İçeriğe atla

Haşim el-Etâsî

Haşim el-Etâsî
هاشم الأتاسي
4. Suriye Devlet Başkanı
Görev süresi
21 Aralık 1936 - 7 Temmuz 1939
Yerine geldiğiMuhammed Ali el-Abid
Yerine gelenBehiç el-Hatib
Görev süresi
15 Ağustos 1949 - 2 Aralık 1951
Yerine geldiğiSami el-Hinnavi (Askerî yönetim)
Yerine gelenEdib Çiçekli (Askerî yönetim)
Görev süresi
28 Şubat 1954 - 6 Eylül 1955
Yerine geldiğiMe'mun el-Kuzbari (Vekaleten)
Yerine gelenŞükri el-Kuvvetli
2. & 25. Suriye Başbakanı
Görev süresi
3 Mayıs 1920 - 28 Temmuz 1920
Hükümdar I. Faysal
Yerine geldiğiAli Rikabi
Yerine gelenAlaeddin ed-Dürubi
Görev süresi
17 Ağustos 1949 - 24 Aralık 1949
Yerine geldiğiMuhsin el-Barazi
Yerine gelenNazım el-Kudsi
Kurucu Meclis Başkanı
Görev süresi
11 Ağustos 1928 - 6 Eylül 1928
Yerine geldiğiBedi Müeyyed el-Azm
Yerine gelenFaris el-Huri
Suriye Ulusal Kongresi Başkanı
Görev süresi
11 Aralık 1919 - 17 Temmuz 1920
Yerine geldiğimakam oluşturuldu
Yerine gelenBedi Müeyyed el-Azm
Kişisel bilgiler
Doğum 11 Ocak 1875(1875-01-11)
Humus, Suriye Vilayeti, Osmanlı İmparatorluğu
Ölüm 5 Aralık 1960 (85 yaşında)
Humus, Birleşik Arap Cumhuriyeti
Partisi Ulusal Blok
(1928-1947)
Halk Partisi
(1948-1960)

Haşim el-Etâsî[1] (Arapçaهاشم الأتاسي; 11 Ocak 1875 - 5 Aralık 1960), 1936'dan 1939'a, 1949'dan 1951'e ve 1954'ten 1955'e kadar Suriye devlet başkanı olarak görev yapmış Suriye milliyetçisi siyasetçi ve devlet adamı.

Arka plan ve erken kariyer

1875'te[2] Humus'ta büyük, toprak sahibi ve politik olarak aktif bir aile olan el-Etâsî (Etâsîzade) ailesinde doğdu. İstanbul'da Mekteb-i Mülkiye'de idari şubede okudu ve 1895'te mezun oldu. Siyasi kariyerine 1888'de Beyrut'un Osmanlı vilayetinde başladı ve 1918'e kadar o dönemde Tel Aviv banliyösünü de içeren Humus, Hama, Baalbek, Anadolu ve Yafa vilayetlerinde kaymakam ve mutasarrıf olarak yaptığı idari görevleri izledi.

1919'da Osmanlı'nın Birinci Dünya Savaşı'ndaki yenilgisinden sonra, modern bir parlamentoya eşdeğer olan Suriye Ulusal Kongresinin başkanlığına seçildi.[3] 8 Mart 1920'de bu organ, Kral I. Faysal'ın yönetiminde anayasal bir monarşi olarak Suriye'nin bağımsızlığını ilan etti. Bu kısa ömürlü dönemde başbakan oldu, çünkü Fransız işgali kısa süre sonra Sykes-Picot Anlaşması ve Milletler Cemiyeti Mandası (Ayrıca bakınız: San Remo konferansı) şartları altında takip edildi. Görev süresi boyunca Etâsî, I. Dünya Savaşı sırasında Osmanlı İmparatorluğu'na karşı Suriye milliyetçi hareketinin liderlerinden biri olan emektar bağımsızlık aktivisti ve devlet adamı Abdurrahman Şahbandar'ı dışişleri bakanı olarak atadı. Fransız mandasının uygulanmasını engellemek için boş bir girişimde bulunarak, Suriye ile Avrupa arasında ittifaklar formüle etmesi için Şahbandar'ı görevlendirdi. Fransa, Suriye'nin bağımsızlığını geri almak için hızla harekete geçti. Fransız Yüksek Komiseri Henri Gouraud, Faysal'a bir ültimatom vererek Halep'in Fransız Ordusuna teslim edilmesini, Suriye Ordusunun dağıtılmasını, Fransız frangının Suriye'ye uyarlanmasını ve Attassi Hükûmetinin feshedilmesini talep etti. Şahbandar'ın Gouraud ile uzlaşma çabaları sonuçsuz kaldı ve Etâsî'nin kabinesi, 24 Temmuz 1920'de Fransızların Suriye Ordusunu Meyselun Muharebesi'nde mağlup edip Suriye üzerindeki mandasını dayattığı zaman feshedildi.

