İçeriğe atla

Haast kartalı

Haast kartalı
 
PreЄ
J
↓
Korunma durumu
Biyolojik sınıflandırma
Âlem: Animalia
Şube: Chordata
Sınıf: Aves
Takım: Accipitriformes
Cins: Hieraaetus
Tür: Hieraaetus moorei
Haast, 1872
Sinonimler
  • Harpagornis moorei
(Haast, 1872)

Haast kartalı (Hieraaetus moorei) dünya üzerinde yaşamış en büyük yırtıcı kuş türüdür. Yeni Zelanda'nın güney adasında bulunmuş bu canlının yaklaşık olarak günümüzden 500 sene önce (Holosen) soyu tükenmiştir.[1]

Keşif

1871 yılında Yeni Zelanda Canterbury Müzesini kuran alman asıllı Yeni Zelandalı paleontolog Julius Haast tarafından eski bir bataklık arazide fosilleri keşfedilen bu dev kartal türünün taksonomik adlandırılması 1872 yılında yine Haast tarafından yapılmıştır.[1]

Fiziksel özellikler

Fosil hayvanların uzunluk ve boy gibi kavramları bir nebze ölçülebilir olsa da ağırlık gibi tahmine dayalı alanlar da vardır. Ağırlık tahminleri belli vekiller aracılığıyla yapılmaktadır ve H. Brathwaite'e göre bu tahminler hayvanın gövde ve ulna kemiği uzunluğuna dayanılarak yapılabilir, özellikle güncel türlerin gövde uzunluğu-ağırlık oranına göre Harpogornis'in ağırlığı bulunmuştur. Brathwaite; Aquila audax, Haliaeetus leucogaster ve Harpagornis ölçülerini aşağıdaki gibi bulmuştur: Aquila audax (kama kuyruklu kartal) 270 cm azami gövde uzunluğuna, 120 cm azami gövde genişliğine ve 78 cm azami gövde derinliğine sahiptir. Haliaeetus leucogaster (beyaz karınlı deniz kartalı) 324 cm azami gövde uzunluğu, 144 cm azami gövde genişliği ve 99 cm azami gövde derinliğine sahiptir. Harpagornis moorei (haast kartalı) 340 cm azami gövde uzunluğu, 190 cm azami gövde genişliği ve 135 cm azami gövde derinliğine sahiptir.

Haast1

Bu uzunlukların oranlanması sonucu Harpagornis'in 11,5 kg ağırlığa sahip olduğu düşünülüyor (Aquila audax'ın ortalama ağırlığı 3,346 kg). deniz kartalının ağırlığı ağırlık tahmin oranlarında kullanılırsa Harpagornis'in 5.26 kg'lık bir ağırlığı olduğu sonucuna varılır ki, bu gerçekçi bir sonuç değildir. Farklı fosil numunelerinin arasında ağırlık farkı da kemik ölçümleri üzerinden yapılabilir. Brathwaite, ulna kemiği uzunluklarını karşılaştırarak iki farklı numune için ağırlık tahmininde bulundu. Yapılan çalışmada Canterbury Müzesi numunesinin ulna kemiği, Otaga Müzesi'ndeki numunenin ulna kemiğinden yüzde 17 daha büyüktür. Bu bir formülasyonla ortaya konmuştur, küçük numunenin uzunluk katsayısı 1 olsun. Büyük numune 1,17 uzunluk katsayısına sahiptir, bu katsayının üç bölü ikinci kuvveti (1,17(3/2)) küçük numune ağırlığıyla çarpılırsa büyük numunenin ağırlığı bulunur. 11,5 kg'lik erkek bireye göre dişi bireyin 14,55 kg olduğu tahmin ediliyor. Bu büyük kuşların ağırlıklarını kaldırıp nasıl uçtukları konusunda getirilen açıklamalar genelde kanat açıklığının uzunluğu değil de kanat alanının genişliği üzerinde toplanmaktadır, zira kanat açıklıkları çok fazla değilken; kanatları oldukça geniştir. Kanat açıklıkları yaklaşık 2-2,5 metre kadardır.[2]

