Hafriyatçılık

Kazıp çıkarmacılık, çıkarıp-sömürmecilik,^[1] hafriyatçılık, ekstraktivizm, dünya pazarında satmak için topraktan doğal kaynakları çıkarma sürecidir.^[2] Kazıp çıkarmacılık, doğal kaynak sömürüsüne ve doğal zenginliklerin metalaştırılarak küresel piyasalara sunulmasına dayanıyor.^[3] Çıkarma yoluyla elde edilen bazı kaynak örnekleri arasında altın, elmas, kereste ve petrol bulunur.^[2] Bu ekonomik model birçok Latin Amerika ülkesinde popüler hale geldi, ancak diğer bölgelerde de giderek daha fazla öne çıkıyor.^[4]

Kazıp çıkarmacılık sürecinin birçok tarafı bulunmaktadır. Bunlar topluluk üyelerini, çok uluslu şirketleri ve hükûmeti içerir ancak bunlarla sınırlı da değildir. Eğilimler, ülkelerin genellikle kendi kaynaklarını çıkarmadığını göstermiştir; çıkarma genellikle yurt dışından yönlendirilir.^[5] Bu etkileşimler, küresel kapitalizmin hegemonik düzeninde kök salan kazıp çıkarmacılığa katkıda bulunmuştur.^[6] Kazıp çıkarmacılık, neo-liberal ekonomik geçişlerin ardından gelişmenin gerçekleşmesi için potansiyel bir yol haline geldi.^[7] Bu gelişme, büyüme oranlarının sabitlenmesi ve doğrudan yabancı yatırımın artırılması yoluyla gerçekleşir.^[8]

Kazıp çıkarmacılık, çevre ve toplum üzerindeki tüm etkileri göz ardı ederek yeraltındaki materyallerin ve artığın özellikle dışa satım için sürekli genişleyen çıkarılmasına dayanan bir üretim biçimi olarak anlaşılmaktadır.^[9][10] Çıkarılan kaynakların çoğu, menşe ülkelerinde bu ham maddelere yönelik talep eksikliği nedeniyle başka ülkelere satılmaktadır.^[10] Ayrıca terim daha geniş olarak yalnızca minerallerin, metallerin ve fosil yakıtların sürdürülemez şekilde sömürülmesine değil, aynı zamanda insanların, suyun ve toprağın kendisinin de kullanılmasına atıfta bulunmak için de kullanılabilir.^[11] Uygulama alanı ne olursa olsun, kazıp çıkarmacılık kavramı esasen "kendini şiddet ve yıkımı beraberinde getiren çıkarma yoluyla faydayı en yükseğe çıkarma etme amacına yönelik organize edilen belirli bir düşünce tarzı ve özellikler ve uygulamalar" olarak algılanabilir.^[12]

Çıkarma yoluyla elde edilen bazı kaynaklar arasında altın, elmas, yağ, kereste ve yiyecek bulunur ancak bunlarla sınırlı değildir.^[13] Bu, madencilik, sondaj ve ormansızlaşma gibi tekniklerle gerçekleşir. Kaynaklar tipik olarak gelişmekte olan ülkelerden ham madde olarak çıkarılır.^[13] Bu, işlenmediği veya çok az işlendiği anlamına gelir. Bu malzemeler daha sonra dünya pazarında satılacak mallara dönüştürülmek üzere başka yerlere gider. Bunun bir örneği, ham mineral olarak çıkarılan ve daha sonra tedarik zincirinde mücevher olarak üretilen altın olabilir.

Kazıp çıkarmacı model teoride devletlerin bütçe gelirlerini arttırıp, dış ticaret açıklarını dengeleyip, iş olanakları yaratarak işsizlik ve yoksulluk ile mücadeleye yardımcı olacak ve yan sektörlerle birlikte ekonomik kalkınmada ve toplumun genel refahında bir iyileşme sağlayacaktır.^[14]

Gelişmekte olan ülkeler ilk başta bu yöntemi ekonomide hızlı büyüme ve gelişme için bir fırsat olarak görüyor. Küresel pazarın kaynaklara olan talebi, bu endüstrinin genişlemesine izin veriyor.^[7] Ham maddeler için küresel talep ve değerde önemli bir artış olduğu yıllarda yüksek fiyatlanma durumu modeli daha da çekici kılmaktadır.^[15] Diğer yandan, meta fiyatlarındaki değişimler kaynaklı çeşitli istikrarsızlıkları da beraberinde getirmektedir.^[3]