Fransız Mandası

el-Etâsî (soldan oturan ikinci kişi) 1930'ların başında Bedevi kıyafeti giyerek Suudi Arabistan'ı ziyaret ederken. Solunda Kudüs Başmüftüsü Muhammed Emin el-Hüseynî ve Lübnanlı Arap milliyetçisi filozof Emir Şekib Arslan var.

Krallığın Fransızlar tarafından dağıtılmasından sonra Etâsî, Ekim 1927'de bir grup ileri gelenle bir araya geldi ve sonraki yirmi yıl boyunca Suriye'deki Suriye milliyetçisi hareketine liderlik edecek olan Ulusal Bloğu kurdu. Blok, şiddetli direnişten ziyade diplomatik yollarla Suriye için tam bağımsızlık arayan siyasi bir koalisyon hareketiydi. Kurucuları toprak sahibi, avukat, memur ve Şam, Halep, Humus, Hama ve Lazkiye'den Osmanlı eğitimi almış profesyonellerdi. 1928 yılında İbrahim Hananu ve Haşim el-Etâsî liderliğinde bir koalisyon çerçevesinde, bazı milliyetçi grupların Ulusal Cephe (el-Kutle el-Wataniye) adıyla Suriye'nin ilk siyasi partisini kurmasına izin verildi.[4] Sonrasında Etâsî, önce Ulusal Bloğun daimi başkanı, 1928'de de Kurucu Meclis başkanı seçildi ve Suriye'nin ilk cumhuriyet anayasasını hazırlamakla görevlendirildi. Meclis, 1920 bildirisine bağlılığı nedeniyle Mayıs 1930'da Fransız yüksek komiseri tarafından feshedildi ve Etâsî, Fransızlar tarafından Arvad Adası'nda birkaç ay hapsedildi. Serbest bırakıldıktan sonra devlet başkanlığı için yeniden aday oldu, ancak seçimlerin ilk turunu kaybetti, ikinci turdan ayrıldı ve 1932 yazında devlet başkanı olan bağımsız Muhammed Ali el-Abid'e onay verdi. 1928 ve 1932'de mecliste Humus milletvekili oldu.

Cumhuriyetin ilk devlet başkanı

Etâsî başlangıçta Abid hükûmetini destekledi, ancak Abid iki Fransız yardakçısı olan Hakkı el-Azm'ı başbakan ve Suphi Bereketi, parlamento başkanı olarak atadığında yeni devlet başkanına desteğini kesti. 1934'te Abid, Fransa ile mandadan kademeli olarak bağımsızlık vadeden ancak Suriye Dağları'nı Fransız kontrolü altında tutan bir anlaşma müzakere etti. Etâsî, Suriye topraklarının tamamını kapsamadığı sürece hiçbir bağımsızlığın geçerli olmadığını savunarak anlaşmayı şiddetle eleştirdi. Abid'in önerdiği anlaşmayı protesto etmek için 60 günlük bir grev çağrısında bulundu. Blok, Etâsî'nin çağrısına sokak çapında muazzam bir destek seferber etti. Çoğu dükkân ve işletme kapandı, isyanlar her gün şiddetlenerek ekonomiyi felce uğrattı ve Abid'i uluslararası toplum önünde utandırdı.

Yenilgi sonrası Fransız hükûmeti, Ulusal Blok liderlerini Suriye halkının tek temsilcisi olarak tanımayı kabul etti ve Haşim el-Etâsî'yi Paris'te diplomatik görüşmelere davet etti. 22 Mart 1936'da Fransa'ya giden kıdemli bir Blok delegasyonuna başkanlık etti ve 6 aydan fazla bir süre içinde bir Fransa-Suriye Bağımsızlık Antlaşması formüle etmeyi başardı. Etâsî'nin anlaşması, daha önce özerk bölgelerin Büyük Suriye'ye tam olarak dahil edilmesiyle 25 yıl içinde özgürlüğü garanti etti.