Beslenme

Dev Haast Kartalı

Avlanma konusunda bir ada ekosisteminde oldukları için sınırlı alternatiflere sahiptiler. Bu, iki yönlü sonuç doğurmuştur, zira ada ekosistemleri görece kısıtlı oldukları için avcı türlerin rekabet ve tehdit algısı nispeten düşüktü; ancak av spektrumları da dardı. Bu denli büyük avcı kuşların yüksek enerji açıklarını kapatmaları adına ya büyük avlara yönelmeleri ya da çok sayıda küçük avları yakalamaları gerekmekteydi. Bu büyük kuşun küçük avlara yönelmesinin fiziksel olarak zorlayıcı olduğu düşünülürse daha çok adanın megafaunasını av olarak tercih ettiği düşünülmektedir. Cnemiornis, Adzebill ve Moa (Dinornis) gibi büyük türler muhtemelen Haast kartalının diyetini oluşturmaktaydı. Haast kartallarının büyük avları kaldırıp kaldıramayacakları hususundaki düşünce de güncel kartal örneklerine bakılarak cevaplanmaya çalışılmıştır. Afrika taçlı kartalının kendilerinden en az 2-3 kat ağır genç antilopları kaldırabildiği kayıtlara geçmiştir, boyutlar düşünüldüğünde Harpagornisler büyük uçamayan kuşları avlayabiliyorlar ve hatta genç moaları kaldırabiliyorlardı.[2]

Haast kartalının beslenme tipi ve davranışı için farklı görüşler de ortaya atılmıştır. Bunlardan biri kafatası ve gaga yapısı üzerinden çıkarımlar yapılarak bu canlının yaşayan kartallar gibi mi yoksa akbabalar gibi mi beslendiğini inceleyen bir çalışmadır. Bu çalışmada, Haast kartalının gaga yapısı ve biçimi günümüz kartallarına benzerken, kranyumları ve burun kıvrımlarının And kondoruna benzer olduğu bulundu. Tıpkı And kondoru gibi gagaları yanal yükler altında zayıf kalır ve yüksek deformasyon gösterir, ayrıca dorsoventral yüklere karşı da görece dayanımsızdır. Bu nedenle leş üstündeki sert dokuları kesip açabilen ve yanal olarak güçlü bir gagaya sahip kara akbabadansa And kondoruna yakın olduğu düşünüldü. Buna karşın iri avları devirmelerini sağlayan güçlü ve büyük pençeleri yönünden yine kartallara benzer görüldüler. Maorilerden kalan mağara resimleri de bu canlının yaşam biçimini belirlemek için kullanıldı, mağara resminde koyu renkli boyanan bedenine karşın boyanmadan bırakılan kafa ve boyun bölgesi de günümüz akbabalarına benzer bir betimleme sundu. Sonuç olarak bu canlının büyük avlara saldırıp avlamak üzerine kurulu seçici baskıya hem kartal hem akbaba özelliklerini barındıran karmaşık bir evrim örüntüsüyle yanıt vermiş olabileceği düşünüldü.[3]

Yok oluş

Yeni Zelanda geç Kretase döneminden itibaren diğer kıtalardan izole olması nedeniyle özellikle endemik kara memelileri yönünden oldukça fakir bir topraktır. Bu bölgede megafauna memelilerin yokluğundan onların yerine nişleri kuşlar (Dinornis, Cnemiornis) doldurmuşlardır. İnsanların (Maoriler) 13. yy'da Yeni Zelanda üzerine yerleşmeleri neticesinde moaların nüfusunda keskin düşüşler yaşanmaya başlamıştır. Aşırı avlanma ve habitat kaybı sonucu en büyük av kaynakları tükenen Haast kartalları da böylece bir yok oluşla karşılaşmış olabilirler. Yaklaşık olarak 1400'lerde son üyelerin öldüğü düşünülmektedir.[1] Yapılan bir çalışmada Haast kartalının toplam popülasyonunun 3000-4500 üreyebilen çiftten oluştuğu ileri sürüldü.[4]

Evrim

Güncel mitokondriyal DNA çalışmalarına göre Haast kartalının, yaşayan en yakın akrabaları Avustralya'nın endemik türleri olan küçük kartal ve cüce kartaldır. Bu yok olmuş kartalın soy ağacı, yaklaşık olarak 2,2 milyon yıl önce bu kartallardan ayrıldı.[5]

