Hadrian Kapısı

Hadrian Kapısı
Hadriani Porta
	Hadrianus'un 130 yılında kenti ziyaret etmesi onuruna yapılan kapı
Konum	Muratpaşa, Antalya
Bölge	Akdeniz Bölgesi
Tür	Zafer takı
Uzunluk	Kule yüksekliği: 15 metre; ; Kapı yüksekliği: 8 metre;
Tarihçe
Devir(ler)	2. yüzyıl
Kültür(ler)	Antik Roma mimarisi
Sit ayrıntıları
Mülkiyet	Muratpaşa Belediyesi
Mimari
Mimari detaylar	Korint düzeni

Hadrian Kapısı veya Üçkapılar, 130 yılında Roma İmparatoru Hadrianus'un Antalya'yı ziyareti onuruna, kenti çevreleyen sur üzerinde inşa edilmiş anıtsal zafer takı. Her iki cephesinde dörder mermer sütunun bulunduğu üç kemerli kapı ve yanlarında bulunan iki kuleden oluşur.

Kapının üst katı günümüze ulaşamamıştır. 1882'de gün yüzüne çıkarılan kapının alt katı ise 1959'da büyük bir restorasyondan geçirilerek aslına uygun hâle getirilmiştir.

Tarihçe

Yeni Çağ boyunca Antalya'yı ziyaret eden Evliya Çelebi veya Corneille Le Bruyn gibi gezginler, şehirden bahsetmesine rağmen Hadrian Kapısı'ndan hiç bahsetmemiştir. Kapı hakkındaki ilk bilgilendirmeyi 1812 yılında şehre uğrayan İngiliz fırkateyni HMS Fridericksteen Amirali Francis Beaufort yapmıştır.^[1]

Erken dönem araştırmacılar arasında kapıyı en detaylı şekilde tanımlan kişi 1882 yılında kenti ziyaret eden Lanckoroński olmuştur. Detaylı çizim ve eskiz çalışmalarını Pamphylia ve Pisidia Kentleri adlı eserlerinde toplamıştır.^[2] E. J. Davis adlı gezgin ise, yetkililerin kapanan girişi tekrar açmak için 1872'de girişimde bulunduklarını, ancak surların iç kısmında, girişin hemen ardında bulunan bir ev sahibinin, evinin yıkılmasına onay vermediğinden ötürü girişimin sonuçsuz kaldığını yazmıştır.^[3]

Kapı, 1882'de Mutasarrıf Turhan Paşa'nın girişimleriyle başlatılan hafriyat çalışmaları sonucunda, Hadrian Kapısı'nı çevreleyen sur ve duvarlar yıktırılmış ve tarihi kapının yarısı gün yüzüne çıkarılmıştır. Yapının toprağa gömülü geri kalan kısmı kazılırken sütunlar devrilmiştir. Bunun üzerine sütunlar yerine Örme Dikilitaş usulü piramit biçiminde taştan payandalar eklenmiştir. Bu payandalar 1959'daki restorasyonda kaldırılarak aslında uygun olarak beyaz mermerden yapılma sütunlar konulmuştur.

2016'da belediye tarafından Hadrian Kapısı'nın kuzeydoğuda kalan ön kısmına, ziyaretçilerin dinlenebilmesi amacıyla yeşil alan yapılması kararlaştırıldı. Yeşil alanın peyzajında güneş formu benimsendi. Park, yer aydınlatmalarıyla birlikte güneş formunda bitki tarhları, oturma bankları ve dar patikalar yapıldı.^[4]

2021'de ise Kaleiçi'ne doğru giden güneybatı cephesine ise eski şehirle uyumlu olacak şekilde taş zemin döşendi, kaldırım kenarlarına ise Alanya mermerinden korkuluk yerleştirildi. Böylece hem Hadrian Kapısı'nın çevresi tarihle uyumlu hâle getirildi, hem de kapının iki yönünden de yaya geçişi açılmış oldu.^[5]

Mimari

Zafer takı iki mimarî parçadan oluşmaktadır; kapı kısmı ve kule kısmı. Her iki kısım da önlü arkalı olacak şekilde simetriktir. Kapı kısmı oldukça süslü, desenli ve mermer gibi işlemesi zor madenlerden yapılmışken kule kısmı, surların devamı olacak şekilde taştan, basit şekilde inşa edilmiştir.