Kazıp çıkarmacı ekonomik modele en önemli liberal bakış açısından eleştiriler tarihsel örneklerden yola çıkarak oluşturulmuş ‘kaynak laneti’ (İng: resource curse), ‘Hollanda Hastalığı’ gibi kavram ve temalar etrafında ele alınıyor.^[16][17] Buna göre kısaca varoluşlarını sahip oldukları belli başlı kaynaklara yaslayan ekonomiler emtia fiyatları ve kur dalgalanmalarına karşı oldukça kırılgan olmakla kalmayıp; genellikle siyasi yozlaşma, yoğun ve yaygın yolsuzluk, şeffaf olmayış ve dolayısıyla “zayıf” kurumları ile tanımlanıyorlar. Liberal eleştiriye göre işte bu sebeplerle söz konusu ülkelerin sahip oldukları kaynakların getiri/götürü dengesi daima negatife dönüyor.

Kazıp çıkarmacılık doğal kaynakları aktif olarak tüketen bir süreçtir. İşlemin çevresel sonuçları sadece çıkarılan doğal ham maddenin tüketilmesi değil bu süreçte çevreye verilen doğrudan ya da dolaylı yan zararların bir bileşimidir. Kazıp çıkarmacılığın ana sonuçlarından biri, doğal çevreye verdiği zarardır. Teoride çevre, çoğu zaman yüksek talepten kaynaklanan aşırı üretimi telafi etmektedir.^[18] Ancak yapılan madenciliğin ölçeği sebebiyle; bazı yenilenebilir kaynaklar yenilenemez hale geliyor.^[10] Bir başka deyişle çevrenin kaynaklarını çıkarıldığı hızda yenileyemediği anlamına gelir.^[10] Teknolojik ilerlemelerin kaynakların daha etkin bir şekilde yenilenmesini sağlayacağı ve bunun sonucunda ham madde çıkarımını daha sürdürülebilir hale getireceği genellikle yanlış bir şekilde varsayılır.^[18] Küresel iklim değişikliği, toprak tükenmesi, biyolojik çeşitliliğin kaybı ve tatlı suyun kirlenmesi, kazıp çıkarmacılığın katkıda bulunduğu çevresel sorunlardan bazılarıdır.^[19] Ayrıca madencilik, zehirli kimyasallar ve uygun şekilde bertaraf edilmesi zor olan ağır metaller gibi büyük miktarlarda atık üretir.^[20] Kalkınma amacı ile insanların çevreden ne kadar yararlanma hakkına sahip olduğu da tartışılmaya devam eden bir konudur.^[21]

• Acosta, Alberto. “Extractivism and neo-extractivism: two sides of the same curse.”Beyond Development: Alternative Visions From Latin America, (2013): 61–87.
• Burchardt, H.; Dietz, K. (2014). "(Neo)-extractivism – a new challenge for development theory from Latin America". Third World Quarterly. 24 (3): 468-86. doi:10.1080/01436597.2014.893488. 
• Durante, Francesco; Kröger, Markus; LaFleur, William (2021-05-19), Shapiro, Judith; McNeish, John-Andrew (eds.), "Extraction and Extractivisms", Our Extractive Age (1 ed.), Abingdon, Oxon ; New York, NY : Routledge, 2021. | Series: Routledge studies of the extractive industries: Routledge, pp. 17–30, doi:10.4324/9781003127611-3, ISBN 978-1-003-12761-1.
• Egles-Zanden, N.; Hyllman, P. (2007). "Evaluating Strategies for Negotiating Workers' Rights in Transnational Corporations: The Effects of Codes of Conducts and Global Agreements on Workplace Democracy". Journal of Business Ethics. 76 (2): 207-23. doi:10.1007/s10551-006-9269-0. hdl:2077/18843 . 
• Fabricant, N.; Gustafson, B. (2015). "Moving Beyond the Extractivism Debate, Imagining New Social Economies". NACLA Report on the Americas. 47 (4): 40-45. doi:10.1080/10714839.2014.11721813. ProQuest 1656156999. 
• Gizbert-Studnicki, D (2016). "Canadian mining in Latin America (1990 to present): a provisional history". Canadian Journal of Latin American and Caribbean Studies. 41: 95-113. doi:10.1080/08263663.2015.1134498. 
• Klein, Naomi (2015). "How Will Everything Change Under Climate Change?". The Guardian. 22 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
• Lopez, E.; Vertiz, F. (2015). "Extractivism, Transnational Capital and Subaltern Struggles in Latin America". Latin American Perspectives. 42 (5): 152-68. doi:10.1177/0094582X14549538. 
• Reikoff, L (2014). "Legislating corporate social responsibility: expanding social disclosure through the resource extraction disclosure rule". Minnesota Law Review. 89 (6): 2435-78.