Kaynakça

  1. ^ a b c Rodgers, Paul. "Maori legend of man-eating bird is true". www.independent.com. independent. 11 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Nisan 2020. 
  2. ^ a b BRATHWAITE, D. H. (Aralık 1992). "NOTES ON THE WEIGHT, FLYING ABILITY, HABITAT, AND PREY OF HAAST'S EAGLE (Harpagornis moorei)". NOTORNIS is the journal of the Ornithological Society of New Zealand (Inc.). 39 (4). ss. 2-8. 
  3. ^ van Heteren, A. H.; ve diğerleri. "New Zealand's extinct giant raptor (Hieraaetus moorei) killed like an eagle, ate like a condor". www.ncbi.nlm.nih.gov/. National Library of Medicine. 9 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2023. 
  4. ^ "Popülasyon". 30 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2024. 
  5. ^ "Haast kartalının evrimsel tarihi". 18 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2024. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Atmacagiller</span> kuş familyası

Accipitridae veya Atmacagiller, Accipitriformes takımına bağlı yırtıcılardan oluşan bir kuş familyasıdır. Avladıkları orta boy memeliler ve çeşitli böcekler ile beslenirler. Bazıları leşle ve birkaçı meyvelerle de beslenebilir. Tüm kıtalara ve bazıları okyanus ada gruplarına yayılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">And kondoru</span> Güney Amerikaya özgü yırtıcı bir kuş türü

And kondoru, Yeni Dünya akbabaları (Cathartidae) ailesinden olan ve Vultur cinsindeki tek kuş türüdür. Güney Amerika'ya özgü olan bu yırtıcı kuş türü And Dağları'nda ve Büyük Okyanus kıyılarında bulunur. Batı Yarımküre'nin en büyük uçan kara kuşudur.

<span class="mw-page-title-main">Kaliforniya kondoru</span>

Kaliforniya kondoru, Yeni Dünya akbabaları (Cathartidae) familyasından yırtıcı bir kuş türü. Kuzey Amerika'da yaşayan karasal kuş türleri içinde en büyüğüdür. 1987 yılında doğal ortamlarında yaşayan tüm bireyler yakalandığında doğal ortamında tükenen türler arasına alındı ancak o zamandan beri Arizona'nın kuzeyi ile Utah'ın güneyinde, Kaliforniya'nın orta ve güneyinde kıyı dağlarında ve Meksika'da Baja California'nın kuzeyinde yeniden doğal yaşam ortamına sokulmaktadır. Fosillerden dört farklı üyesi olsa da Gymnogyps cinsinin yaşayan tek türüdür. Kaliforniya kondoru Dünya Doğa ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği (IUCN) tarafından kritik tehlikedeki türler arasında listelenmektedir.

<span class="mw-page-title-main">McDonnell Douglas F/A-18 Hornet</span> ABD yapımı dördüncü kuşak savaş uçağı

F/A-18 Hornet,, McDonnell Douglas ve Northrop şirketleri tarafından müşterek olarak tasarlanan ve 1982 yılında üretilmeye başlanmış olan bir muharebe uçağıdır. 1997'den beri Boeing tarafından üretilmektedir. Rus muadili SU-33 model savaş uçağıdır.

<span class="mw-page-title-main">Hindi akbabası</span>

Hindi akbabası, Yeni Dünya akbabaları familyasının Amerika'da en yaygın türüdür.

<span class="mw-page-title-main">Kara akbaba</span>

Kara akbaba, atmacagiller (Accipitridae) familyasından orta büyüklükte bir akbaba türü. Eski Dünya akbabalarındandır ve Yeni Dünya akbabaları ile akraba değildir.

<span class="mw-page-title-main">Asya ak sırtlı akbabası</span>

Asya ak sırtlı akbabası, kartallar, şahinler, çaylaklar ve atmacalarla birlikte atmacagiller familyasından bir akbaba türüdür.

