Halfeti
| Halfeti | |
|---|---|
 | |
 Yeni Halfeti | |
 İlçe sınırları haritası | |
| Ülke | Türkiye |
| İl | Şanlıurfa |
| Coğrafi bölge | Güneydoğu Anadolu Bölgesi |
| İdare | |
| • Kaymakam | Hakan Başoğlu |
| • Belediye başkanı | Mehmet Karayılan (DEM Parti) |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 646 km² |
| Rakım | 450 m |
| Nüfus (2018) | |
| • Toplam | 41.142 |
| • Kır | - |
| • Şehir | 41.258 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 414 |
| İl plaka kodu | 63 |
Halfeti, Şanlıurfa ilinin bir ilçesidir. Şanlıurfa'nın batısında yer almaktadır.
Tarihçe
M.Ö 855 yılında Asur kralı III. Salmanassar tarafından kurulduğu zaman "Şitamrat" adını taşıyordu. Şehir, tarihi boyunca Hitit, Asur, Med, Pers, Makedon, Selevkos ve Partlar'ın idaresinde kalmıştır. Yunanlar buraya "Urima" adını vermişlerdir. Süryaniler ise "Kal'a Rhomeyta" ve "Hesna d'Romaye" adlarını kullanmışlardır. Güneydoğu Anadolu, Roma İmparatorluğu döneminde Orshoene eyaleti içinde yer almış ve kale bu eyaletteki önemli şehirlerden birisi olmuştur. 2. yüzyılda Bizanslıların eline geçince bu kez "Romaion Koyla" adını almıştır. Şanlıurfa ve çevresi Ömer döneminde fethedilmiş ve daha sonra Emevi, Abbasi, Selçuklu, Zengi ve Eyyübiler'in hâkimiyetlerinde bulunmasına rağmen Rumkale olarak bilinen yerleşim Müslüman devletlerin toprakları dışında kalmıştır. Urfa Haçlı Kontluğunu kuran Boudovin de Boulogne 1116 yılında Rumkale’yi Ermeni Prensi Gog-Vasil’in elinden aldı. Urfa kontesi Beatrice 1150 yılında Rumkale' yi, Ermeni Katolikosuna teslim etti. Rumkale, 1260 yılında İlhanlı hükümdarı Hülagu' nun orduları tarafından ele geçirildi.[3]
1280 yılında Beysari komutasındaki Memluk ordusu tarafından kuşatılmış, sonuç alınamayınca şehirdeki Hristiyan mahalleleri beş gün süreyle yağmalanmıştır. 1292 yılında bu kez Memluk Sultanı Eşref tarafından ele geçirilen ve son kez Memlükler tarafından tamir edilen şehre "Kal'at-ül Müslimin" adı verildi. Yavuz Sultan Selim zamanında Osmanlılara geçen şehir, zamanımızda da kullanılan "Urumgala" ve "Rumkale" adlarını alarak Halep Eyaleti'ne bağlandı. Osmanlı döneminde hudut şehri özelliğini kaybeden yerleşim stratejik önemini kaybetmiştir. Şehrin nüfusunun 19. yüzyılda 5-l0 haneye kadar düşmesi ve Rumkale'nin harap olmasıyla yerleşim alanı Fırat'ın karşı sahiline nakledilmiş ve bugünkü Halfeti yerleşimi kurulmuştur. 1926 yılına kadar Birecik’e bağlı bir nahiye olan Halfeti, 1954 yılında ilçe haline getirilmiştir.[3]
Gaziantep’e yakın olan ilçe Birecik ilçesi ile birlikte 2023 yılında, İçişleri Bakanlığı'na referandum ile oylama yapılarak Gaziantep’e bağlanma talebinde bulunmuştur. içişleri bakanlığı tarafından konu incelenmektedir.[4]
Nüfus
| Yıl | Toplam | Şehir | Kır |
|---|---|---|---|
| 1955[5] | 20.193 | 2.105 | 18.088 |
| 1960[6] | 21.742 | 2.196 | 19.546 |
| 1965[7] | 24.989 | 2.622 | 22.367 |
| 1970[8] | 27.791 | 3.315 | 24.476 |
| 1975[9] | 28.608 | 3.689 | 24.919 |
| 1980[10] | 25.852 | 3.258 | 22.594 |
| 1985[11] | 30.700 | 2.333 | 28.367 |
| 1990[12] | 36.058 | 4.128 | 31.930 |
| 2000[13] | 34.402 | 2.766 | 31.636 |
| 2007[14] | 40.800 | 10.238 | 30.562 |
| 2008[15] | 40.747 | 9.609 | 31.138 |
| 2009[16] | 40.464 | 8.985 | 31.479 |
| 2010[17] | 39.835 | 8.457 | 31.378 |
| 2011[18] | 39.893 | 8.522 | 31.371 |
| 2012[19] | 39.609 | 8.536 | 31.073 |
| 2013[20] | 38.737 | 38.737 | veri yok |
| 2014[21] | 38.345 | 38.345 | veri yok |
| 2015[22] | 37.930 | 37.930 | veri yok |
| 2016[22] | 38.294 | 38.294 | veri yok |
| 2017[22] | 38.592 | 38.592 | veri yok |
| 2018[22] | 41.142 | 41.142 | veri yok |
| 2019[22] | 40.879 | 40.879 | veri yok |
| 2020[22] | 41.258 | 41.258 | veri yok |
Not: Büyükşehir yasası nedeniyle köyler mahalle statüsüne geçtiğinden 2013'ten itibaren kır nüfusu tabloda yer almamıştır.