Buna karşılık Suriye, savaş zamanlarında Fransa'yı destekleme, hava sahasını kullanmasına izin verme ve Fransa'ya Suriye topraklarında askeri üsler kurma hakkı verme sözü verdi. Diğer siyasi, kültürel ve ekonomik bağlar yapıldı ve Etâsî 27 Eylül 1936'da zaferle Suriye'ye döndü. Ulusal bir kahraman olarak selamlandı ve modern Suriye devletinin ilk devlet başkanı olarak Kasım 1936'da oy çokluğuyla devlet başkanı seçildi.

İkinci Dünya Savaşı

31 Aralık 1936'da mecliste yaptığı konuşmada Haşim el-Etâsî'nin devlet başkanlığı açılışı.

Bununla birlikte, 1938'in sonunda, Fransız hükûmetinin kısmen Orta Doğu'daki kolonilerinden vazgeçmesi halinde, Avrupa'da gelişmekte olan Nazi Almanyası ile bir savaşta kuşatma altında kalacağı korkuları nedeniyle, anlaşmayı onaylama niyetinde olmadığı açıkça ortaya çıktı. Fransızların Suriye'nin tam bağımsızlığını ve Fransız birliklerinin geri çekilmesini ertelemeye devam etmesi ve gecikmeyle ilgili halkın hoşnutsuzluğunun sokaklara taşması üzerine 7 Temmuz 1939'da Etâsî istifa etti. Abdurrahman Şahbandar bu sırada Suriye'ye döndü ve Fransız onayını sağlayamadığı için Etâsî ve Ulusal Blok'a karşı kışkırttı.

Etâsî'nin istifası, Fransa'nın Suriye'nin İskenderun vilayetini (bugünkü Hatay ilinde bulunan İskenderun) Türkiye'ye devretme kararından da etkilenerek Suriye milliyetçilerini kızdırdı.[5] Eski devlet başkanı, memleketi Humus'ta emekli oldu ve siyasi faaliyetlere katılmayı reddederek bir yıl boyunca inzivaya çekildi. İstifasını takiben, birkaç yıl süren istikrarsızlık ve Fransız askeri yönetimi izledi. 1940'ların genelinde, II. Dünya Savaşı ve sonrasındaki siyaset ve entrikalar hakimdi. Suriye, İngilizler ve General Charles de Gaulle'ün 1946'ya kadar ayrılmayan Özgür Fransa Kuvvetleri tarafından işgal edildi.

Suriyelileri yatıştırma girişiminde bulunan de Gaulle, bağımsızlık sözü verdi ve Fransa'ya destek sağlamak için Suriye'yi ziyaret etti. Humus'ta Haşim el-Etâsî'yi ziyaret etti ve eski lidere Fransa'nın Suriye ile ilişkilerinde yeni bir sayfa açmak istediğine dair güvence vererek onu devlet başkanlığına devam etmeye davet etti. Ancak Etâsî, son deneyiminin Fransa'nın bağımsızlık vaatlerine güvenilemeyeceğini gösterdiğini iddia ederek reddetti. 1943'te Etâsî, kendisini yeniden aday göstermek yerine, Etâsî'nin himayesinde öne çıkan köklü bir Şam lideri olan Şükri el-Kuvvetli'nin devlet başkanı olarak seçilmesini onayladı.

Etâsî, nihai bağımsızlık mücadelesinde aktif bir rol oynamadı, ancak 1943'ten 1949'a kadar süren Kuvvetli hükûmetini destekledi. 1947'de Suriye uzun süreli bir kabine kriziyle karşı karşıyayken, Başkan Kuvvetli eski akıl hocasını bir ulusal birlik hükûmeti kurmaya çağırdı. Ancak gergin bir siyasi ortam ve siyasi çevrelerde artan Kuvvetli karşıtlığı nedeniyle Etâsî, yönetimi kurtarmak için müdahale edemedi. Ayrıca, Başkan Kuvvetli ile devlet başkanlığı yetkileri konusunda tartıştı ve başbakan olursa bu yetkilerin kısıtlanmasını şart koştu, ancak Kuvvetli reddetti.