Kuleler

Kuleler, Roma döneminde şehir surlarının bir uzantısı olarak büyük kesme taşlardan inşa edilmiştir.

I. Alâeddin Keykubad döneminde mevcut kule uzunluğu kısa geldiği için batı kulesinin üzerine küçük taşlardan örme, 6 metre uzunluğunda ekleme yapılmış ve kulenin uzunluğu 15 metreye ulaşmıştır. Ekleme yapılınca, orijinal kulenin parapetleri ikişer pencereye dönüşmüştür. Bu pencerelerin altında Osmanlıca kitabe yer alır.

Günümüzde Batı kulesinden itibaren 15 metre uzunluğunda sur devam ederken doğu kulesinden itibaren yaklaşık 50 metre sur devam eder. Surların geri kalanı 1937 tarihinde Kaleiçi'nin rüzgâr almadığı ve fazla sıcak olduğu gerekçesiyle Belediye Reisi Hüsnü Karakaş tarafından yıktırılmıştır.^[6]

Kapı

Kapı kısmı üç adet kemer ve tonoz tavandan oluşmaktadır. Tonoz tavanlarda, ortasında papatyagilleri andıran çiçek desenleri ve meyve yaprağı motifleri olan ve çevresi kare şekilli rölyefler yer alır. 1959'daki restorasyonda sağ ve soldaki tonoz tavandaki çiçek motifleri restore edilse de, ortadaki tavan boş bırakılmış ve çiçek yerine düz yuvarlak rölyefler koyulmuştur.^[7]

Kapının üstündeki izler göstermektedir ki kapıda muhtemelen en az 8 metre uzunlukta ikinci kat daha olduğu ve bu katın da üstünde Hadrian'ın ve ailesinin heykeli olduğu tahmin edilmektedir. Ancak bu kısımdan geriye yalnızca dört parça ulaşabilmiştir. Bu parçalar biri 1 metre ve kare biçiminde, diğer ikisi 2 metre ve dikdörtgen biçiminde olan toplam üç arşitrav parçası ve bir adet sarmal sütundan ibarettir. Bu dört parça korunaksız şekilde kapının hemen önündeki ufak parkta yere serilmiş vaziyettedir. Yatay duruşlarından ötürü zaman zaman bank niyetine kullanılan bu parçalardan biri, 2016 yılında kimliği bilinmeyen kişilerin gece ısınmak için yaktığı ateş sonucunda tahrip olmuş ve kararmıştır.^[8]

Kapının saçaklarında her iki tarafa da 1.28 metre uzanan çiçek motifleriyle süslenmiş frizler bulunur. Her bir kemerin tam ortasında ise ve aslan başlı süslü kornişler vardır.

Kapı kuzeydoğu - güneybatı yönlerine bakmaktadır.

Çevredeki zemin ve asfalt yollar zamanla yükseldiği için kapı çevreden yaklaşık 1,5 metre aşağıda kalmıştır. Dolayısıyla her iki cepheden de merdivenle inilerek kapılara ulaşılmaktadır. Öte yandan bu çukur zeminde, kar ve yağmur sularının tahliyesi için bir gider veya mazgal bulunmadığı için sular bu çukurda birikmektedir. Bu durumun ise zamanla kapının zeminine ve mermerlere zarar verebileceği düşünülmektedir.

Hadrian Kapısı'nın adı, şehir içi tramvay hattı olan AntRay'ın T2 hattının duraklarından birine, Üçkapılar İstasyonu adıyla verilmiştir.^[9]

Kapı, bir süredir geceleri de ışıklandırılmaktadır.^[10]

Yunanca kitabe

Hadrian onuruna dikilen kapıda, diğer zafer taklarında olduğu gibi bir kitabe bulunuyordu. Antik Yunan alfabesiyle yazılan ve ikinci kemerin üstünde, ortada hizalanan bu kitabede İmparatorun tam ismi olan Caesar Traianus Hadrianus yazılıydı. Büyük harflerle Antik Yunan alfabesiyle yazılan bu harfler altın görünümlü parlak bronzdan imâl edilmişti.

