Hafızullah Emin - Turkipedia

Hafızullah Emin حفيظ الله امين
Afganistan Devrimci Konsey Başkanı
Görev süresi 14 Eylül - 27 Aralık 1979
Yerine geldiği	Nur Muhammed Terakki
Yerine gelen	Babrak Karmal
Afganistan Bakanlar Kurulu Başkanı
Görev süresi 14 Eylül - 27 Aralık 1979
Yerine geldiği	Nur Muhammed Terakki
Yerine gelen	Babrak Karmal
Afganistan Demokratik Halk Partisi Merkez Komitesi Genel Sekreteri
Görev süresi 14 Eylül^[1] - 27 Aralık 1979
Yerine geldiği	Nur Muhammed Terakki
Yerine gelen	Babrak Karmal
Kişisel bilgiler
Doğum	1 Ağustos 1929(1929-08-01) Pegman, Afganistan
Ölüm	27 Aralık 1979 (50 yaşında) Kâbil, Afganistan
Partisi	Afganistan Demokratik Halk Partisi
Evlilik(ler)	Patmanah^[2]

Hafızullah Emin (Farsça: حفيظ الله امين; d. 1 Ağustos 1929^[3], Pegman - 27 Aralık 1979, Kâbil) Afganistan'daki sosyalist rejimin ikinci devlet başkanı.

Kabil Üniversitesi'nde matematik ve fizik öğrenimi gördü. Amerika Birleşik Devletleri'ndeki doktora eğitimini tamamlamadan, Afganistan'a geri döndü. Döndükten sonra Afganistan Demokratik Halk Partisi'ne (ADHP) katıldı. 1978'deki darbeden sonra Nur Muhammed Teraki devlet başkanlığına, Hafızullah Amin ise Babrak Karmal ile beraber başbakan yardımcılığına getirildi. Mart 1979'da Babrak Karmal'ın üyesi olduğu perşem (bayrak) kanadını parti yönetiminden uzaklaştırarak başbakanlığı üstlendi. 14 Eylül 1979 tarihinde düzenlenen darbe sırasında, Terakki ve Amin yanlıları arasındaki bir çatışmada devlet başkanı ve ADHP genel sekreteri Teraki öldürüldü. Yerine geçen Hafızullah Amin hem Sovyetler'e bağlılığını bildirdi, hem de İslami düşüncenin desteklenmesi için gerekli bütün önlemlerin alınacağını açıkladı. Amin, Pakistan'dan ve Amerika Birleşik Devletleri'nden güvenlik desteği kazanmaya çalışırken, 24 Aralık 1979 tarihinde Sovyet birlikleri Afganistan'a girdi. İşgalin başladığı gün Amin başkanlık sarayında zehirlendi ve öldürüldü.^[4] Yerine sürgüne gönderdiği Babrak Karmal getirildi.

Kaynakça

^ "Hafizullah Amin". Encyclopædia Britannica. 20 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Aralık 2015.
^ Misdaq 2006, s. 136.
^ Jessup 1983, s. 20.
^ Kakar, M. Hasan (1997). Afghanistan : the Soviet invasion and the Afghan response, 1979-1982. [Pbk. ed., 1997]. Berkeley, Calif.: University of California Press. ISBN 978-0-520-91914-3. OCLC 44956279.

Bibliyografya

Jessup, John (1983). An Encyclopedic Dictionary of Conflict and Conflict Resolution, 1945–1996. Hoover Press. ISBN 978-0-313-28112-9.
Misdaq, Nabi (2006). Afghanistan: Political Frailty and External Interference. Taylor & Francis. ISBN 978-0415702058.