Mart 1949'da Kuvvetli hükûmeti, Ağustos 1949'da devrilmeden önce dört ay boyunca bir askeri kabineye başkanlık eden Genelkurmay Başkanı Hüsnü Zaim tarafından Mart 1949'da bir darbeyle devrildi. Bu gelişmelerin ardından önde gelen politikacılar, yaşlanan Etâsî'yi ulusal seçimleri ve sivil yönetimin restorasyonunu denetleyecek bir geçici hükümet kurmaya çağırdılar. Etâsî bu çağrıya uydu ve tarım bakanı olarak atadığı Mişel Eflak'ın solcu Baas Partisi de dahil olmak üzere tüm partilerin temsilcilerinin yer aldığı bir kabine kurdu. Hüsni Zaim tarafından hapsedilen Münir el-Eclani'yi serbest bıraktı ve Anayasa Meclisine oy verdi. Etâsî'nin himayesinde yeni bir seçim yasası kabul edildi ve kadınlar ilk kez 15 ve 16 Kasım 1949 seçimlerinde oy kullandı.[5] Etâsî, Ağustos - Aralık 1949 arasında başbakan olarak görev yaptı ve aynı dönemde meclis çoğunluğu onu ikinci bir dönem için devlet başkanı olarak aday gösterdi.

İkinci devlet başkanlığı dönemi

Haşim el-Etâsî'nin ikinci açılış konuşması, Aralık 1949'da General Hüsnü Zaim'in diktatörlüğünün yerini almak üzere parlamentoda oybirliğiyle seçildi.

Etâsî'nin görevdeki ikinci dönemi, ilkinden bile daha çalkantılı geçti. Halep soylularının çıkarlarını ve Irak'la birleşme isteklerini desteklediği için Şamlı politikacılarla çatıştı. Halep destekli Halk Partisini destekledi ve lideri Nazım el-Kudsi'yi başbakan olarak atadı. Parti şiddetle Irak yanlısıydı ve Bağdat ile bir birlik arıyordu. Etâsî yönetiminin en unutulmaz eylemlerinden biri, Lübnan mallarının Suriye'ye akınını önlemek için Suriye'nin Lübnan sınırını kapatmaktı. 1949'dan 1951'e kadar Irak hükûmetiyle birlik meselesi üzerinde ciddi görüşmeler yaptı.

Etâsî, birlik üzerine teknik tartışmalar için Şam'da Veliaht Prens Abdülilah ve Irak Kralı II. Faysal da dahil olmak üzere üst düzey Iraklı liderleri kabul etti. Bu, Bağdat'taki Haşimi ailesinin Şam üzerinde hiçbir yetkisinin olmaması gerektiğini iddia eden Suriye'nin yükselen askeri diktatörü Edib Çiçekli'yi kızdırdı. Çiçekli rota değişikliği talep etti, ancak Etâsî kararlıydı ve askeri baskıya boyun eğmeyi reddetti. Buna karşılık Çiçekli, Halk Partisi sempatizanı Etâsî'nin Genelkurmay Başkanı Sami el-Hinnavi'yi ve Suriye Ordusundaki birkaç Irak yanlısı subayı tutuklattı. Ardından, Suriye'deki Irak yanlısı etkinin kontrol altında kalmasını sağlamak için sağ kollarından Albay Fevzi Selu'nun savunma bakanı olarak atanmasını talep etti.

Orduyla kafa kafaya çarpışmaktan korkan Etâsî, talepleri isteksizce kabul etti. Ancak Aralık 1951'de Başkan Etâsî, Halk Partisinin bir başka üyesi olan Maaruf el-Davalibi'den bir hükûmet kurmasını istedi. Davalibi görevi kabul etti ancak Savunma Bakanlığını Fevzi Selu'ya vermeyi reddetti. Sonuç olarak, Çiçekli başka bir darbe başlattı ve başbakanı ve Halk Partisinin tüm üyelerini tutukladı. Tüm bakanlar ve Haşimi yanlısı devlet adamları kaçırıldı ve parlamento feshedildi. Başkan Etâsî, protesto olarak 24 Aralık 1951'de istifasını Çiçekli'ye sunmayı reddederek, dağıtılmış olan parlamentoya sundu.

Askeri yönetime muhalefet

Çiçekli yıllarında (1951-1954) Etâsî, Çiçekli hükûmetinin anayasaya aykırı olduğunu iddia ederek muhalefete öncülük etti. Hoşnutsuz subayların, Haşimi yanlısı politikacıların ve tüm yasadışı siyasi parti üyelerinin desteğini topladı ve ulusal bir ayaklanma çağrısında bulundu. Şubat 1954'te Çiçekli, oğlu Adnan el-Etâsî'yi tutuklayarak ve kıdemli devlet adamını ev hapsine alarak karşılık verdi. Etâsî'nin Suriye'deki kıdemli devlet adamı olarak konumu o kadar büyüktü ki Çiçekli onu doğrudan hapse atmanın onur kırıcılığına maruz bırakmaya cesaret edemedi.