Demografi
Halfeti 2014 yılında yürürlüğe giren 5216 sayılı Büyükşehir belediyesi kanuna göre 9 merkez mahalle 35 bağlı mahallesi olmak üzere toplam 44 mahalleden oluşur. 2014 yılı Genel Nüfus sayımına göre ilçenin nüfusu 38,345'tir. Halfetililerin dili diğer ilçelerinden ayrılan bir yapı olan batı grubu dil ailesine sahiptir ve Gaziantep şivesiyle aynı sayılır. Çünkü 1920 yıllarında Fransızların işgali karşısında dağıtılan Gaziantepli bazı aileler Yavuzeli, Araban ve Halfeti'ye göç etmiştir.
Ayrıca 35 km uzunluğundaki sahil yolu ile Birecik'e bağlanmıştır. İlçe Merkezinin Şanlıurfa'ya uzaklığı 112 km, Gaziantep'e uzaklığı 105 km'dir. Yurttaşların Şanlıurfa il merkezi ile ilişkileri resmi işlerin görülmesi gibi durumlarda olmaktadır. İlçenin ekonomik bağlantısı ve sosyal/kültürel aktiviteleri Gaziantep'ledir.
İlçe yeni yerleşim yerinde hızlı bir nüfus artışıyla karşılaşırken, eski yerleşim yeri ise turizme açılmış, kent, ciddi bir tarihi ve doğa turizmi payına sahip olmuştur. Güneydoğu Anadolu bölgesinde alternatif turizm alanında cazibe merkezi haline gelmiştir.
Turizm
Halfeti ilçesinin yüzde 80"i Birecik Barajı"nın yapımı ve evlerin su altında kalmasıyla birlikte, 15 kilometre uzaklıkta kurulan yeni yerleşim merkezine taşındı. Taş mimarisiyle yapılmış evlerin ve camilerin su altında kaldığı ilçe, aradan geçen süre içerisinde doğal güzelliğiyle dikkat çekiyor.
Fırat Nehri"nin altında kalan taş mimarisiyle "Saklı cennet ve "Kayıp kent" olarak da anılmaya başlanan Halfeti"de, yerli ve yabancı turistlerin yoğun ilgi gösterdiği bir belde haline geldi.[23]
Halfeti ilçesi, Türkiye'den 21 şehrin, dünyada 287 şehrin dâhil olduğu, Uluslararası Koordinasyon Komitesi toplantısında ‘Cittaslow’ (Sakin Şehir) unvanını aldı.[24]
Kültür
Halfeti, Atatürk Barajı'nın suları altında kalmasıyla Yeni Halfeti ve Eski Halfeti olarak ikiye ayrılmıştır. Eski Halfeti'nin sular altında kalması ile halk göç etmiş ve Yeni Halfeti denilen Kara Otlak mıntıkasına taşınmıştır. Eski Halfeti'nin bulunduğu zengin yer şekilleri birçok efsanenin doğmasına neden olmuştur.[25]
Ali Kayası Efsanesi
Bölge halkınca Hz. Ali'nin bir müddet Rumkale'de kaldığı düşünülür. Hikâyeye göre şeytanın köpek kılığında onun bulunduğu yere girmesi üzerine Hz. Ali'nin fırlattığı kaya, Ali Kayası olarak anılır. Göktanrı inanışında da yaygın olan taş ve kayaların bir kült olması, bölge halkının Hz. Ali'ye bağlılığı ile birlikte bu efsaneye yol açmıştır.[25]
Hıdrellez ve Henislik Efsaneleri
Rumkale civarında bulunan iki mağaradan biri olan Hıdrellez, içinde bulunduğu zor durumu aşmak için dua eden ardından da taş kesilen bir kadın efsanesine ev sahipliği yapmaktadır. Anadolu'nun her yanında rastlanılabileceği gibi Hıdrellez, Halfeti de de kutlanır ve dünyanın yenilenmesini niteler. İsmini aldığı bu mağarada bulunan sarkıtların emildiği takdirde sütü az gelen kadınların sütünü artıracağına inanılır.[25]
