İçeriğe atla

Haganah

Haganah
ההגנה
Etkin1920 - 28 Mayıs 1948
KarargâhYishuv, Birleşik Krallık Filistin Mandası, İsrail
SavaşlarıFilistin Arap Ayaklanmaları
II. Dünya Savaşı
Filistin İç Savaşı
1948 Arap-İsrail Savaşı

Haganah (İbranice: ההגנה/HaHagana, anlam: "Savunma"), Birleşik Krallık Filistin Mandası'ndaki Yahudi yerleşimlerini korumak amacıyla kurulan ve 1920–48 yılları arasında faaliyeti gösteren Yahudi paramiliter örgüttür.

Kökeni

Hagana üyeleri eğitimdeyken (1947)

1907'de kurulan Bar-Giora örgütünün ardından 1909 yılında kurulan Hashomer (השומר, Muhafız Birliği) örgütünün uzantısıdır. Hashomer, Yahudi göçmenlerinin yıllık aidat karşılığında yerleşim birimlerini korumak amacıyla kurulmuş bir örgütken üye sayıları kısa zamanda 100'e ulaştı.

Yahudi liderler, 1920 Arap Ayaklanması ve 1921 Yafo Ayaklanması'nın ardından İngiliz Mandası'nın yerel Arap çetelerinin saldırılarına karşı Filistinli Yahudileri korumasındaki isteksizliği görünce İngiliz yönetimine güvenmez duruma geldi. Çiftlik ve kibbutzlarını korumak için Haganah örgütünü kurdu. Haganah'ın ana görevi Filistinli Arapların saldırılarını sivil halka bildirmekti. 1920-1929 yılları arasında merkezi yönetim ve koordinasyondan yoksun olarak çalışan örgüt yerel olarak ve eski silahlarla görevini sürdürdü. "Birlik"ler Kibbutz ve çiftliklerde dönüşümlü olarak nöbet tutan çiftçilerden ibaretti. 1929 Filistin Ayaklanması'yla kendini geliştirme ihtiyacı duyan Haganah'a Yahudi yerleşim birimlerinden gençler ve büyük şehirlerden binlerce üye katıldı. Yurtdışından silah tedarik eden Haganah, kendi el bombalarını ve basit askeri ekipmanlar üretmeye başladı.

1936'da 40 bini rezerve (yedek) olmak üzere asker sayısını 50 bine çıkaran Haganah, 1936-1939 Filistin Arap Ayaklanması'nda İngiliz askerlerine yardım etti. Her ne kadar İngiliz yönetimi Haganah'ı resmi olarak tanımadıysa da kendilerinin kurduğu Yahudi Yerleşim Polisleri, Yahudi Yedek Güçleri ve Özel Gece Mangası gruplarına İngiliz Albay Orde Wingate önderliğinde askeri eğitim verildi.

Yahudi politik liderlerin koyduğu kural gereği Haganah cemaatlerini korumakla yükümlüydü; fakat karşı saldırı düzenlemeye hakları yoktu. Bu durum bazı Haganah savaşçılarının tepkisine sebep oluyordu, bu sebeple örgütten ayrılan milisler Irgun Tsva'i-Leumi örgütünü kurdu. 1940'ta II. Dünya Savaşı sırasında İngilizlere karşı savaşıp bağımsız devlet kurma amacı güden bir grup Irgun'dan ayrılıp Lehi örgütünü kurdu.

1939'da İngilizler, Yahudilerin Filistin'e göçünü büyük ölçüde engelleyip Orta Doğu'nun diğer bölgelerinden Arap işçi getirttiler. Haganah buna cevap olarak "Darbe Kuvveti" anlamına gelen elit askerlerden oluşmuş Palmah kolunu kurdu. Palmah aynı zamanda yasal olmamasına rağmen Yahudilerin Filistin'e getirilmesinden sorumluydu. 100'den fazla gemiyle 100,000 Yahudiyi Filistin'e getirmeyi başardı. Haganah aynı zamanda İngilizlerin göç sınırlamalarına karşı gösterilerde bulundu.

Orta Doğu'dan sorumlu İngiliz bakan Lord Moyne'nın öldürülmesinden sonra Haganah ile ittifak kuran İngiliz aslerleri "av mevsimi" anlamına gelen Saison'a başlayıp Irgun üyelerini kaçırıp, sorguladılar ve bazen de sınır dışı ettiler. Irgun'un liderliğini yapan Menahem Begin, kendi üyelerine, olası bir iç savaşı engellemek için Haganah üyelerine karşı savaş açmamayı emretti.

"Av mevsimi" sona erdikten sonra Haganah, Irgun ve Lehi birleşip İbrani Direnç Hareketi'ni kurdular. Her örgütün sorumlulukları farklı olmasına rağmen ana gaye İngilizleri bu topraklardan çıkarıp bir Yahudi devleti kurmaktı.

