İçeriğe atla

Halis Öztürk

Soldan sağa: Sıpkanlı Halis Bey, İhsan Nuri Paşa, Hasenanlı Ferzende Bey[1]

Halis Öztürk[2] (Kürtçe: Xalis Begê Sipkî[], Sıpkanlı Halis Bey), (1899[2] - 24 Eylül 1977), Kürt asıllı Türk siyasetçi.

Hayatı

Ağrı'nın Tutak ilçesinde Sipkan (Sipki) aşiret reislerinden ve Hamidiye Alayları'nın komutanlarından Abdülmecid Bey'in oğlu olarak dünyaya geldi. Çiftçilikle uğraştı.

Ağrı ayaklanması

Babası Abdülmecid Bey'in Erzurum Kongresi'ne Sipkan aşiretine bağlı süvarileri ile gidip Milli Mücadele'de verilen sözlerin tutulması yönünde uyarıda bulunan Abdülmecid Bey görüşmelerin olumsuz geçmesi ile birlikte oğlu Halis Bey'i Ağrı'ya göndererek isyanı komuta etmesini istemiştir. Ardından başlayan isyanda Öztürk, Ağrı ayaklanmaları sırasında etkin rolü oynadı, isyanın en önemli komutanlarından biri oldu. Mehmet Ali Kışlalı'nın aktardığına göre, Halis Bey Ağrı ayaklanmalarını başlatanlardan biri olup bir ara tutuklanıp Erzurum'dan Trabzon'a götürüldüğü sırada kaçtığını belirten kaynaklar vardır.[3] Türkiye hükûmeti ile yapılan barış görüşmesine Ağrı Cumhuriyeti'nin delegesi olarak katıldı. Ağrı İsyanı'nın bastırılmasından sonra İran'a geçti. Adına birçok dengbej, türküler yazdı.[]

Milletvekilliği

Aftan yararlanarak Türkiye'ye dönen Öztürk, 9., 10. ve 11. olmak üzere üç dönemde Demokrat Parti'den Ağrı milletvekili seçildi.[4]

Darbe

Öztürk, 27 Mayıs Darbesi'nden sonra tutuklanarak Yassıada'ya sürüldü ve yargılandı. Türkçesi çok az olduğu için duruşmalarda Kürtçe-Türkçe karışımı ifade verdi. Anayasa'yı tağyir ve ihlâl ettikleri ve ayaklar altına aldıklarına dair suçlamalarına karşın "Kurtuluş Savaşı'nda malımız, canımızla savaştık, atların dışkısından buğday ve arpa tanelerini arayacak duruma düştük. Birkaç Rus topunu ele geçirdiğimiz için belgelerle onurlandırıldık. Vatan kurtulduktan sonra köyümüze gittik. Kürt olduğumuz için bize mürteci ve mütegallibe dediniz, öldürmek istediniz, canımızı kurtarmak için mecburen dağa çıktık. Bu defa asi ve eşkıya dediniz, ardımıza kolordular sevk ettiniz, köylerimizi yaktınız, insanlarımızı öldürdünüz. 1950 yılında yalandan bir demokrasi oyunu icat ettiniz. Halkımız bizi Meclise yolladı güya Mebus olduk. 1960 yılında kutsal anayasayı çiğnedin diye askerler darbe yaptı. Bu defa mahpus olduk. Ben dört kutsal kitap bilirim: Tevrat, Zebur, İncil ve Kur'an. 1924 Anayasanızı hiç uygulamadınız ki ben onu çiğneyeyim veya kutsal olduğunu söylemediniz ki çiğnemeyeyim. Öyle anlaşılıyor ki; Halis'in yeri mebusluk değil mahpusluktur. Üstelik soyadımızı Öztürk yapmamıza rağmen bizi hep Özkürt olarak ezdiniz." diye yanıtladı. Yassıada Yüksek Adalet Divanı'nca Anayasayı çiğnediği gerekçesiyle 10 yıl ağır hapis cezasına çarptırıldı. Cezaevinde Celal Bayar ile iki anekdotu vardır. Bir gün Bayar’a: "Dört sene seninle hapishanede yattım; bir dört sene de İsmet İnönü ile yatsaydım gözüm arkada kalmazdı. Hiç olmazsa bizi ezenlerin bir kısmı bizimle bu zulümleri beraber yaşasalar belki akılları başlarına gelir, zulmetmenin ne kadar kötü olduğunu ifade anlarlar" der.[5] Yassıada ve Kayseri hapishanesinde kaldığı dönemin koğuş arkadaşı Abdülmelik Fırat, Fırat Mahzun Akar adlı anılarında Halis Öztürk'ün çok zeki ve esprili bir kişiliğe sahip olduğu yazmaktadır.[6] Yassıada'nın canlı tanıklarından Samet Ağaoğlu, Marmara'da Bir Ada adlı eserinde Halis Öztürk'ün başkanın küçültücü bütün sorularını şivesi kadar tatlı esprileri ile karşıladığını yazmaktadır.[7] 24 Eylül 1977'de öldü.

