İçeriğe atla

Hahuli triptiği

Hahuli triptiği

Hahuli triptiği (Gürcüce: ხახულის ხატი, khakhulis khati) Orta Çağ Gürcistanında kabartma tekniğiyle üretilmiş ve kısmen korunmuş üç parçalı büyük bir Meryem Ana (Theotokos) ikonasıdır. Sekizinci yüzyıldan on ikinci yüzyıla kadar tarihlenen yüzün üzerinde Gürcü ve Bizans orijinli işlenmiş mine örneği içermektedir. İkona, günümüzde Tiflis'te bulunan Gürcistan Sanat Müzesi'nde sergilenmektedir.[1]

Tarih

Hahuli triptiği, "Çarmıha Gerilme" sahnesi.

Hahuli triptiği adını, ilk muhafaza edildiği yer olan Orta Çağ Gürcü manastırı Hahuli'den alır (manastır günümüzde Türkiye'de, Tortum'un Bağbaşı köyündedir). 12. yüzyılın başlarında, Gürcistan kralı Kurucu Davit, ikonaya birkaç değerli taş bağışlarken, halefi I. Demetre ise mucizevi olarak kabul edilen ikonayı, Gürcistan'ın batısındaki Kutaisi yakınlarındaki Gelati manastırına nakletti. İkona burada daha da yenilendi ve Kraliçe Tamar'ın devrinde yaldızlı gümüş kanatlı altın bir çerçeveye yerleştirildi. Orta Çağ Gürcü kroniklerine göre Tamar, ikonayı özel bir ihtimam göstererek onurlandırdı ve ona (bulunduğu manastıra) 1195'te Şamkor Muharebesi'nde ganimet olarak ele geçirilen bir Halife sancağını bağışladı.[2]

İkona, iddiaya göre Rusya'nın Kutaisi valisi Kont Levaşov'un(ru) teşvikiyle 1859'da Gelati'den çalındı. Altın ve mücevherlerinin çoğu sökülerek Rusya'da satıldı. Daha sonra Levaşov, Moskof bir kuyumcuya eserin metal bir reprodüksiyonunu üretmesi için sipariş verdi; eserin bu kopyası 1865'te Gelati Manastırı'nda sergilendi. Hakiki ikona ve madalyonlarının çoğu, peşi sıra Rus ressam Mikhail Botkin'in özel koleksiyonuna ve ardından Ermitaj Müzesi'ne girdi. İkona, Gürcistan'a ancak 1923'te feci bir şekilde parçalanmış bir halde iade edildi.[3]

Tanım

"VII. Mihail Dukas ve Maria Bagrationi" detayı, Hahuli triptiği.

Hahuli triptiği, 1.47 m boyu ve 2.02 m eni (katlanmamış panellerleri) ile[1] dünyanın en büyük mineli sanat eserlerinden biridir.

Triptiğin merkezinde, büyük bir (116 × 95 cm[1]) Meryem Ana (Theotokos Odigitria) ikonası, asasen değerli metaldendi. Kabartma tekniğiyle yapılmış arka yüzey günümüzde kayıptır ve yalnızca Bakire Meryem'in mine bezenmiş yüzü ile elleri günümüze ulaşmıştır.

Triptik, 8. yüzyıldan 12. yüzyıla kadar Gürcistan ve Konstantinopolis'teki atölyelerden elde edilen 115 mine işlemesiyle süslenmiştir. Bu mineler; yuvarlak madalyonlar, dikdörtgen veya haç levhaları şekillerinde olup ağırlıklı olarak aziz tasvirleri içerir ve bazıları desenlerle bezenmiştir. Röliker kapağı, Çarmıha Gerilme sahnesine sahip 10. yüzyıldan kalma bir mine işi plaket ile süslenmiştir.[1]

Kraliyet çiftinin en üstte bulunan Yunanca yazılı minesi özellikle dikkat çekicidir. Yazı, Bizans imparatoru VII. Mihail Duka ve Gürcü eşi Maria'yı (Gürcistan kralı IV. Bagrat'ının kızı) belirtir; her ikisi de tacidar (taç sahibi; hükümdar) olarak temsil edilmiştir. 1072'de Maria tarafından Gürcistan'a götürüldüğü düşünülen bu madalyon, triptik kapatıldığında görünen tek figürlü görüntüydü.