Subaylar isyan etti, siyasi liderler hükûmete karşı harekete geçti ve Arap Dağı'nda silahlı bir ayaklanma patlak verdi. 24 Şubat 1954'te Edib Çiçekli hükûmeti nihayet devrildi. 28 Şubat 1954'te Etâsî, Humus'taki evinden Şam'a döndü ve devlet başkanlığı görevine yeniden başladı. Sabri el-Aseli'yi başbakan olarak atadı ve tüm Çiçekli öncesi büyükelçileri, bakanları ve parlamenterleri göreve getirdi. Dört yıllık Çiçekli diktatörlüğünün tüm izlerini silmeye çalıştı.

Son yıllar

80 yaşındaki devlet başkanı, görev süresinin geri kalanında askeri yetkililerin etkisini engellemeye çalıştı ve Suriye'de gelişen sosyalist ideoloji, Sovyetler Birliği'ne sempati ve Mısır'ın sosyalist lideri Cemal Abdünnâsır'ın körü körüne bağlılık ile karakterize edilen sol akıma karşı acımasızca mücadele etti. Nâsır'ın politikaları Etâsî'nin kendi ailesindeki Cemal el-Etâsî ve Nureddin el-Etâsî gibi üyeleri tarafından bile destekleniyordu. Etâsî, Başkan Nâsır'a meydan okudu ve Suriye'yi sosyalist yörüngesinden uzak tutmak için boşuna çalıştı.

Çoğu Arap liderin aksine Etâsî, Nâsır'ın Arap dünyasına liderlik etmek için çok genç, deneyimsiz ve ideolojik olduğuna inanıyordu. Suriye devlet başkanı Nâsırcı unsurları çökertti ve kendi Nâsır yanlısı başbakanı Sabri el-Aseli ile Suriye'yi Mısır uydusuna dönüştürmek istemekle suçlayarak çatıştı. 1955'te Etâsî, bölgede komünizmi kontrol altına almayı amaçlayan bir Anglo-Amerikan anlaşması olan Bağdat Paktı'nı kabul etmeyi düşündü, ancak Suriye Ordusundaki Nâsırcı unsurlar bunu yapmasını engelledi. Etâsî, pan-Arap liderliği konusunda Nâsır ile rekabet eden Haşimi Irak'ı desteklemek için çalıştı ve Irak Başbakanı Nuri es-Said ile ittifak kurdu. Etâsî daha sonra Aseli kabinesini feshetti ve önce Said el-Gazi'yi, ardından da ılımlı bir devlet adamı olan Faris el-Huri'yi başbakan olarak atadı. Etâsî, Arap meseleleri üzerindeki Mısır hegemonyasına Suriye itirazlarını sunmak için Huri'yi Mısır'a gönderdi.

Başkan Haşim el-Etâsî Eylül 1955'te yaşlı ve sakat olarak siyasi hayattan emekli oldu. 1956'da oğlu Adnan'ın, Kuvvetli'nin Cemal Abdünnâsır yanlısı Şükri el-Kuvvetli hükûmetini devirmeye çalışan Irak bağlantılı bir komploya karıştığı iddia edildi. Adnan, vatana ihanet suçlamasıyla mahkemeye çıkarılarak idama mahkûm edildi. Ancak babasına olan saygısından ötürü, cezası diğer önde gelen politikacılar arasında siyasi bir hapishanede hapse çevrildi. Adnan, 1957'den 1960'a kadar hapiste kaldı.

Askeri mahkemeyi yöneten subayların, ikinci ve üçüncü dönemlerinde (1949-1951 ve 1954-1955) askeri otoriteyi dizginlemeye çalıştığı için özellikle oğluna sert davrandıklarına inanılıyordu.[] Ancak eski Devlet Başkanı, Suriye'nin militarizasyonuna karşı bir kızgınlık işareti olarak oğlunu hapishanede ziyaret etmeyi reddetti.[] Fakat oğlu, babasının devlet başkanlığı sonrası Bayındırlık ve Adalet Bakanı gibi görevler üstlenecekti.[6]

Ölümü

Etâsî'nin Şam'daki cenaze alayı, 6 Aralık 1960

Mısır'la Suriye'nin kurduğu birlik yıllarında 6 Aralık 1960'ta Humus'ta öldü. Cumhurbaşkanı Nâsır'ın ve Birleşik Arap Cumhuriyeti (BAC) hükûmetinin üst düzey üyelerinin katıldığı, şehir tarihindeki en büyük devlet cenazesi ile defnedildi.

