İçeriğe atla

Haketia

Yahudi dilleri

Haketia (İbraniceחקיטייה) (Hakitia veya Haquitia) nesli tehlika altında olan Yahudi-Fas Romen dilidir;[1] Djudeo Spañol veya Ladino Occidental (batı Ladino) olarak da bilinir.[2] Fas'ın Kuzeydoğusundaki Tetuan, Tanca ve İspanyol kasabaları olan Ceuta ve Melilla'da konuşulurdu.[3]

Açıklama

Ladino'nun en çok bilinen şekli Balkan, Yunanistan, Türkiye ve Kudüs'teki konuşulan şekli olan "Ladino Oriental" yani Doğu Ladino'dur. Bu yüzden diğer bir Ladino dili olan Haketia için "Ladino Occidental" yani Batı Ladino denildiği de görülür. İspanyolca kökenli bu dilde Fas Arapçasından ve İbraniceden kelimeler girmiştir. Birçok Yahudi dili gibi bu dil de İbranice harflerle yazılır. Bu iki farklı ağzı konuşan cemaatlerde bazı kültürel benzerlikler bulunur; örneğin, Orta Çağ İspanyası şarkıları benzerlikler gösterirken güftelerinde (her Sefarad cemaatinde olduğu gibi) farklılıklar bulunur.

"Haketia" kelimesi Arapça ħaka حكى, "söyle" kelimesinden türemiştir ve h sesi gırtlaktan söylenir. Bazen "Jaquetía" olarak yazıldığı görülen bu dilin okunuşu yine Haketia şeklindedir.

Haketia'nın Cebelitarık'ta konuşulan Llanito (Yanito) dilini etkilediği savunulur.

Kaynakça

  1. ^ Anderson, Stephen R. (2012). Languages : a very short introduction (1. bas.). Oxford, B.K.: Oxford University Press. ISBN 978-0199590599. 
  2. ^ Regh, Kenneth (2018). The Oxford handbook of endangered languages. New York, NY: Oxford University Press. ISBN 978-0190610029. 
  3. ^ Dinar, Hasia (2021). The Oxford handbook of the Jewish diaspora. New York: Oxford University Press. ISBN 978-0190240943. 

Ayrıca bakınız

  • Fas'taki Yahudilerin tarihi
  • Ladino

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">İbranice</span> Afro-Asyatik dil ailesinin Kenan koluna bağlı bir dil

İbranice (עִבְרִית‎,

İbrani alfabesi, Sami dilleri grubuna bağlı ve İsrail'in resmî dili olan İbranicenin ve Aşkenaz Yahudilerinin konuştuğu bir Cermen dili olan Yidiş ile Sefarad Yahudilerinin dili olan Ladino gibi diğer Yahudi dillerinin yazımında kullanılan Arami alfabesi kökenli bir ünsüz alfabesi.

Yahudi İspanyolcası veya Ladino, Hint-Avrupa dil ailesinin Latin koluna bağlı Eski İspanyolca kökenli bir dildir. Yahudiler tarafından konuşulduğu için "Judeo- (Yahudi)" öntakısını almış olan dil, bazı filologlarca Standart İspanyolcanın tarihi bir varyantı olarak da değerlendirilmektedir.

Koine, Helenistik Dönemde Attik Diyalekt'ten sonra gelişen ve Yunanistan dışındaki bölgelerde de kullanılan, bu sebeple sadece Yunanlar'ın değil Yunan olmayanların da kullandıkları bir halk lehçesi. Aynı zamanda Romalıların Yunan toplumuyla anlaşmak için kullandığı lehçedir.

<span class="mw-page-title-main">Golem</span> Kil veya taştan yapılmış bir yaratık

Golem, efsanelerde ruhu olmayan genelde kilden veya topraktan oluşturulan bir varlıktır. Orta Çağ’da tanrının isimlerinin veya sıfatlarının farklı şekillerde söylenmesi, bu kelimeleri oluşturan harflerin farklı şekilde dizilmesi veya bunların bir kağıda yazılarak yapılan muska ve tılsımlarla golem oluşturulmasına ilişkin birçok efsane doğmuştur. Bir Yahudi efsanesinin kahramanıdır, Talmud'da Âdem'in ruh üflenmeden önce bir golem olduğu yazılıdır.

<span class="mw-page-title-main">İsak Haleva</span> Türkiye Yahudileri Hahambaşı

İsak Haleva, Türkiye Yahudileri hahambaşıdır.

Spanglish veya İspangilizce, "Spanish" ve "English" kelimelerinden oluşan, özellikle ABD'de yaşamakta olan Hispanik nüfusun konuştuğu İngilizce - İspanyolca karışımı dil fenomenini tanımlamakta kullanılan bir kavramdır.

David Asseo, Türkiye Yahudilerinin hahambaşı idi.

<span class="mw-page-title-main">Rafael Saban</span> Türkiye Yahudileri Hahambaşı

Rafael Saban, Türkiye Yahudilerinin hahambaşı idi. Tiyatrocu Nedim Saban'ın büyükbabasıdır.

İskoçça (Gàidhlig), Hint-Avrupa dil ailesinin Kelt dilleri koluna ait dil. Birleşik Krallık'a bağlı İskoçya'nın İngilizce yanında bir resmî dili.