Kaynakça

  1. ^ a b c d Speel, Erika (ed., 1998), Dictionary of enamelling, p. 67. Ashgate, 1-85928-272-5, 978-1-85928-272-4
  2. ^ Lordkipanidze, Mariam (1987), Georgia in the XI-XII Centuries 18 Kasım 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., p. 184. Tbilisi: Ganatleba.
  3. ^ Eastmond, Antony (2001), Eastern approaches to Byzantium: papers from the Thirty-third Spring Symposium of Byzantine Studies, University of Warwick, Coventry, March 1999, pp. 216-217. Ashgate/Variorum, 0-7546-0322-9, 978-0-7546-0322-1

Konuyla ilgili yayınlar

  • (Gürcüce, Rusça ve İngilizce) Amiranashvili, Sh. (1972), The Khakhuli Triptych. Tbilisi: Khelovneba. Online version 7 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. from the National Parliamentary Library of Georgia

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Şota Rustaveli</span>

Şota Rustaveli ya da kısaca Rustaveli, Orta Çağ'da yaşamış Gürcü şair. Gürcistan'ın Altın Çağı'nın öne çıkan en önemli şairidir ve Gürcü edebiyatına en çok katkı yapan yazarlardandır. Rustaveli, Gürcüler'in milli epik şiiri Kaplan Postlu Şövalye'nin yazarıdır.

<span class="mw-page-title-main">Kutaisi</span> Gürcistanın yasama başkenti ve en kalabalık üçüncü şehri

Kutaisi, Gürcistan'da İmereti Bölgesi'nde yer alan dünyanın en eski sürekli yerleşim yerlerinden biri ve geleneksel olarak başkent Tiflis'ten sonra Gürcistan'ın en büyük ikinci ve en kalabalık üçüncü şehridir. Tiflis'in 221 kilometre batısında, Rioni Nehri üzerinde yer alır. İmereti Bölgesi'nin merkezidir ve nüfusu 147.635'dir (2014).

<span class="mw-page-title-main">Gürcistan Krallığı</span> Orta Çağda kurulmuş Gürcü krallığı

Gürcistan Krallığı ya da Gürcü İmparatorluğu, Orta Çağ'da kurulmuş olan Gürcü devleti. Gürcistan pek çok alanda, Altın Çağ olarak adlandırılan dönemi bu krallık zamanında yaşamıştır.

<span class="mw-page-title-main">İkona</span>

İkona Doğu Ortodoks Kilisesi, Oryantal Ortodoksluk, Katolik ve Doğu Katolik Kiliselerinin kültürlerinde en yaygın şekli illüstrasyon olan dinî bir sanat eseridir. Türkçeye Fransızca icône sözcüğünden geçmiş olan kavramın kökeni Yunanca eikon "benzerlik, resim, portre" sözcüğüdür. Bu sözcük ise yine Yunanca eikenai kökünden gelir. En yaygın konular Mesih, Meryem, azizler ve meleklerdir. Özellikle bir veya iki ana figür üzerinde yoğunlaşan portre tarzı görüntülerle ilişkili olsa da, terim aynı zamanda Doğu Hristiyanlığı tarafından üretilen ve anlatım sahneleri de dahil olmak üzere çeşitli sanatsal basındaki dini imgelerin çoğunu kapsar.

<span class="mw-page-title-main">Bağbaşı, Tortum</span>

Bağbaşı, Erzurum ilinin Tortum ilçesine bağlı bir kentsel mahalledir.