Ailesi

Üç eşi, 13 kızı ve 7 oğlu vardı.[4]

Kaynakça

  1. ^ Rohat Alakom, Hoybûn örgütü ve Ağrı ayaklanması, Avesta, 1998, ISBN 9757112453, s. 180.
  2. ^ a b "TBMM Albümü 2. Cilt (1950-1980)" (PDF). TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü. 12 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Eylül 2021. 
  3. ^ Mehmet Ali Kışlalı, Güneydoğu: Düşük yoğunluklu çatışma, Ümit Yayıncılık, 1996, ISBN 9789757115083, s. 128.
  4. ^ a b Kâzım Öztürk, Türk Parlamento Tarihi: TBMM-IX. dönem, 1950-1954: 7. cilt, Türk Parlamento Tarihi Araştırma Grubu, 1999, ISBN 9789757291190,
  5. ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Ocak 2023.  5 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  6. ^ Abdülmelik Fırat, Fırat Mahzun Akar, Avesta, 1996, ISBN 9789757112099, s. 38-39.
  7. ^ Samet Ağaoğlu, Marmara'da Bir Ada, Baha Matbaası, 1972, s. 76.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Celâl Bayar</span> 3. Türkiye cumhurbaşkanı (1950–1960)

Mahmut Celalettin Bayar, Türk ekonomist, siyasetçi ve eski cumhurbaşkanı. Çağdaş Türkiye'nin siyasi yaşamının çeşitli dönemlerinde önemli roller oynamış olan Bayar, Meclis-i Mebusan üyesi, cumhuriyet döneminde iktisat vekili, Mustafa Kemal Atatürk'ün son başbakanı ve 1950-1960 arasında Türkiye'nin üçüncü ve asker kökenli olmayan ilk cumhurbaşkanı olarak görev yaptı.

<span class="mw-page-title-main">Demokrat Parti (1946)</span> Türkiyede bir siyasi parti (1946–1960)

Demokrat Parti, 7 Ocak 1946'da kurulan, kurulduğu yıl yapılan seçimlerde azınlıkta kalıp 4 yıl sonra yapılan seçimlerde 27 yıllık tek parti dönemini sona erdiren Türk siyasi partisi olarak bilinir. Sırasıyla 1950, 1954 ve 1957 seçimlerini kazanmış ve 10 yıl boyunca iktidar olmuştur. Demokrat Parti, 27 Mayıs 1960 askeri darbesi ile iktidardan düşürülmüş ve 29 Eylül 1960'ta kapatılmıştır. Demokrat Parti'nin kısaltması DP olarak yazılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Samet Ağaoğlu</span> Türk yazar ve siyasetçi

Abdüssamet Ağaoğlu, Türk yazar, siyasetçi.

Abdülmelik Fırat, Kürt asıllı Türk siyasetçi.