Ailesinin iki uzak üyesi (Lu'ay el-Etâsî ve Nureddin el-Etâsî), güçlü bir Sovyet yanlısı yönelim de dahil olmak üzere çok farklı bir siyasi duruşa uysalar da 1960'larda devlet başkanı olarak hizmet etmeye devam ettiler.

Suriye'nin cumhuriyet tarihinin arka planını oluşturan kafa karışıklığı ve şiddetin ortasında Haşim, kendisini anayasal yönetim yöntemlerine adamış sağlam ilkeleri olan bir adam olarak öne çıkmıştı. Suriye siyasetindeki tüm aktörler tarafından saygı duyulan ve 1963'te iktidara geldiklerinde Baasçılar tarafından eleştiri almayan Baas öncesi dönemin birkaç politikacısından biridir. Etâsî'nin biyografisi, 2005 yılında torunu tarafından Suriye'de yayınlandı. Etâsî, arkasında günlük veya hatıra bırakmadı.

Kaynakça

  1. ^ Ayın Tarihi. 1950. s. 165. 3 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2022. 
  2. ^ Jessup, John E. (1998). An Encyclopedic Dictionary of Conflict and Conflict Resolution, 1945-1996. Westport, CT: Greenwood Press. s. 42. 10 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2022. 
  3. ^ Greater Syria: The History of an Ambition. Oxford University Press US. 1992. s. 26. ISBN 978-0-19-506022-5. 
  4. ^ "Suriye'de iktidar mücadelesi" (PDF). 19 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Nisan 2017. 
  5. ^ a b McGowan, Afaf Sabeh (1988), "History", Collelo, Thomas (Ed.), Syria : a country study, Washington, D.C: Federal Research Division, Library of Congress, ss. 18-20, 29 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 22 Şubat 2012 
  6. ^ "Milliyet - 16 Ocak 1962". 8 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Nisan 2017. 
  • Sami Moubayed "Çelik ve İpek: Suriye'yi Şekillendiren Erkekler ve Kadınlar 1900-2000" (Cune Press, Seattle, 2005).
  • Ansiklopedi Britannica
Önce gelen:
Muhammed Ali el-Abid

Suriye Devlet Başkanı

1936-1939
Sonra gelen:
Behiç el-Hatib
Önce gelen:
Sami el-Hinnavi (askerî yönetim)

Suriye Devlet Başkanı

1949-1951
Sonra gelen:
Edib Çiçekli (askerî yönetim)
Önce gelen:
Me'mun el-Kuzbari (vekaleten)

Suriye Devlet Başkanı

1954-1955
Sonra gelen:
Şükri el-Kuvvetli
Suriye Devleti
(1925-1930)
Birinci Suriye Cumhuriyeti
(1930-1950)
İkinci Suriye Cumhuriyeti
(1950-1958)
Birleşik Arap Cumhuriyeti
(1958-1961)
Suriye Arap Cumhuriyeti
(1961-günümüz)

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Şükri el-Kuvvetli</span> Suriyeli siyasetçi (1891-1967)

Şükri el-Kuvvetli, bağımsızlık sonrası Suriye'nin ilk devlet başkanıydı. Kariyerine Osmanlı İmparatorluğu'nun Arap topraklarının bağımsızlığı ve birliği için çalışan bir muhalif olarak başladı ve bu nedenle aktivizmi nedeniyle hapsedildi ve işkence gördü. Suriye Krallığı kurulduğunda, Kuvvetli bir hükûmet yetkilisi oldu, ancak monarşizmden hayal kırıklığına uğradı ve cumhuriyetçi Bağımsızlık Partisini kurdu. Kuvvetli, 1920'de Suriye'yi kontrol altına alan Fransızlar tarafından derhal ölüme mahkûm edildi. Daha sonra, Suriye-Filistin Kongresi'nin baş büyükelçisi olarak görev yaptığı ve Suudi Arabistan ile özellikle güçlü bağlar geliştirdiği Kahire'ye yerleşti. Bu bağlantılarını Büyük Suriye İsyanı'nı (1925-1927) finanse etmek için kullandı. 1930'da Fransız yetkililer Kuvvetli'yi affetti ve Kuvvetli ardından Suriye'ye döndü ve yavaş yavaş Ulusal Blok'un başlıca lideri oldu. 1943'te Suriye devlet başkanı seçildi ve üç yıl sonra ülkenin bağımsızlığını sağladı.