Siyasi görevi
Önce gelen: Nur Muhammed Terakki	Afganistan Devrimci Konsey Başkanı 1979	Sonra gelen: Babrak Karmal
Önce gelen: Nur Muhammed Terakki	Afganistan Bakanlar Kurulu Başkanı 1979	Sonra gelen: Babrak Karmal
Parti siyasi görevi
Önce gelen: Nur Muhammed Terakki	Afganistan Demokratik Halk Partisi Merkez Komitesi Genel Sekreteri 1979	Sonra gelen: Babrak Karmal

Afganistan Devlet Başkanları
Cumhuriyet	Muhammed Davud Han
Demokratik Cumhuriyet	Nur Muhammed Tereki Hafızullah Emin Babrak Karmal Hacı Muhammed Çamkani (geçici) Muhammed Necibullah Abdülrahim Hatif (geçici)
İslami Devlet	Sibgatullah Müceddidi (geçici) Burhaneddin Rabbani Hamid Karzai (geçici)
İslam Emirliği (de facto)	Muhammed Ömer‡ Ahtar Mansur‡
Geçiş Yönetimi	Hamid Karzai
İslam Cumhuriyeti	Hamid Karzai Eşref Gani
İslam Emirliği (de facto)	Hibetullah Ahundzade‡

Afganistan başbakanları
Krallık	Şir Ahmed Şir Giyan Muhammed Haşim Han Emanet Livana Şah Mahmud Han Muhammed Davud Han Muhammed Yusuf Muhammed Haşim Meyvendal Abdullah Yekta^* Muhammed Nur Ahmed Etemadi Abdüzzahir Muhammed Musa Şefik
Demokratik Cumhuriyet	Nur Muhammed Tereki Hafızullah Emin Babrak Karmal Sultan Ali Kiştmend Muhammed Hasan Şark Sultan Ali Kiştmend Fazılhak Halukyar
İslam Devleti	Abdüssabır Ferid Kuhistani Gulbeddin Hikmetyar Arsala Rahmani Devlet^* Ahmed Şah Ahmedzai^* Gulbeddin Hikmetyar Abdurrahim Hafurzai Seyid Muhammed Ali Cavid^*
İslam Emirliği	Muhammed Rabbani Abdul Kabir^* Makam kaldırıldı, 2001–21 Muhammed Hasan Ahund^* Abdul Kabir^*

İlgili Araştırma Makaleleri

Gulbeddin Hikmetyar, eski Afganistan başbakanıdır. 1975 yılında kurulan Hizb-i İslami'nin kurucusu ve lideridir.

Taliban, Afganistan'da yönetimi elinde bulunduran Diyubendi İslamcı hareket ve askeri organizasyondur. Kendilerine Afganistan İslam Emirliği demekte olup ülke içinde bir savaş sürdürmüştür. İslam şeriatını yayma amacıyla Molla Muhammed Ömer tarafından 1994 yılında kurulan Taliban'ın 2016'dan beri lideri Mevlevi Hibetullah Ahundzade'dir. Grup; eroin gibi narkotiklerin ticaretinin yanı sıra haraç toplama, fidye ve alıkoyma gibi faaliyetlerle finanse edilmektedir. Ayrıca 2010'ların ortalarında, önceki hükûmetin yönetiminde yasadışı olan madencilik faaliyetlerinin kontrolünü ele geçirmiştir.

Muhammed Necibullah Ahmedzai, 1987-1992 yılları arasında Afganistan Demokratik Cumhuriyeti'nin devlet başkanı.

Babrak Karmal, 1979-1986 yılları arasında Afganistan Demokratik Cumhuriyeti dönemi esnasında Afganistan'ın üçüncü devlet başkanıydı.

Emanullah Han veya unvanıyla Gazi Emanullah Han, 1919'dan 1929'daki tahttan çekilişine kadar önce Emir, 1926'dan sonra da Kral olarak Afganistan'ın hükümdarıydı. Ağustos 1919'da Üçüncü İngiliz-Afgan Savaşı'nın sona ermesinin ardından, Afganistan bağımsızlığını ilan etti. Birleşik Krallık'ın etkisinden uzak ve bağımsız bir dış politika izlemek için korunan devlet statüsünden feragat etti.

Serdar Muhammed Davud Han, Paştun asıllı Afgan siyasetçi. 1973-1978 arasında Afganistan devlet başkanıydı. Davud Han, reformist politikaları ile bilinmektedir, özellikle kadın hakları ile ilgili gerçekleştirdiği iki adet beş yıllık "modernizasyon planları" olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Nur Muhammed Tereki</span> Afgan siyasetçi (1917-1979)

Nur Muhammed Tereki, Peştun asıllı Afgan siyasetçi. 1965-1979 arasında genel sekreterliğini yaptığı Afganistan Demokratik Halk Partisi'nin 1978'de düzenlediği darbeden sonra devlet başkanlığı yaptı (1978-1979).