Rumkale civarında bulunan ikinci mağara olan Henislik, anlatılan efsanede adını açıklamamaktadır ancak Henislik'in döneminde ateşe verilme sebebine açıklık kavuşturmaktadır. Bu efsane, birbirine kavuşamayan iki aşığı konu alan bir aşk efsanesidir.[25]
Dişi Ruh Efsanesi
Eski Halfeti'nin içinden geçerek şehri ikiye ayıran Fırat nehri, bölgede birçok efsaneye konu olmuştur. Türk mitolojisinde rahatsızlık yaratan ruhani varlıkları anlatmak için kullanılan Demonoloji alt başlığının bir örneği olarak Dişi Ruh efsanesi bu yörede yer almaktadır. Normalde insanlara zarar verdiği iddia edilen bu ruhani kadının yakasına bir iğne takılırsa, takan kişinin hizmetine gireceği ve yaptığı işlerde bolluk getireceğine inanılmaktadır.[25]
Ab-ı Hayat Suyu Efsanesi
Bu efsane Fırat'ın kaynağını anlatır ve kırk pınarlı bir yerden doğduğunu iddia eder. Anlatılan efsane, Köroğlu'nun atını yıkadığı ve onu canlandıran suyun ab-ı hayat olduğunu ve Fırat'ın başlangıcı olduğunu söyler. Bölge halkınca bu şifalı suyun senede bir gün aktığı ve aktığı gece suya girenlerin iyileşeceği söylenir. Ayrıca bu gün, Hızır ile İlyas'ın buluştuğu söylenir.[25]
Siyah Gül Efsanesi
Halfeti'nin öne çıkan güzelliklerinden biri olan Karagül; ilk olarak Lomo Sait tarafından yetiştirilmiş, şimdilerde ise evlerin bahçe ve saksılarında amatör biçimde yetiştirilmeye devam etmektedir. Efsaneye göre Halfeti'de bulunan en güzel kırmızı gülleri yetiştiren Vartuhi, nehrin karşı kıyısında Fırat isimli bir gence aşık olmuştur. Birbirlerine aşık olan gencin ilişkisine Vartuhi'nin babasının karışmasıyla ikili baskılara dayanamamış ve Fırat nehrinde intihar etmişlerdir. İnanışa göre aşıkların ölümünün ardından Halfeti'deki tüm kırmızı güller siyah olmuş ve bu güller artık sadece Halfeti'de yetişirmiş.[26]
Şive
Türkçenin Halfeti ilçesinde kullanılan şivesinin Batı Anadolu ağızları içindeki konumu Prof. Dr. Leyla Karahan'ın Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması (Türk Dil Kurumu yayınları: 630, Ankara 1996) adlı çalışmasına göre şöyledir:
Halfeti ilçesine bağlı mahalleler
Mahalleler
- Rüştiye
- Erikli
- Şimaliye
- Fırat
- Siyahgül
- Karaotlak
- Seldek
- Arğaç
- Yeşilözen
- Cumhuriyet
- Dutluca
- Altınova
- Aşağıgöklü
- Balaban
- Beyburcu
- Bozyazı
- Bulaklı
- Çakallı
- Çebekoğlu
- Dergili
- Durak
- Fıstıközü
- Gözeli
- Gülaçan
- Günece
- Gürkuyu
- Hilalli
- Kalkan
- Kavaklıca
- Kayalar
- Kurugöl
- Macunlu
- Ortayol
- Ömerli
- Özmüş
- Salmanlı
- Savaşan
- Kurttepe
- Saylakkaya
- Sırataşlar
- Sütveren
- Tavşanören
- Argıl
- Yukarıgöklü
Ulaşım
İlçe merkezi Gaziantep-Şanlıurfa karayoluna (İpekyolu) 40 km uzunluğundaki asfalt bir yol ile bağlanmıştır.
Ayrıca 35 km uzunluğundaki sahil yolu ile Birecik'e bağlanmıştır. İlçe Merkezinin Şanlıurfa'ya uzaklığı 112 km, Gaziantep'e uzaklığı 105 km'dir. Yurttaşların Şanlıurfa il merkezi ile ilişkileri resmi işlerin görülmesi gibi durumlarda olmaktadır. İlçenin ekonomik bağlantısı Gaziantep iledir.