İkinci Dünya Savaşı dönemi

Kuzey Afrika'nın Alman ittifakına katılmasından korkan İngilizler Haganah'tan yardım istedi. Bu yardımlarla Mısır'da Erwin Rommel'in ordularını yenen İngilizler Haganah'a olan desteklerini geri çekti. 1943'te uzun süre devam eden görüşmeler sonunda İngiliz ordusu bir Yahudi Tugayları grubu kurdu. Yahudilerden oluşan ve 5,000 askeri bulunan tugay 1944'te İtalya'ya savaşmaya gönderildi, sonunda bu tugay 1946'da terhis edildi.

Savaş sonrası

İkinci Dünya Savaşı'nın ardından İngilizleri bölgeden çıkarmak için uğraş veren Haganah bir yandan da Yahudilerin yasal olmayan yollarla Filistin'e getirilmesinde büyük rol oynadı.

İsrail devleti kurulduktan iki hafta sonra 28 Mayıs'ta Haganah'ın devamı olarak kabul edilen İsrail Savunma Kuvvetleri kuruldu.

Ünlü Haganah üyeleri arasında İzak Rabin, Ariel Şaron, Rehavam Ze'evi, Dov Hoz, Moşe Dayan, Yigal Allon ve Dr.Ruth Westheimer bulunur

Kaynakça

  • Bregman, Ahron. Israel's Wars: A History Since 1947. London: Routledge, 2002. ISBN 0-415-28716-2.
  • Niv, David. The Irgun Tsva'i Leumi. Jerusalem: World Zionist Organization (Department for Education and Culture), 1980.
  • "Text of the British White Paper Linking Jewish Agency to Zionist Terrorism in Palestine," The New York Times, July 25, 1946, p. 8.
  • Zadka, Dr. Saul. Blood in Zion, How the Jewish Guerrillas drove the British out of Palestine. London: Brassey's, 1995. ISBN 1-85753-136-1.
  • Jim G. Tobias, Peter Zinke. Nakam - Jüdische Rache an NS-Tätern. Konkret Literatur Verlag, Hamburg 2000. 173 Seiten, ISBN 3-89458-194-8 Almanca, 1944-1947)
  • Bergman, Ronen. Kollek was British informer. Ynet news. 29 Mart 2007.

Ayrıca bakınız

  • Palmach (פלמ"ח, Plugot Maḥatz/פלוגות מחץ)
  • SHAI (ש"י, Sherut ha'Yediot ha'Artzit/"שירות הידיעות של ה"הגנה)
  • Irgun (Etzel/אצ"ל)
  • Lehi (לח"י, Lohamei Herut Israel/לוחמי חרות ישראל)

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Siyonizm</span> Yahudilerin ana vatanına dönüş projesi

Siyonizm, tarihî İsrail Toprakları olarak tanımlanan topraklarda bir Yahudi devletinin asırlar sonra yeniden kurulmasını destekleyen, savunan ve Yahudi milliyetçiliğini temel alan ideolojik fikir hareketidir. Modern Siyonizm, 19. yüzyılın sonlarında Orta ve Doğu Avrupa'da ulusal bir canlanma hareketi olarak hem şiddetlenen antisemitizm dalgalarına tepki olarak hem de "Yahudi Aydınlanması" olarak da bilinen Haskala'ya bir cevap olarak ortaya çıktı. Kuruluşundan çok kısa bir süre sonra varlıklı Yahudi soyluların ilgisini çeken hareket, Osmanlı İmparatorluğu'nun kontrol ettiği Filistin'de sürdürülebilir bir Yahudi devletini, 1900 yıl sonra tekrar yaratmayı amaçlıyordu.

<span class="mw-page-title-main">Arap-İsrail savaşları</span> Arap ülkeleri ve İsrail Devleti arasındaki savaşlar

Arap-İsrail savaşları, Arap Birliği ülkeleri ve İsrail arasındaki politik gerilim ve askeri savaşlar dizisidir. Modern Arap-İsrail savaşlarının kökenleri, 19. yüzyıl sonlarına doğru ortaya çıkan Siyonizm ve Arap milliyetçiliğine dayanır. Yahudiler tarafından tarihi anavatan olarak adlandırılan toprakları, Pan-Arap hareketi, Filistinli Araplara ait olarak görür ve Pan-İslamist bağlamda ise, bu toprakların, Müslümanlara ait olduğuna inanılır. Filistinli Yahudiler ve Araplar arasındaki savaş; 20. yüzyılın başlarındaki Nebi Musa ayaklanması (1920), Jaffa ayaklanması, 1929 yılında Filistin ayaklanması ve 1947 yılında büyük bir sivil savaşa dönüşen ve 1948 yılında İsrail Devleti'nin kurulmasıyla bütün Arap Ligi ülkelerine sıçrayan Arap başkaldırışıyla ortaya çıktı.