Sovyetler Birliği'nin Afganistan'a müdahalesi veya Sovyet-Afgan Savaşı, Sovyet kontrolündeki Afganistan Demokratik Cumhuriyeti'nde (DRA) 1979'dan 1989'a kadar süren uzun süreli bir silahlı çatışmaydı. Savaş, Soğuk Savaş'ın büyük bir çatışmasıydı, çünkü DRA, Sovyetler Birliği ve müttefik paramiliter gruplar arasında Afgan mücahitlere ve onların müttefik yabancı savaşçılarına karşı yoğun çatışmalar yaşandı. Mücahitler çeşitli ülke ve kuruluşlar tarafından desteklenirken, desteklerinin çoğunluğu Pakistan, ABD, İngiltere, Çin, İran ve Basra Körfezi'ndeki Arap ülkelerinden geldi. Yabancı güçlerin katılımı, savaşı ABD ile Sovyetler Birliği arasında bir vekalet savaşı haline getirdi. Çatışmalar 1980'ler boyunca çoğunlukla Afgan kırsalında gerçekleşti. Savaş yaklaşık 3.000.000 Afgan'ın ölümüyle sonuçlandı, milyonlarcası da mülteci olarak ülkeden kaçtı. Ülke dışında yerinden edilen Afganların çoğu Pakistan ve İran'a sığındı. Afganistan'ın 1979 nüfus sayımına göre 13,5 milyonluk eski nüfusunun yaklaşık %6,5 ila %11,5'inin çatışma sırasında öldürüldüğü tahmin edilmektedir. Sovyet-Afgan Savaşı, Afganistan genelinde büyük yıkıma neden oldu ve bilim adamları tarafından Sovyetler Birliği'nin dağılmasına ve Soğuk Savaş'ın resmen sona ermesine katkıda bulunan önemli bir faktör olarak gösterildi.

Afganistan Cumhuriyeti, 1973-1978 yılları arasında varlığını sürdüren, tarihteki ilk Afgan cumhuriyetidir.

Buhara Sovyet Halk Cumhuriyeti, 1920 ile 1924 yılları arasında Sovyetler Birliği himayesinde kurulan bağımsız devlet.

Afganistan tarihi, yazılı olarak izleri bölgenin Ahameniş İmparatorluğu hakimiyeti altında olduğu MÖ 500'lü yıllara kadar süren bir tarihtir fakat MÖ 3000 ile 2000 yılları arasında topraklarında ileri düzeyde kentleşmiş bir kültürün var olduğuna dair kanıtlar da bulunmaktadır. Büyük İskender ve ordusu, Gaugamela Savaşı'nda Pers İmparatorluğu'nu yenilgiye uğrattıktan sonra MÖ 330 yılında Afganistan'a ulaştı. Greko-Baktrialılar, Mauryalılar, Kabil Şahiler, Kuşanlar, Seferîler, Samanîler, Gazneliler, Gurlular, Timurlar, Babürler, Hotakîler ve Dürraniler dahil birçok güçlü krallık, günümüz Afganistan topraklarında başkentler kurdular.

<span class="mw-page-title-main">Benigno Aquino Jr.</span>

Benigno Simeon "Ninoy" Aquino, Jr. bir Filipin senatörü ve Tarlac ilinin eski valisiydi. Aquino, Gerry Roxas ve Jovito Salonga ile birlikte Başkan Ferdinand Marcos karşıtı bir grubun lideriydi. Sıkı yönetimden sonra Aquino ve muhalifleri gözaltına alındılar ve yedi yıl hapsedildiler. Aquino, kalp krizine karşı Amerika Birleşik Devletleri'ne tedavi olması için gitmesine izin vermişlerdir. 1983'te hapsinin bitmesinden üç yıl sonra geri dönerken Manila Uluslararası Havalimanı'nda öldürüldü. Onun ölümünden sonra dul eşi Maria Corazon Aquino kocasının başladığı işi bitirmek için UNİDO partisinin içinde 1986 seçimlere başkanlık için aday olmuştur.