Bu bakımdan gerek ilçe merkezinden gerekse köylerden Gaziantep'e gidip gelen çok sayıda vasıta vardır.
İlçe sınırları içinde yaklaşık 60000 metre asfaltlanmış yol, 28000 metre stabilize yol mevcuttur.
Yaz ve kış mevsimde bütün köylerle ulaşım sağlanmaktadır.
Ekonomi
Halfeti´de sanayi gelişmemiştir. İlçede ufak çaplı un değirmenleri ve briket imalathaneleri dışında tesis bulunmamaktadır. Yatırımların ilçe yerine Birecik ve Gaziantep´e yönelmesi, sanat kollarının da yok olmasına neden olmuştur. Soğuk demircilik ayakkabıcılık, marangozluk ve oto tamirciliği gibi işler bile nerdeyse yoktur. İlçe ekonomisi genelde tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır. En yaygın yetiştirilen tarım ürünlerinden biri fıstıktır. Ekilebilir arazilerinin %98´inde kuru, %2´sinde sulu tarım yapılmaktadır. Tarımı yapılan ürünler buğday, arpa, mercimek Antep fıstığı, bağ ve zeytindir.[27]
Yerel Mutfak
2016 yılında düzenlenmeye başlanan Meyve Yemekleri festivali, Halfeti yöresinde yetiştirilen meyvelerin çeşitli yemekler içinde sunulmasıyla yörede bir gelenek haline gelmiştir. Turizm açısından da önemi bulunan bu etkinlik, hem bu değerlerin daha büyük kitlelere ulaşmasına hem de gelecek nesillere aktarılmasına katkıda bulunmaktadır.[28] Halfeti'nin mutfak kültürü son derece zengindir. Yöreye özgü yemekler arasında içli köfte, ekşili köfte, patlak kavurması, mercimekli pilav, mukaşerli bulgur pilavı, semsek, dolma eziği, lölezli pilav, patlıcanaşı, kabak ekşilemesi, borani ve tiritli köfte yer alır. İlçenin mutfağında öne çıkan önemli tatlardan biri de şabut balığıdır. Yöresel tatlılar ise sargılı burma, hapse, peynir helvası, cevizli sucuk, pestil, kırma ve küncülü helva olarak sıralanabilir.[29]
Kaynakça
- ^ ""2011 Yılı Şanlıurfa İl Çevre Durum Raporu" Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü" (PDF). 23 Eylül 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2015.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 27 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2012.
- ^ a b ""MISIR MEMLÛKLARININ HUDUD KALESİ RUMKALE VE ANADOLU'DA MEMLÛK İZLERİ", Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 12, Sayı: 2, Sayfa: 359-366, ELAZIĞ-2002, Muammer Gül" (PDF). 21 Ekim 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2015.
- ^ "Halfeti ve Birecik Gaziantep'e bağlanmak istiyor". CNN Türk. 15 Ağustos 2023. 13 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2023.
- ^ . "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021.
- ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
- ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014.
- ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
- ^ a b c d e f
- "Merkezi Dağıtım Sistemi" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
- "Halfeti Nüfusu - Şanlıurfa". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021.
- "Şanlıurfa Halfeti Nüfusu". nufusune.com.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 23 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2014.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 21 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2014.
- ^ a b c d e f Köksel, Behiye (30 Aralık 2019). "Halfeti ile İlgili Toponomik Efsaneler Üzerine Bir İnceleme". Gaziantep Üniversitesi Ayıntab Araştırmaları Dergisi. 2 (2): 50-60. ISSN 2667-6257. 22 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2023.
- ^ AKMEŞE, Z., & İKİNCİ, D. KAYIP KENTİN SAKLI BİTKİSİ KARAGÜL.
- ^ "Halfeti". www.sanliurfa.gov.tr. 25 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2024.
- ^ Atçi, Emine; Akan, Hasan (15 Aralık 2021). "Cittaslow Şehri Halfeti (Şanlıurfa)'nin "Meyve Yemekleri Festivali"nin Etnobotanik Açıdan Değerlendirilmesi". Journal of the Institute of Science and Technology. 11 (4): 2537-2548. ISSN 2536-4618. 22 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2023.
- ^ "Halfeti Belediyesi". www.halfeti.bel.tr. 25 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2024.
Dış bağlantılar
- YerelNET
- Halfeti Gezi Rehberi11 Haziran 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