<span class="mw-page-title-main">Svetitshoveli Katedrali</span>

Svetitshoveli Katedrali,, Gürcistan'ın başkenti Tiflis'in kuzeybatısında yer alan Mtsheta tarihi kentinde bulunan bir Gürcü Ortodoks katedralidir. Erken Orta Çağa ait bir eser olan Svetitshoveli, UNESCO tarafından Dünya Mirası listesine dahil edilmiştir. Halen Tiflis'teki Üçleme Katedrali'nden sonra ikinci en büyük kilise binasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Gürcistan'ın Altın Çağı</span>

Altın Çağ ya da Gürcistan'ın Altın Çağı, Geç Orta Çağ döneminde, Gürcistan Krallığı'nın 11. yüzyılın sonundan 13. yüzyıla değin dönemine verilen addır. Bu dönemde Gürcistan'ın gücü ve gelişmesi zirveye ulaşmıştır. Bunun dışında askeri başarılarla ülke sınırlarının genişlemesi, Gürcü mimarisinin, resim sanatının ve edebiyatının gelişmesine olanak sağlamıştır. Bu dönemdeki kilise sanatı ve din dışı edebiyat eserlerinin pek çoğu günümüze ulaşmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Ança Manastırı</span>

Ança Manastırı, tarihsel Klarceti bölgesinde, günümüzde Artvin ilinin Ardanuç ilçesine bağlı ve eski adı Anca olan İncilli köyünde Orta Çağ'da inşa edilmiş Gürcü Ortodoks manastırıdır. Ança Manastırı, Tao-Klarceti bölgesindeki beş Gürcü piskoposluğundan biri olan Ança Piskoposluğu'nun da merkeziydi.

<span class="mw-page-title-main">Betania Manastırı</span>

Betania Meryem'in doğumu Manastırı ayrıca bilinen adıyla Betania veya Bethanya (ბეთანია) Doğu Gürcistan'daki başkent Tiflis'in 16 km güneybatısında yer alan bir Orta Çağ Gürcü Ortodoks manastırıdır. 11 ve 12. yüzyıllarda, Gürcistan Krallığı'nın "Altın Çağ”ı döneminde yapılan bu eserin ilgi çekici bir mimarisi vardır. Çağdaş Gürcü hükümdarlarının grup portrelerini içeren duvar resimleri de dikkate değerdir.

<span class="mw-page-title-main">Kintsvisi Manastırı</span>

Kintsvisi Manastırı Doğu Gürcistan'ın Şida Kartli bölgesindeki Kareli şehrine 10 kilometre uzaklıkta, Dzama vadisindeki yüksek bir dağın ormanlık yamacında konumlanmış bir Gürcü Ortodoks manastırıdır.

<span class="mw-page-title-main">Atskuri Kilisesi</span>

Atskuri Meryem'in Ölümü Kilisesi Güney Gürcistan'ın Samtshe-Cavaheti bölgesindeki Ahaltsihe Belediyesi'nden yer alan Atskuri köyünde konumlanmış harabe durumdaki bir Orta Çağ katedralidir. Aslen 10 ve 11. yüzyıllarda inşa edilmiş olan kilise, 1283'teki depremle yıkıldıktan kısa bir süre sonra yeniden inşa edilmiştir. Katedral, doğusunda üç çıkıntılı apsisi bulunan haçlı bir kubbe kiliseydi. Katedral, zamanında Gürcistan'daki en büyük katedrallerden biriydi, ancak kiliseden geriye günümüzde sadece yıkık duvarlar kalmıştır. 2016 yılında kiliseyi tamamen yenileme projesi başlatılmıştır. Kilise, Gürcistan'ın Ulusal Öneme Sahip Taşınmaz Kültür Anıtları listesine eklenmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Ançishati Bazilikası</span>

Ançishati Meryem Ana Bazilikası Gürcistan'ın başkenti Tiflis'teki mevcut kiliseler arasında en eskisidir. Gürcü Ortodoks Kilisesi'ne bağlı olan kilise, altıncı yüzyıldan kalmadır.

<span class="mw-page-title-main">Meryem Ana Blakernai İkonası Katedrali</span>

Meryem Ana Blakernai İkonası Katedrali, Gürcistan'ın Zugdidi şehrinde bulunan, Zugdidi ve Tsalenciha Piskoposluğuna bağlı bir Gürcü Ortodoks manastırıdır.