<span class="mw-page-title-main">Koçgiri İsyanı</span> Türk Kurtuluş Savaşı sırasında çıkmış bir isyan

Koçgiri İsyanı, Şubat 1921'de Sivas'ın doğusunda bulunan ve ezici çoğunluğun militan olduğu Koçgiri bölgesinde başlayan bir Kürt ayaklanmasıydı. İsyan Alevi-Kürt topluluğu olan ve Sivas'ın doğusunda ikamet eden Koçgiri aşireti tarafından çıkarıldı. Aşiret liderlerinin Kürdistan Teali Cemiyeti ile yakın ilişkileri vardı. İsyan, Haziran 1921'de bastırıldı.

<span class="mw-page-title-main">Şeyh Said İsyanı</span> 1925te Şeyh Said tarafından başlatılan isyan

Şeyh Said İsyanı, Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde merkezî yönetime karşı girişilen, geniş çaplı, Kürt ve Zaza aşiretlerin destek verdiği Kürt milliyetçisi ve hilâfet taraftarı ayaklanma.

<span class="mw-page-title-main">Ali Fuat Cebesoy</span> 6. Türkiye Büyük Millet Meclisi başkanı

Ali Fuat Cebesoy, Türk asker ve siyasetçi.

<span class="mw-page-title-main">1954 Türkiye genel seçimleri</span> TBMM 10. dönem milletvekillerini belirleyen seçim

1954 Türkiye genel seçimleri, 2 Mayıs 1954 tarihinde TBMM'de görev yapacak 10. dönem milletvekilleri için yapılan seçimlerdir.

<span class="mw-page-title-main">Hayrettin Erkmen</span> Türk siyasetçi

Hayrettin Erkmen, Türk siyasetçi.

<span class="mw-page-title-main">Yassıada Yargılamaları</span> 1960 darbesinden sonraki mahkeme süreci

Yassıada Yargılamaları, 27 Mayıs 1960 Darbesi'nden sonra iktidardan uzaklaştırılan Demokrat Parti yönetiminin, darbeyi gerçekleştiren cunta tarafından kurulan özel bir mahkemede yargılandığı davalar dizisi. Yargılamalar Demokrasi ve Özgürlük Adası 'nda yapıldığı için bu isimle anılırlar. İki eski bakan ve bir başbakanın idam edilmesiyle sonuçlanan yargılamalar, Türk siyasi hayatında çok önemli bir yere sahiptir ve bu konudaki tartışmalar günümüzde de sürmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Kürdistan</span> Orta Doğuda Kürtlerin yoğunlukta olduğu bölgelerin genel adı

Kürdistan Kafkaslar'ın güneyi ve Orta Doğu'da, Ermenistan, Irak, İran, Suriye ve Türkiye'ye ait toprakların bir kısmını kapsayan jeokültürel bölge. Siyasi bakımdan özerk, federal bir bölge olarak uluslararası resmî tanınmaya sahip olan tek bölge Irak'ın Kürdistan Bölgesel Yönetimi'dir. Bölgenin kuzeybatı İran’a karşılık gelen kısmı Kürdistan adıyla eyalet statüsündedir. Ayrıca Suriye'de de Kuzey ve Doğu Suriye Özerk Yönetimi tek taraflı olarak ilan edilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Şeyh Said</span> Nakşibendi tarikatı şeyhi ve Şeyh Said İsyanının baş lideri (1865–1925)

Şeyh Said, Zaza asıllı Kürt Nakşibendi tarikatı lideri. Şeyh Said İsyanı'nın elebaşıydı. Cumhuriyet'in ilanına ve reformlarına karşı çıkarak şeriat isteğiyle dönemin hükûmetine karşı silahlı isyanda bulunmuş, bunun üzerine 1925 yılında yargılanmış ve ardından idam edilmiştir.

Bedir Fırat, Kürt asıllı Türk siyasetçidir.

<span class="mw-page-title-main">Ağrı ayaklanmaları</span> 1926-1930 yılları arasında Ağrı Dağı ve civarı ile İran topraklarının da dahil olduğu bir coğrafyada meydana gelen Kürt ayaklanmaları

Ağrı ayaklanmaları veya Ararat İsyanı 1926-1930 yılları arasında Ağrı Dağı ve civarı ile İran topraklarının da dahil olduğu bir coğrafyada meydana gelen Kürt ayaklanmalarıdır. 1929 Dünya Ekonomik Bunalımı'nın etkilerinin olduğu bir zamanla birleşen bu dönemde, Türkiye'nin isyanı bastırmak için yaptığı harcamalar ekonomik krize neden oldu.