<span class="mw-page-title-main">Lehi</span> Yahudi terör örgütü

Lehi, Filistin'de İngiliz mandasının kalkmasını, Yahudi göçünün serbest bırakılmasını ve bir Yahudi devleti kurulmasını savunan silahlı Siyonist direniş örgütü.

<span class="mw-page-title-main">Filistin Kurtuluş Örgütü</span> Filistinde milliyetçi paramiliter örgüt

Filistin Kurtuluş Örgütü, kısaca FKÖ veya uluslararası İngilizce kısaltmasıyla PLO olarak bilinen, bağımsız ve özgür bir Filistin kurmayı amaçlayan bir örgüttür. Temelleri 13-16 Ocak 1964'te Kahire'de toplanan Arap Birliği zirvesinde atılan örgüt, 29 Mayıs 1964 tarihinde Filistin Ulusal Konseyinin toplanmasının ardından 2 Haziran 1964 tarihinde kuruldu. Örgüt Arap devletleri arasındaki liderlik savaşı yüzünden Filistinliler tarafından değil, Arap devletleri tarafında özellikle de Mısır Devlet Başkanı Cemal Abdünnasır'ın yoğun desteği ile kurulmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Balfour Deklarasyonu (1917)</span> Arthur Balfour tarafından kaleme alınan ve 1917 yılında İngiliz hükûmeti tarafından yayımlanan, o zamanlar Osmanlı toprağı olan Filistinde "Yahudi halkı için ulusal bir yurt" kurulmasını destekleyen bildiri

Balfour Deklarasyonu, Lloyd George'un başbakanlığındaki Britanyalı savaş kabinesinde dışişleri bakanı olan Arthur Balfour'un girişimiyle başlatılan ve sonuçta Filistin'de bir Yahudi devletinin -İsrail- kurulmasıyla sonuçlanan girişimdir. 1917 yılındaki bu deklarasyon, ilk Balfour Deklarasyonudur. Balfour'un girişimiyle 1926 yılında, Britanya sömürgeleri hususunda ikinci bir Balfour Deklarasyonu yapılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">David Ben-Gurion</span> İsrailin ilk başbakanı

David Ben-Gurion veya David Grün, İsrail'in ilk başbakanı ve İsrail Devleti'nin kurucusudur. 14 Mayıs 1948'de Tel Aviv'de İsrail Bağımsızlık Bildirgesi'ni okumuş ve 1948 Arap-İsrail Savaşı'nda ülkenin liderliğini yapmıştır. 1942 yılında New York'ta düzenlenen Biltmore Konferansı'nın programını hazırlayan kişi oldu. Ayrıca Gurion, hükûmetteki görevinden ve daha sonra Knesset'ten ayrıldıktan sonra Ulusun Atası payesi ile onurlandırılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">İzzeddin el-Kassam</span> Suriyeli Arap din âlimi ve vaiz (1882–1935)

İzzeddin el-Kassâm, Britanya mandasındaki Filistin'in bağımsız ve İslâmî bir ülke olması için ilk harekete geçen Arap din alimi ve vaizdir.

<span class="mw-page-title-main">Irgun</span>

Irgun, 1931-1948 arasında Filistin Mandası'nda faaliyet gösteren siyonist bir milis örgütüdür. Eski ve büyük Yahudi paramiliter örgüt Haganah'ın bir koluydu. Grup Haganah'tan ayrıldıktan sonra Haganah Bet veya alternatif olarak haHaganah haLeumit ya da Hama'amad olarak tanınmaya başlandı. Irgun üyeleri, 1948 Arap-İsrail savaşının başlangıcında İsrail Silahlı Kuvvetleri'ne dahil edildi. Irgun ayrıca İbranice harflerin bir kısaltması veya IZL kısaltması Etzel olarak da bilinmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Filistin</span> Vikimedya anlam ayrımı sayfası

Filistin, sıklıkla şu tanımları ifade eder:

<span class="mw-page-title-main">Ze'ev Jabotinsky</span>

Ze'ev Jabotinsky veya Vladimir Yevgenyevich Zhabotinsky, Yahudi kökenli Rus–Amerikalı Siyonist önder ve gazeteci. İsrail Devleti'nin kurulmasında önemli bir rol oynayan militan Siyonist Revizyonist hareketin kurucusudur.