Afganistan Krallığı, Güney ve Orta Asya'da 1926'da Afganistan Emirliği'nin halefi olarak kurulan bir anayasal monarşiydi. Tahta çıktıktan yedi yıl sonra ilk kralı Emanullah Han tarafından emirliğin krallığa dönüşümü ilan edildi. Monarşi, 1973 Afganistan Darbesi'yle birlikte sona erdi.

Sevr Devrimi, Afganistan Demokratik Halk Partisi tarafından, Afganistan Cumhuriyeti Devlet Başkanı Muhammed Davud Han'a karşı 27-28 Nisan 1978 tarihlerinde gerçekleştirilen devrim ve askerî darbe. Darbe sonucunda Muhammed Davud Han öldürüldü ve hükûmet devrildi. Oluşturulan devrim konseyinin başına geçen Nur Muhammed Terakki, kurulan Afganistan Demokratik Cumhuriyeti'nin devlet başkanı oldu. Yeni hükûmete karşı olan bazı kesimlerin ayaklanması sonrasında ülkede başlayan savaşa, hükûmetin çağrısı doğrultusunda Aralık 1979'da Sovyetler Birliği de askerî müdahalede bulundu.

Afganistan Savaşı, Afganistan Demokratik Halk Partisi'nin 27-28 Nisan 1978'de gerçekleştirdiği Sevr Devrimi ile Afganistan Cumhuriyeti'nin yıkılıp Afganistan Demokratik Cumhuriyeti'nin kurulması sonrasında, kurulan hükûmete karşı olan kesimin ayaklanmasıyla başlayan ve devam eden iç savaş. Savaşın evreleri şunlardır:

Sevr Devrimi Afganistan Demokratik Halk Partisi'nin, cumhurbaşkanı Muhammed Davud Han'ın başkanlığındaki Afganistan Cumhuriyeti hükûmetini devirmesiyle başladı. Daha sonra SSCB ile müttefik, komünist bir yönetim olan Afganistan Demokratik Halk Cumhuriyeti'i kuruldu.
Sovyet-Afgan Savaşı 1979 yılında başlayan ve 1989 yılında son Sovyet askerinin ülkeyi terk etmesiyle sona eren Afgan Savaşlarının ilk aşaması. Sovyet Ordusu, Afganistan Demokratik Halk Partisinin müdahale daveti üzerine Afganistan'ı işgale başladı. Ulusal Ordu ittifakı(Alman Demokratik Cumhuriyeti'nin fonlaması) ile birlikte Sovyet birliklerini çoğunlukla Amerika Birleşik Devletleri, Birleşik Krallık, Pakistan, Suudi Arabistan, Mısır, Çin Halk Cumhuriyeti ve Federal Almanya Cumhuriyeti tarafından desteklenen Afgan Mücahitlerine karşı savaştı. Sovyetler Birliği sonunda 1989'da birliklerinin ülkeden ayrılmasını kabul etti ve geri çekti.
- Afganistan İç Savaşı (1989-1992) Sovyetlerin çekilmesinin hemen ardından hükûmet ve mücahitler arasında Sovyet birlikleri olmadan devam eden savaş. Sovyetler Birliği çekilmesine rağmen Afgan hükûmetini mücadelesinde mali ve askeri olarak desteklemeye devam etti ve aynı şekilde isyancı gruplar ABD ve Pakistan'dan destek almaya devam etti. Sovyet destekli Afgan hükûmeti 1992'de Kabil'in düşüşüne kadar hayatta kaldı. Savaş sonu Afganistan İslam Devleti ilan edildi.
Afganistan İç Savaşı (1992-1996) Kabil'in alınmasından sonra Mücahit gruplar arasındaki iç çekişme Afganistan'ı tam gaz yeni bir savaşın eşiğine getirmiştir. Şiddetli savaşlar şehri ele geçiren farklı kuvvetler arasında meydana geldi ve şehir bu kuvvetler tarafından büyük bombardımanlara maruz kaldı. Bu tarafların her biri; Afganistan'da nüfuz arayan Pakistan, İran veya Suudi Arabistan gibi birçok dış güç tarafından desteklendi. Bu çatışma, Pakistan tarafından desteklenen ve Arap ülkelerinden birkaç bin El Kaide savaşçısı tarafından desteklenen nispeten yeni bir milis grup olan Taliban'ın Kabil'i ele geçirmesinin ardından 1996'da sona erdi.
Afganistan İç Savaşı (1996-2001) Taliban'ın Kabil'i ele geçirmesinin ardından acilen başlayan Afgan İç Savaşı'nın üçüncü evresidir. Savaş Taliban ve ilan ettiği Afganistan İslam Emirliği ile Kuzey İttifakı arasında geçmiştir. Bu dönem boyunca, Kuzey İttifakı çoğunlukla savunmada savaştığından Taliban ülkenin neredeyse tamamını kontrol etti. İttifak lideri; Penşir Aslanı olarak anılan Ahmed Şah Mesud, 9 Eylül 2001'de El Kaide üyeleri tarafından öldürüldü.
Afganistan Savaşı (2001-2021) ABD'nin 11 Eylül saldırılarının zanlıları olan El kaide üyelerini barındırması ve oluşumun lideri Osama bin Ladin'i kanıtsız iade etmeyi reddetmesi üzerine Taliban'ı iktidardan düşürmek adına Afganistan'ı işgale girişmesiyle başlayan; Afgan savaşlarının 7 Ekim 2001'de başlayan son evresi. ABD'nin Afganistan'dan çekileceğini açıklaması üzerine Taliban 5 günde ülkenin yoğun bir kısmını kontrolü altına almış ve sonunda 15 Ağustos 2021 tarihinde Kabil'i düşürmüştür.