<span class="mw-page-title-main">Birleşik Arap Cumhuriyeti</span> Orta Doğuda bir ülke (1958-1971)

Birleşik Arap Cumhuriyeti 1958'den 1971'e kadar Orta Doğu'da bulunan egemen bir devletti. Başlangıçta 1958'den 1961 Suriye Darbesi'nden sonra Suriye birlikten ayrılana kadar Mısır ve Suriye arasında siyasi bir birlikti. Mısır 1971 yılına kadar resmi olarak Birleşik Arap Cumhuriyeti olarak bilinmeye devam etmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Me'mun el-Küzberi</span> Suriyeli avukat, akademisyen ve siyasetçi (1914-1998)

Me'mun el-Kuzberî, Suriyeli siyasetçi, başbakan ve devlet başkanı vekili.

<span class="mw-page-title-main">Edib Çiçekli</span> Suriyeli asker ve siyasetçi (1909-1964)

Edib el-Çiçekli Suriye askeri lideri ve 1953'ten 1954'e kadar Suriye Devlet Başkanıydı.

<span class="mw-page-title-main">Cemil Merdam Bey</span> Suriyeli siyasetçi (1895-1960)

Cemil Merdam Bey, Suriyeli bir politikacıydı. Şam'da önde gelen aristokrat bir ailenin çocuğu olarak doğdu. Osmanlı generali, devlet adamı ve Sadrazam Lala Mustafa Paşa'nın ve sondan bir önceki Memlük Hükümdarı Kansu Gavri'nin soyundan gelmektedir. Paris'te siyaset bilimi okulunda okudu ve siyasi kariyeri orada başladı.

<span class="mw-page-title-main">İkinci Suriye Cumhuriyeti</span> 1950den 1963teki Baasçı darbeye kadar modern Suriyenin öncül devleti

İkinci Suriye Cumhuriyeti -resmi adıyla 1950-1958 arasında Suriye Cumhuriyeti ve 1961-1963 arasında Suriye Arap Cumhuriyeti fiili olarak Nisan 1946'da Fransız Mandası'ndan bağımsız olan Birinci Suriye Cumhuriyeti'nin devamıdır. İkinci Cumhuriyet, 1950 Suriye Anayasası'nın üzerine kuruldu. 1953'ten 1954'e kadar Suriye'yi yöneten Edib Çiçekli bu anayasayı askıya aldı ve daha sonra Suriye 1958'de Birleşik Arap Cumhuriyeti'ni oluşturmak için Mısır Cumhuriyeti'ne katıldı. İkinci Cumhuriyet, Suriye'nin 1961'de birlikten çekilmesiyle yeniden başladı. 1963'te Suriye Baasçı Partisi, önümüzdeki on yıllar için Suriye'deki siyasi yapının temellerini atan kanlı bir askeri darbeyle iktidara geldi.

<span class="mw-page-title-main">Birinci Suriye Cumhuriyeti</span> 1930dan 1950ye kadar Fransız manda bölgesi; Suriyenin öncül devleti

Birinci Suriye Cumhuriyeti, resmi adıyla Suriye Cumhuriyeti, Suriye Devleti'nin ardından, Fransız Suriye ve Lübnan Mandası'nın bir parçası olarak 1930'da kuruldu. 1936'da Suriye'ye bağımsızlık vermek ve resmi Fransız yönetimini sona erdirmek için bir bağımsızlık antlaşması yapıldı, ancak Fransız parlamentosu anlaşmayı reddetti. 1940'tan 1941'e kadar Suriye Cumhuriyeti, Vichy Fransa'nın kontrolü altındaydı ve 1941'deki Müttefik işgalinden sonra yavaş yavaş bağımsızlık yolunda ilerledi. Bağımsızlık ilanı 1944'te gerçekleşti, Ekim 1945'te Suriye Cumhuriyeti, Birleşmiş Milletler tarafından de jure olarak tanındı; 17 Nisan 1946'da Fransız birliklerinin çekilmesiyle de facto egemen bir devlet haline geldi. 5 Eylül 1950'de yeni bir anayasanın kabul edilmesiyle İkinci Suriye Cumhuriyeti birincisinin yerini aldı.