<span class="mw-page-title-main">Kel kartal</span> Kuzey Amerikada bulunan büyük bir yırtıcı kuş

Kel kartal Kuzey Amerika'da bulunan yırtıcı bir kuştur. Dağılımı Kanada ve Alaska'nın çoğu tüm kıta ABD'si ve Kuzey Meksika'yı içerir. Bol gıda bulunan açık su kütlelerinde ve yuvalama için yaşlı ağaçlarda bulunur. Kel kartal aslında kel değildir. Kel Kartal denilmesinin sebebi İngilizce beyaz başlı kelimesinin daha eski bir anlamından türemiştir.

<span class="mw-page-title-main">Hint benekli kartalı</span>

Hint benekli kartalı, atmacagiller (Accipitridae) familyasından bir kartal türü. Ana yaşam alanı Hindistan'dır. Afrika'nın doğu ve güney kısımları ve Türkiye, Balkanlar, Doğu Avrupa'nın büyük bir kısmı da göç yolları üzerindedir. Boyu 60 – 65 cm, kanat açıklığı 135 – 160 cm arasında değişir. Ağırlığı 1100 - 2000 gr kadardır. Kurbağalar, kemiriciler, kuşlar ve eklem bacaklılar gibi çok geniş bir besin yelpazeleri vardır. Dişi bir seferde genellikle 2 yumurta bırakır.

<span class="mw-page-title-main">Ak karınlı deniz kartalı</span>

Ak karınlı deniz kartalı, atmacagiller (Accipitridae) familyasından bir gündüz yırtıcı kuş türüdür. İlk olarak 1788 yılında Alman doğabilimci Johann Friedrich Gmelin tarafından tanımlanan bu tür Solomon Adaları'na endemik olan Solomon deniz kartalı ile çok yakındır. Erişkin ak karınlı deniz kartalının başı, göğsü, kanatlarının altındaki ikincil tüyler ve kuyruğu beyaz renklidir. Üst tüyleri gri renklidir. Kanatlarının altındaki siyah renkli uçuş tüyleri beyaz ikincil tüylerle bir kontrast oluşturur. Kuyrukları kısa ve tüm Haliaeetus türlerinde olduğu gibi kama şeklindedir. Yırtıcı kuşların çoğu gibi dişiler erkeklerden biraz daha iridir ve boyları 90 cm'ye, kanat açıklıkları 2,2 m'ye, ağırlıkları ise 4,5 kg'a ulaşır. Erişkin olmayan kuşların tüyleri kahverengidir ve beş ila altı yaşına kadar bu tüylerin yerine beyaz tüyler geçer. Çağrıları yüksek sesli kaz sesine benzer.

<span class="mw-page-title-main">Moa</span>

Moalar ya da Dinornithiformes soyu tükenmiş 9 kuş türünden oluşan bir koşucu kuş takımıdır. Yeni Zelanda'nın ormanlarında ve ovalarında 7 milyon yılı aşkın bir süre yaşadıktan sonra soyu tükenmiştir. Uçamayan bir kuş türüdür. Uzun boyunları, güçlü bacakları ve gagaları vardı. Bazı türlerinin ağırlıkları 240 kilograma ve 3.6 metre uzunluğa kadar ulaşabilmekteydi.

<span class="mw-page-title-main">Ada devleşmesi</span>

Ada devleşmesi, adalarda izole olmuş türlerin boylarının anakarada bulunan benzerlerine nazaran önemli derecede artması olan biyolojik bir fenomen. Ada devleşmesi, anakarada yaşayan hayvanların adaları kolonize etmesi durumunda küçük cüsseli türlerin büyümesi ve büyük cüsseli türlerin de küçülmesi yönünde evrimleştiğini söyleyen Foster kuralının bir yönüdür. Adalara insanoğlunun ve onunla bağlantılı köpek, kedi, sıçan ve domuz gibi hayvanların gelmesiyle birlikte, adalara endemik dev türlerin soyu tükenmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Pabuç gagalı</span>