Cenevre Anlaşması, 14 Nisan 1988'de, Birleşmiş Milletler'in Cenevre'deki merkezinde Afganistan ile Pakistan arasında, Amerika Birleşik Devletleri ile Sovyetler Birliği'nin garantörlüğünde imzalanan anlaşma. Anlaşmayla birlikte iki ülke arasında ikili ilişkiler konusunda karşılıklı uzlaşı sağlanmış ve 1979'dan beri Afganistan'da bulunan Sovyet askerî birliklerinin ülkeden çekilme süreci başlamıştır.

Afganistan, resmi adı Afganistan Demokratik Cumhuriyeti, 1987'den sonra Afganistan Cumhuriyeti, Afganistan'da 1978-1992 yılları arasında, sosyalist Afganistan Demokratik Halk Partisi'nin (ADHP) yönetimde olduğu dönemi kapsar.

Afganistan başbakanı, resmi adıyla Afganistan İslam Emirliği başbakanı, Afganistan'ın hükûmet başkanıdır.

Afganistan ile Çin, tarih boyunca birbiriyle çoğunlukla samimi ilişkiler sürdürmüştür; İpek Yolu'nun sayesinde, bu bölgeler arasındaki ticarî ilişkiler en az Han Hanedanı dönemine dayanır. Günümüzde Afganistan'ın Pekin'de bir büyükelçiliği ve Çin'in Kâbil'de bir büyükelçiliği var. Ayrıca iki ülke arasında kısa bir kara sınırı bulunmaktadır.

1979 Afganistan Ayaklanmaları, çeşitli Maoist, İslamcı ve azınlık grupları tarafından Afganistan'ın Afganistan Demokratik Halk Partisi-Khalq hükûmetine karşı düzenlenen bir dizi ayaklanmaydı. Bu ayaklanmalar İran, Amerika Birleşik Devletleri ve Pakistan gibi birçok yabancı ülke tarafından desteklenmiş ve daha sonra Afgan Ordusu tarafından bastırılmıştır. Önceki Başkan Davud Han'ı devirmek için sürgünde eğitim gören birçok İslamcı grup, ayaklanmayı ADHP hükûmetine karşı bir cihat başlatma fırsatı olarak gördü. Ayaklanmalar sonunda Sovyet-Afgan Savaşı başladı.

Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.