<span class="mw-page-title-main">Filistin Devleti</span> Batı Asyada yer alan bir ülke

Filistin, resmî adıyla Filistin Devleti, Orta Doğu'da ve Batı Asya'da, Akdeniz kıyısındaki tarihî Kenan Bölgesi'nde bulunan ve Batı Şeria ile Gazze Şeridi'nde belirtilen bölgelerde de facto olarak hüküm süren bir Arap devletidir. Devletin başkenti her ne kadar Doğu Kudüs olarak belirlense de Kudüs tamamen İsrail'in kontrolünde olduğu için başkenti Ramallah'ta yani Batı Şeria'da bulunmaktadır. Filistin toprakları 1948'den 1967'ye kadar Mısır ve Ürdün tarafından ele geçirilmişken 1967'deki Altı Gün Savaşı'ndan sonra ise İsrail tarafından ele geçirilmiştir. Şubat 2020 itibarıyla 5.051.493 nüfusla dünyada en çok nüfusa sahip 121. devlet olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Filistin Mandası</span> 1920-1948 yılları arasında varlığını sürdüren Birleşik Krallık yönetimi

Birleşik Krallık Filistin Mandası, Birleşik Krallık'ın Filistin'deki Osmanlı Devleti hakimiyetine son vermesiyle İtilaf Devletleri tarafından kararlaştırılan ve Milletler Cemiyeti tarafından Haziran 1922'de resmen onaylanarak kurulan manda cumhuriyeti.

Amitai Etzioni ; Almanya, İsrail ve ABD vatandaşı, Sosyoekonomi ve Komüniteryenizm üzerine yaptığı çalışmalarıyla tanınan Yahudi asıllı sosyolog.

<span class="mw-page-title-main">Ürdün'deki Yahudilerin tarihi</span>

Ürdün'deki Yahudilerin tarihi, bugünkü Ürdün coğrafyasının büyük bir bölümü bir zamanlar İsrail Diyarı'ndaki Yahudilerin tarihi ile çakıştığı için antik döneme kadar uzanır.

İşçi Siyonizmi ya da Sosyalist Siyonizm, Siyonist hareketin solcu kanadıdır. Yıllar boyunca, Siyonistler ve Siyonist kuruluşlar arasında en kayda değer eğilim olmuştur. Harekete mensup gruplar, kendilerini, Doğu ve Orta Avrupa’daki Yahudi işçi hareketlerinin Siyonist dilimi olarak gördüler ve birçok ülkede çok sayıda Yahudi üyeye sahip yerel birimler kurdular. Theodor Herzl tarafından kurulan ve Haim Wiezmann tarafından desteklenen Politik Siyonizm’in tersine, İşçi Siyonizmi, bir Yahudi devletinin, İngiltere, Almanya ve ya Osmanlı İmparatorluğu gibi büyük devletlere yanaşıp yardım isteyerek basit bir şekilde kurulamayacağına inanıyordu. Aksine, İşçi Siyonistler, bir Yahudi devletinin ancak Yahudi işçi sınıfının gayretleriyle, İsrail topraklarına yerleşerek ve çalışarak kurulacağına inandılar. Yahudiler, kibbutz ve moşavlar ile ilerici bir Yahudi toplumu ve şehirli Yahudi proletaryasını kurmalıydılar.

<span class="mw-page-title-main">1936-39 Arap ayaklanmaları</span> 01

1936-39 Arap ayaklanmaları veya Büyük ayaklanma, Filistin Mandası'ndaki Filistinli Arapların İngilizlerin manda idaresine karşı Arap bağımsızlığı ve açık uçlu Yahudi göç ve toprak alımları yoluyla Yahudi ülkesi oluşturulması politikalarının sona ermesi hedefiyle gerçekleşmiş geniş ölçekli ayaklanmalardır.

Palmaḥ, geçmişte Haganah'ın elit savaş birimine verilen isimdi. 15 Mayıs 1941 tarihinde kurulan Palmach, Filistin Mandası döneminde, Yahudi toplumunun (Yishuv) yeraltı ordusu olmuştur. Birim, İsrail Bağımsızlık Savaşı başladığında, 2000 erkek ve kadına, üç savaş tugayına ve yardımcı hava, deniz ve istihbarat birimlerine sahipti. İsrail ordusu kurulduktan sonra, Palmach'ın üç tugayı dağıtıldı. Bu ve siyasi bazı nedenlerden dolayı, birçok kıdemli Palmach subayı 1950 yılında istifa etti. Palmach, askeri katkılarının yanı sıra, İsrail kültürü ve değerler sistemine büyük katkılarda bulunmuştur. Üyeleri, uzun yıllar boyunca İsrail ordusu komutanlığının belkemiğini oluşturmuştur ve ayrıca, İsrail'de siyaset, edebiyat ve kültür'e önemli isimler kazandırmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Yaakov Heruti</span>

Yaakov Heruti, İsrailli hukukçu, aktivist ve kamu görevlisi.

Hayfa Petrol Rafinerisi katliamı, 30 Aralık 1947 tarihinde İngiliz Filistin Mandası'nda meydana gelen ve hem Arap hem de Yahudi sivil işçilerin öldüğü katliamdır.