<span class="mw-page-title-main">Yeni Şuamta</span>

Yeni Şuamta Gürcistan'ın Kaheti bölgesindeki Telavi şehrinde konumlanmış bir Gürcü Ortodoks manastırıdır.

Pirğebuli Manastırı Gürcistan'ın Kvemo Kartli bölgesindeki Hrami nehri vadisinde bulunan bir Orta Çağ Gürcü Ortodoks manastırıdır. 12. yüzyılın sonlarına veya 13. yüzyılın başlarına tarihlenen manastır, farklı koruma durumlarındaki çeşitli yapılardan oluşmaktadır. Ana kilise, dışı zengin taş oymalarla süslenmiş büyük bir salon kilisesidir. Manastır, Gürcistan'ın Ulusal Öneme Sahip Taşınmaz Kültür Anıtları listesine eklenmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Hahuli Manastırı</span> tarihsel Gürcistan’ın güneybatı kesiminde, Tao bölgesinde orta çağ Gürcü Ortodoks manastırı

Hahuli Manastırı, tarihsel Tao bölgesinde, günümüzde Erzurum ilinin Tortum ilçesine bağlı ve eski adı Hahuli olan Bağbaşı köyünde Orta Çağ'dan kalma Gürcü dinsel yapılar topluluğudur. 10. yüzyılda kurulmuş olan manastırın ana kilisesi 19. yüzyılda camiye dönüştürülmüş ve adına da "Taş Cami" denmiştir.

Gürcistan kültürü, ülkenin uzun tarihi ile beraber gelişmiş, Gürcü dili ve alfabesi üzerine dayanan güçlü bir edebiyat geleneği ve eşsiz bir ulusal kültür barındırmaktadır. Bu özelliği güçlü bir ulusal kimlik sağlayarak tarih boyunca tekrarlanan yabancı işgali ve asimilasyon çabalarına rağmen Gürcü kimliğinin korunmasına yardımcı olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">İviron Manastırı</span>

İviron Manastırı, Yunanistan'ın kuzeyinde Aynaroz'da bulunan bir tarihi Gürcü, Doğu Ortodoks manastırıdır.

<span class="mw-page-title-main">Vani İncilleri</span>

Vani İncilleri, 12. yüzyılın sonu ile 13. yüzyılın başlarına tarihlenen Gürcü alfabesinin nushuri formuyla yazılan dört kanonik İncil'in resimli bir el yazmasıdır. El yazması, Gürcistan kraliçesi Tamar'ın isteği üzerine, Konstantinopolis'teki Romana Manastırı'ndaki Gürcü keşiş Naçiz İoane tarafından yazılmıştır. Yazma, daha sonra Gürcistan'a getirilmiş; önce Şorata Manastırı'nda (Meskheti), sonra Vani'de ve en son Kutaisi'deki Gelati Manastırı'nda muhafaza edilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Ança ikonası</span>

İsa Mesih'in Ança İkonası, Gürcistan'da Ançishati olarak bilinen ve Orta Çağ'a tarihlenen ankostik tekniğinde yapılmış bir Gürcü ikonasıdır. Geleneksel olarak bir Keramidion olarak adlandırılan ikona, İsa Mesih'in yüzünün baskısını içerir ve görüntünün Kutsal Mendil (Mandylion) ile temas yoluyla mucizevi bir şekilde aktarıldığı kabul edilir. 6-7. yüzyıla tarihlenen ikona, kabartma işlemeli bir gümüş muhafaza ile kaplıdır ve daha sonraki yüzyıllarda kısmen yeniden boyanmıştır. 1664 yılında Tiflis'e nakledilen ikona, adını getirildiği yerden, yani bugün Türkiye topraklarında bulunan Gürcü manastırı Ança'dan almıştır. Eser, şu anda Tiflis'teki Gürcistan Ulusal Sanat Müzesi'nde muhafaza edilmektedir.