İmparatorun isminden yalnızca ortadaki “ΤΡΑΙΑΝω” (Traiano) ifadesi günümüze ulaşmayı başarmıştır ve sonundaki Σ (S) harfi de eksiktir. Bu kelime, Hadrianus'un soyadı niteliğindeki Traianos kelimesini, yani amcası imparator Trajan'ın ismini yansıtmaktadır. Kitabedeki tüm harfler 19. yüzyıl boyunca Avrupalı gezginlerce kapıyı çevreleyen moloz yığınları arasından toplanmış ve çeşitli ülkelere kaçırılmıştır. Bugün ise Triano kısmı Oxford'da bulunan Ashmolean Müzesi'nde sergilenmektedir.^[11]

Etkinlikler

Muratpaşa Belediyesi'nin 2016'da başlattığı Uluslararası Kaleiçi Old Town Festivali'nin merkezlerinden biri Hadrian Kapısı oldu.^[12] Hadrian Kapısı, her yıl yapılan festivalde Roma lejyonu kostümlü geçit töreni, festival korteji, dans gösterisi, doğaçlama tiyatro, İtalyan sineması başta olmak üzere sinema gösterimi, piyano dinletisi ve caz konserleri, çeşitli sirk gösterileri ve görsel sanatlar sergisi gibi pek çok etkinliğe ev sahipliği yapmaktadır.^[13]^[14]

2006 yılından beri yapılan Antalya Maratonu'daki parkurun geçtiği noktalardan biri de Hadrian Kapısı'dır. Maratona katılan koşucular Kapı'nın kuzeybatı yönünden geçmektedir.^[15]

2013 yılında PTT, Hadrian Kapısı'nın da aralarında olduğu çeşitli tarihî eserleri pul olarak bastırmış ve 2.7 Milyondan pulu tanıtım için yurt dışı postalarda kullanmıştır.^[16]

Kaynakça

^ Beaufort, Francis, Sir; Scandolo, Sandro (2014). “Karamania: Or, A Brief Description of the South Coast of Asia-Minor and of the Remains of Antiquity”. Cambridge: Cambridge Library Collection. s. 121. ISBN 1108067050.
^ Dönmez, Aytaç; Erdoğan, Halil Mert; Dönmez, Mukaddes (Mart 2018). Kaleiçi'ndeki Hadrianus Takı: Kentsel Arkeoloji Bağlamında Bir Değerlendirme. Akdeniz Üniversitesi. s. 600.
^ Davis, Edwin John, or 1827- (2006). Anadolu / XIX. Yüzyılda Karya, Frigya, Likya ve Pisidya Antik Kentlerine Yapılan Bir Gezinin Öyküsü. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları. s. 163. ISBN 9789944750028.
^ "Hadrianus önü yenileniyor". Hürriyet. 12 Eylül 2016. 13 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2021.
^ "Kaleiçi Çevre Düzenlemesi Projesi başladı". Milliyet. 4 Nisan 2021. 13 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2021.
^ Cimrin, Hüseyin (16 Ocak 2017). "Yıktırılan Antalya Kalesi". Sabah. 13 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2021.
^ Cimrin, Hüseyin (17 Kasım 2014). "Tarihin tanığı: Hadrianus Kapısı". Sabah. 13 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2021.
^ "Antalya'da Tarihi Eseri Yakanlar Aranıyor". Arkeofili. 6 Ocak 2016. 13 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2021.
^ "Antray 1-2-3 Etap ve Nostalji Güzergah Haritası". antalyaulasim.com.tr. AntRay. 12 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2021.
^ "Surlar arasındaki eski şehir". Radikal. 9 Kasım 2014. 13 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2021.
^ "Hadrian goes to Attaleia – images from Hadrian's Gate at Antalya". followinghadrian.com. Wordpress. 20 Nisan 2013. 25 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ "Kaleiçi'nde festival heyecanı". Hürriyet. 4 Mayıs 2016. 13 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2021.
^ "Kaleiçi'nde festival heyecanı başlıyor". Hürriyet. 5 Temmuz 2017. 13 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2021.
^ "Kale Kapısı'nda piyano konseri". Hürriyet. 10 Temmuz 2017. 13 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2021.
^ Elçin, Süleyman (7 Mart 2021). "Antalya'da düzenlenen Runatolia Maratonu'nda 3 bin 500 kişi yarıştı". Anadolu Ajansı. 13 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2021.
^ "Antalya pullu mektuplar dünyayı dolaşıyor". Kemer Gözcü Gazetesi. 30 Ekim 2013. 13 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2021.