<span class="mw-page-title-main">Platonculuk</span>

Platonizm ya da Platonculuk, genel anlamda, Platon'un kurduğu ve daha sonra takipçileri tarafından geliştirilen felsefe öğretisi. Bu düşünce duyular dünyası ile gerçek dünya arasındaki karşıtlığa dayanır.

<span class="mw-page-title-main">Yahudi Arapçası</span>

Yahudi Arapçası, Arap Birliği topraklarında yaşamış veya yaşayan Yahudiler tarafından konuşulan Arapçanın bir lehçesidir. Geçmişte Arap Yarımadası'ndaki Yahudi kabileler tarafından da konuşulmuştur. Konuşulan dilin yanı sıra İbrani Alfabesi ile yazılmış Arapça metinlere de Yahudi Arapçası denir. Arapçada olduğu gibi Yahudi Arapçası'nda da yöreden yöreye göre değişen lehçe farklılıkları vardır. İstanbul Ladino'su ile Balkan Ladino'su arasında nasıl bir fark varsa Libya'daki Yahudi Arapçasıyla Irak'taki Yahudi Arapçası arasında da aynı şekilde benzerlikler ve ufak farklılıklar bulunur.

<span class="mw-page-title-main">Romanyot</span>

Romanyot, Roma döneminden beri bugünkü Türkiye, Yunanistan ve bu ülkeleri çevreleyen bölgelerde yaşayan Yahudilere verilen addır. Kendi aralarında kullandıkları dil Yunancanın bir lehçesi olan ve İbraniceden kelimeler bulunan Yevanik'ti. Bu dil Sinagoglarının adları Yunanca olduğu gibi, duaların bazıları da yine bu dilde okunurdu. Bu dilin ölü bir dil olma ihtimali çok yüksektir. 1547 yılında Tevrat da Yunancaya çevrilmiştir. Gelenekleri de doğal olarak Rum yaşam tarzına yakın olmuştur.

Yahudi Fasçası eskiden Fas'ta yaşamış Yahudiler'in konuştuğu bir Arapça şeklidir. Fas'ta bu dili konuşabilenler sadece yaşlılardır.

Lişan Didan bir modern Yahudi Aramicesi dilidir ve genellikle Neo-Aramice denir. Asıl olarak Salmas ve Mahabad bölgeleri arasında Urmiye Gölü civarında konuşulurdu. Bu dili konuşanların birçoğu şu anda İsrail'de yaşamaktadır. Lişan Didan "bizim dilimiz" anlamına gelir; bu sebeple bu dil için yakın anlamı olan Lişanan ("dilimiz") veya Lişanid Naş Didan terimleri de kullanılır. Bu terimler Lişana Deni ve Lişanid Noşan gibi diğer lehçelerin adlarına benzediği için dilbilimciler daha teknik bir terim olan İran Azerbaycanı Yahudi Neo-Aramicesini tercih ederler. Lişan Didan'ı diğer lehçelerden ayırabilmek için edat ve zamirlerinde farklılık olduğunu belirtmek amacıyla bazen Lakhlokhi veya Galihalu ("benim-senin") isimleri de kullanılır.

<span class="mw-page-title-main">Pogrom</span> etnik veya dinî bir gruba karşı gerçekleştirilen, yerel yönetimlerin yürüttüğü, onayladığı veya sessiz kaldığı saldırılar

Pogrom veyahut kıyın; dinsel, etnik veya siyasi nedenlerle bir gruba karşı yapılan şiddet hareketleridir. Bu şiddet hareketleri genellikle evleri, iş yerlerini veya ibadet yerlerini tahrip etmek, insanları dövmek, yaralamak, tecavüz etmek veya öldürmekten oluşur. Bu deyim ilk olarak tarihin çeşitli dönemlerinde Yahudilere karşı yapılan şiddet hareketlerini tanımlamak için kullanılmış, sonra da anlamı diğer gruplara karşı yapılan benzer şiddet olaylarını kapsayacak şekilde genişletilmiştir.

Yahudilerin Cebelitarık'taki varlığı 650 yıldan fazladır. Zaman zaman baskılara maruz kalmışlarsa da genelde Cebelitarık Yahudileri bölgede kalkınmış olup şehrin en büyük dini azınlığını oluşturur. Yahudiler Cebelitarık kültürüne, savunmasına ve hükûmetine katkıda bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Bağdadi Yahudiler</span>

Bağdadi Yahudiler, Hindistan'daki ana Yahudi cemaatlerinden biridir.

Amazon Yahudileri çoğunluğunu Fas Yahudilerinin torunlarının oluşturduğu Amazon Havzası'ndaki Brezilya ve Peru'nun Belém, Santarém, Manaus, Iquitos ve Tarapoto gibi şehirlerinde yaşayan Yahudilerdir.

<span class="mw-page-title-main">Yuki-Vapo dilleri</span>

Yuki-Vapo dilleri ya da Yuki dilleri, Amerika Birleşik Devletleri'nin kuzeybatı Kaliforniya eyaletinde yaşayan Yukiler ve Vapolar tarafından konuşulmuş Amerind Kızılderili dil ailesi. Her ikisi de 20. yüzyılda tükenen iki dilden oluşur: Yukice ile Vapoca.