Haliç-i Dersaadet Şirket-i Hayriyesi
Haliç-i Dersaadet Şirket-i Hayriyesi, diğer bilinen isimleriyle Dersaadet Haliç Vapurları Osmanlı Anonim Şirketi, Haliç Dersaadet Vapurları Şirketi, Haliç Vapurları Şirketi, Haliç Şirketi, 1856'dan 1941'e kadar Haliç'te yolcu taşımacılığı yapan vapurculuk anonim şirketi. 1941'de kamulaştırılarak bütün hakları Şehir Hatları'na devredilmiştir.[1][2][3]
Haliç vapur imtiyazı Haliç-i Dersaadet Şirket-i Hayriyesi adlı şirkete ilk olarak 1856 yılında yirmi yıllık süre için verilmiştir. İmtiyazı bahşeden 1856 tarihli padişah iradesinde, bu imtiyaz Hasköy İskelesi merkez kabul edilerek, Köprü (Eminönü) dışında yolcu taşımamak, yani Haliç içerisinde kalmak koşuluyla, Haliç'in her iki yakasındaki iskeleler arasında küçük vapurlarla yolcu taşımacılığı yapmayı içermekteydi.
Bu ilk imtiyazla ilgili bir sözleşme düzenlenmemişti. 1872 yılında yapılan imtiyaz sözleşmesiyle daha önce yirmi yıl için verilen imtiyaz yirmi yılın bitiminden itibaren on yıl daha uzatılıyordu. Yapılan bu ilk sözleşmeye göre şirket en az sekiz parça vapur bulunduracak, vapur sefer ve sayısını bölgede oturan halkın isteklerine göre şirket ayarlayacak, yazlık-kışlık tarife önceden ilan edilecekti. 1897 yılına gelindiğinde şirketin taşımış olduğu yıllık yolcu sayısı 8,8 milyon kişi, geliri ise 4,9 milyon kuruş olmuştur.[1]
Bu süre içinde Mahmud Celaleddin Paşa'ya ait olan imtiyaz hakkı mültezimler arasında birçok kez el değiştirir. Önce P. M. Courdji&Co. Şirketine, ardından G. Zarifi'ye geçer. 1885-1908 yılları arasında da John Paşa tarafından idare edilir. 1892 yılında imtiyaz süresi dolan işletme 1908 yılına kadar imtiyazsız şekilde faaliyetlerini sürdürür. 1909 yılında ise imtiyaza ilişkin mukavelename imzalanmıştır. 1910 yılında imtiyazı kullanmak için Haliç Vapurları Şirketi adıyla bir şirket kurulmuştur. Galata Köprüsü'nden başlayarak Kâğıthane'ye kadar Haliç'in her iki tarafındaki iskelelerin kurulması ve bunlar arasında vapurla yolcu taşınması için 40 yıllık imtiyaz verilmiştir.[2]
1858'den beri vapurların işlediği Haliç hattında kurulu bulunan Haliç Vapurları Şirketi 1941'de ve Boğaz hattında vapur işletmek üzere 1851'de kurulmuş olan Şirket-i Hayriye 1945'te kamulaştırılarak bütün haklarının Şehir Hatları'na devri ile İstanbul sularında vapur taşımacılığı tek çatı altına toplanmış oldu.[3]
Kaynakça
- ^ a b I.Dünya Savaşı Yıllarında Bir Sivil Toplum Girişimi Öyküsü:Haliç Vapur Ücreti Zammına Halkın Tepkisi 21 Mart 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., journals.istanbul.edu.tr, erişim 11 Mart 2013
- ^ a b TÜRKİYE’DE KENTSEL HİZMETLER ALANINDA İMTİYAZLI ŞİRKETLER VE BELEDÎLEŞTİRME (1850-1950)[], T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ (Yüksek Lisans Tezi), erişim 11 Mart 2013
- ^ a b Şehir Hatları, Hakkında (Tarihçe) 12 Temmuz 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., sehirhatlari.com.tr, erişim 11 Mart 2013
- ^ İstanbul Sularında Araba Vapurları 19 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., denizhaber.com, erişim 11 Mart 2013
Dış bağlantılar
- Vapurlar geçerdi Haliç'ten1 Temmuz 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., radikal.com.tr, 25 Nisan 2008