Pabuç gagalı ya da pabuç gagalı leylek, leyleğe benzeyen çok büyük bir kuş türüdür. Adını çok büyük ve ayakkabıya benzeyen gagasından alır. Genel biçim itibarıyla leyleğe benzese ve daha önceden leyleksiler (Ciconiiformes) takımında sınıflandırılmış olsa da diğer yaşayan kuşlarla olan akrabalık ilişkisi tam olarak belirlenememiştir. Bazı otoriteler pelikansılar (Pelecaniformes) takımı içinde sınıflandırmaya başlamıştır. Monotipik Balaenicipitidae familyasındaki monotipik Balaeniceps cinsinin tek türüdür. Erişkin kuşlar genel olarak gri tüylere sahip iken genç kuşlar daha kahverengi tüylere sahiptir. Afrika'nın tropikal doğu bölgesinde, Sudan'dan Zambiya'ya kadar büyük bataklıklarda yaşarlar.

<i>Phalacrocorax harrisi</i>

Phalacrocorax harrisi karabatakgiller (Phalacrocoracidae) familyasından bir kuş türüdür. Galapagos Adaları'na endemiktir. Karabatakgiller familyasında uçma yeteneğini kaybetmiş olan tek türdür. Önceleri monotipik Nannopterum ya da Compsohalieus cinsleri altında sınıflandırılmış olsa da günümüzde diğer karabatak türlerinin çoğu ile birlikte Phalacrocorax cinsi içinde sınıflandırılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Pelagornis sandersi</span> Soyu tükenmiş kuş türü

Pelagornis sandersi, geç Oligosen döneminde yaşamış ve dünyada var olmuş en büyük uçan kuş türüdür.

<span class="mw-page-title-main">Yutyrannus</span>

Yutyrannus, Erken Kretase döneminde yaklaşık olarak 125 milyon yıl önce bugünkü Çin'in kuzeyinde yaşamış Tyrannosauroidea üst ailesine mensup bir dinozor cinsi.

<span class="mw-page-title-main">Dinornis robustus</span>

Güney Adası dev moası ya da Dinornis robustus, soyu tükenmiş Dinornis cinsinin iki türünden biridir. 3.5 metreyi aşan boylarıyla tüm kuşlar içinde en uzun boylulardandır. Koşucu kuşlar alt sınıfı içindeki bu tür uçamaz ancak atalarının adaya uçarak geldiğine inanılmaktadır. İnsanların adaya gelişinden kısa süre sonra av baskısı nedeniyle soyları tükenmiştir. Yeni Zelanda'nın Kuzey adasındaki Yakın akrabası Kuzey Adası dev moası ile aynı cinsin üyesidir.

<i>Ambopteryx</i> maniraptoran teropod

Ambopteryx, Çin'in Geç Jura döneminin Oxfordiyen aşamasına ait bir scansoriopterygid dinozor cinsidir. Hem tüyleri hem de yarasa benzeri zarımsı kanatları olan ikinci dinozordur. Bu türde keşfedilen ilk dinozor olan Yi qi, 2015 yılında tanımlanmıştır ve Ambopteryx'in kardeş taksonudur. Holotip örneğinin bir alt yetişkin veya yetişkin olduğu düşünülmektedir. Numunenin vücut uzunluğu 32 santimetre ve ağırlığı 306 gram olduğu tahmin edilmektedir. Cins yalnızca bir tür içerir: Ambopteryx longibrachium.

<i>Argentavis magnificens</i> soyu tükenmiş kuş türü

Argentavis magnificens, yeni dünya akbabaları ile ilişkili soyu tükenmiş Teratornithidae familyasından, Geç miyosen döneminde Arjantin'de yaşamış dev bir kuş türü.

<span class="mw-page-title-main">Steller deniz kartalı</span>

Steller deniz kartalı, Accipitridae familyasından büyük bir deniz kartalıdır. Sağlam bir kartaldır; koyu kahverengi tüyleri, beyaz kanatları ve kuyruğu, sarı gagası ve sarı pençeleri bulunmaktadır. Genellijle, yaklaşık 5 ila 10 kg ağırlığıyla dünyadaki en ağır kartaldır, ancak bazı standart ölçümlerde harpy kartalı ve Filipin kartalının altında sıralanabilir. Şimdiye kadar hiçbir alt tür tanınmamıştır. Steller deniz kartalının dişileri erkeklerden daha büyüktür.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.