<span class="mw-page-title-main">İhsan Nuri</span> Kürt Silahlı Kuvvetleri genel komutanı ve Ağrı ayaklanmalarının lideri

İhsan Nuri Paşa, Hoybun Cemiyetinin liderlerinden olup Ağrı ayaklanmalarını yönetmiş Kürt asker ve politikacı. Halk arasında Ararat Kartalı olarak da bilinir. Hoybun tarafından Kürt Silahlı Kuvvetleri genel komutanlığına atanarak Ağrı ayaklanmalarının başına geçmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Kadri Cemilpaşa</span>

Kadri Cemilpaşa ya da Kadri Cemil Paşa (Burc), Cemilpaşazade Kadri, Zınar Silopi, Kürt siyaset adamı.

<span class="mw-page-title-main">Zilan Katliamı</span> Kürt sivillere karşı yapılmış katliam

Zilan Katliamı, diğer adlarıyla Zilan Deresi Katliamı veya Zilan Deresi Kırımı, 1930 yılının Temmuz ayında Ağrı Dağı İsyanları sırasında Ferîk Salih Omurtak komutasındaki 9. Kolordu tarafından Üçüncü Ağrı Harekâtı başlatılmadan önce, Van ilinin Erciş ilçesinde yer alan Zilan Deresi'ne sığınan Kürt sivillere yönelik gerçekleştirilen katliamdır. 16 Temmuz 1930 tarihli Cumhuriyet gazetesine göre 15.000 kişi, bizzat Ağrı İsyanları'nda da yer alan Kürt yazar Hesen Hîşyar Serdî'ye göre Ademan, Sipkan, Zilan ve Hesenan aşiretlerden oluşan 18 köyden 47.000 köylü, Ermeni araştırmacı Garo Sasuni'e göre ise 5.000 kadın, çocuk ve yaşlı öldürülmüştür. Almanya merkezli Berliner Tageblatt gazetesi, 3 Ekim 1930 tarihli sayısında olayları "Türkler, Zilan bölgesinde 220 köyü imha etti ve 4.500 kadın ve yaşlıyı katletti." şeklinde aktarmıştır. Sovyetler Birliği Bilimler Akademisi ise şöyle aktarmıştır: "Zilan Bölgesi vadilerinden birinde 1.550 kişi kesildi, Erciş bölgesinde 200 köy yakıldı, Patnos sahasında yakılıp yıkılmayan tek köy kalmadı. Türk askerleri, Kürtlerin hayvanlarını da alıp aşırdılar."

Dersim İsyanı, Dersim'de 1937-1938 yıllarında merkezî Türk Hükûmetiyle bazı Dersim aşiretleri arasında bölgenin hâkimiyeti ile ilgili çıkan anlaşmazlıklar sonucu yaşanan olaylara verilen isim. Dersim'de aşiretlerin isyanı sonucunda mutlak devlet hâkimiyetini sağlamak için Türk Silahlı Kuvvetleri tarafından aşiretler üzerine Dersim Harekâtı düzenlendi. İsyancıların önemli kesimini 1920'de Sivas'ın Zara ve İmranlı ilçelerinden sığınan isyancılar oluşturuyordu. Harekât neticesinde sayılar hakkında birçok iddia bulunurken yaygın kanı olarak 11.683 kişi göçe tâbi tutulurken, 1.401 kişi öldürülmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Ferzende</span>

Hasenanlı Ferzende Bey veya Ferzende Beg, Hasenanlı aşiretine mensup olan Kürt asıllı isyancı ve siyasetçi.

<span class="mw-page-title-main">Ermeni-Kürt ilişkileri</span> Irklararası tarihsel ilişki

Ermeni-Kürt ilişkileri, Kürtler ve Ermeniler arasındaki tarihsel ilişkileri kapsamaktadır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.