdır. Anchiornithidler, maniraptoran ağacında çeşitli konumlarda sınıflandırılmıştır, bazı bilim adamları onları ayrı bir aile, Troodontidae'nin bir bazal alt familyası, veya Archaeopterygidae familyasının üyeleri olarak avialae veya Paraves içinde evrimsel bir grup dinozor topluluğu olarak sınıflandırır.

<i>Aurornis</i> Jura döneminde yaşamış paravian dinozor cinsi

Aurornis, Çin'in Jura döneminden soyu tükenmiş bir anchiornithid theropod dinozor cinsidir. Aurornis cinsi, bilinen tek bir tür içerir: Aurornis xui. Aurornis xui, bugüne kadar bilinen en temel ("ilkel") avialan dinozor olabilir ve bugüne kadar bulunan en eski paravianlardan biridir. Hayvanın fosil kanıtları, genellikle en eski kuş türü olarak kabul edilen Archaeopteryx lithographica'dan yaklaşık 10 milyon yıl öncesine dayanmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Deinonychosauria</span> kuşlarla yakından ilişkili, tüylü dinozorları içeren teropod kladı

Deinonychosauria, Geç Jura ve Kretase dönemlerinde yaşamış paravian dinozorların bir kladıdır. Fosilleri dünya genelinde Kuzey Amerika, Avrupa, Afrika, Asya, Güney Amerika ve Antarktika'da bulundu ve fosilleşmiş dişleri, onların Avustralya'da da yaşama ihtimaline güven veriyor. Bu dinozor grubu, orak şeklindeki ayak parmakları ve omuz kemiklerindeki özellikleri ile bilinir.

<i>Erliansaurus</i>

Erliansaurus, Geç Kretase döneminin Senomaniyen aşamasında Asya'da, şimdiki İç Moğolistan, İren Dabasu Oluşumu'nda yaşamış bir terizinozor teropod dinozor cinsidir.

<i>Deinocheirus</i>

Deinocheirus Geç Kretase'de bugünkü Moğolistan'da yaşamış ornithomimozor kladından bir teropod dinozor cinsidir. Moğolistan'ın erken Maastrihtiyen yaşlı Nemegt Oluşumu'ndan bilinen bu dinozor cinsi tek bir tür içerir. Bu canlının en dikkat çekici özelliği olağanüstü büyük kollarıdır ve cins adı bu özelliğine atıfta bulunur.

<i>Beishanlong</i>

Beishanlong, Çin'in Erken Kretase döneminden dev bir ornithomimosaurian teropod dinozor cinsidir.

<i>Natovenator</i>

Natovenator, Moğolistan'ın Geç Kretase yaşlı Barun Goyot Oluşumu'ndan bir halszkaraptorine dromaeosaurid dinozor cinsidir. Cins, tek bir tür olan N. polydontus'tan bilinmektedir. Natovenator, bu soy için önerilen yarı sucul yaşam tarzına daha çok kanıt sağlaması nedeniyle halszkaraptorinelerin anlaşılması için çok önemlidir. Bu keşif, halszkaraptorinelerin yarı sucul yaşam biçimlerine 2022 başlarında karşı çıkıldığından önemlidir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.