Ulusal Partisi 1947'de kurulan ve 1963'te Suriye Baas Partisinin bir darbeyle tek parti yönetimi kurmasının ardından kapatılan bir Suriye siyasi partisidir. Suriye'de önce Osmanlılara karşı çıkan ve daha sonra Fransız mandasından bağımsızlık talep eden Ulusal Blok'un devamıdır. Parti, en büyük desteği Şamlı eski muhafızlar ve sanayiciler arasında gördü. Başta Haşimi yönetimindeki Irak ve Ürdün'ü desteklemesine rağmen; artan halk desteğinin ardından 1949'dan itibaren başta Suudi Arabistan, Mısır, Lübnan ve Filistin Mandası olmak üzere Suriye'nin güneyindeki Arap ülkeleri ve bölgeleriyle daha yakın ilişkileri destekledi. 1940'larda ve 1950'lerin başında hakim parti iken, yerini Haşimi yanlısı rakibi Halk Partisi aldı. Halk Partisine benzer şekilde, Ulusal Parti de toprak sahipleri tarafından desteklendi.

<span class="mw-page-title-main">Fransa-Suriye Bağımsızlık Antlaşması</span> 1936 yılında Birinci Suriye Cumhuriyetinin Fransadan bağımsızlığı için yapılan anlaşma

Viénot Anlaşmaları olarak da bilinen Fransa-Suriye Bağımsızlık Antlaşması, Suriye'nin Fransız otoritesinden bağımsızlığını sağlamak için Fransa ile Suriye arasında müzakere edilen bir antlaşmaydı.

Arap Kurtuluş Hareketi 25 Ağustos 1952'de Suriye Devlet Başkanı Edib Çiçekli tarafından kurulan bir Suriye siyasi partisiydi, hükûmeti sırasında 1954'e kadar Suriye'deki tek yasal partiydi.

<span class="mw-page-title-main">Nazım el-Kudsi</span> Suriyenin ilk devlet başkanı

Nazım el-Kudsi, 14 Aralık 1961'den 8 Mart 1963'e kadar Suriye Devlet Başkanı olarak görev yapan Suriyeli bir politikacı.

1954 Suriye askerî darbesi, aynı yılın şubat ayında, Edib Çiçekli hükûmetini devirmek için gerçekleşti. Çiçekli karşıtı hareketin başında eski Devlet Başkanı Etâsî ve kıdemli Dürzi lider Sultan el-Atraş vardı.

<span class="mw-page-title-main">Taceddin el-Hasani</span> Suriyeli siyasetçi (1885-1943)

Taceddin el-Hasani, Fransızlar tarafından atanan bir Suriye lideri ve politikacı. Şam'da Müslüman alimlerden oluşan bir ailede doğup büyüdü. Babası, 19. yüzyılın sonlarında en saygın İslam alimlerinden biri olan Bedreddin el-Hasani idi.

<span class="mw-page-title-main">Ata Bey el-Eyyubi</span> Suriyeli siyasetçi (1877-1951)

Ata Bey el-Eyyubi Suriye devlet başkanı ve başbakanı olarak görev yapan bir Osmanlı memuruydu. Suriye'nin Şam kentinde, önde gelen bir siyasi ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi, İstanbul'da kamu yönetimi okudu ve profesyonel kariyerine Osmanlı kamu hizmetinde başladı.

<span class="mw-page-title-main">Halid el-Azm</span> Suriyeli siyasetçi (1903-1965)

Halid el-Azm, Suriye'nin ulusal lideri ve beş kez başbakan ve 4 Nisan - 16 Eylül 1941 tarihleri arasında devler başkanı vekili idi. Suriye'nin en önde gelen siyasi ailelerinden biri olan el-Azm ailesinin üyesiydi ve bir Osmanlı diyanet nazırının oğluydu.

<span class="mw-page-title-main">Fevzi Selu</span> Suriye devlet başkanı (1905-1972)

Fevzi Selu (1905-1972) Suriye askeri lideri, politikacısı ve 3 Aralık 1951'den 11 Temmuz 1953'e kadar Suriye devlet başkanıydı.

<span class="mw-page-title-main">Lu'ay el-Etâsî</span> 2. Suriye devlet başkanı

Lu'ay el-Etâsî Suriye Ordusunda kıdemli bir komutandı ve daha sonra 9 Mart ile 27 Temmuz 1963 arasında Suriye devlet başkanıydı.

<span class="mw-page-title-main">Lütfi el-Haffar</span> Suriyeli siyasetçi (1885-1968)

Lütfi el-Haffar Suriyeli bir iş adamı ve siyasetçidir. Ulusal Blok'un kurucu üyesiydi ve 1939'da Suriye'nin 11. başbakanı olarak görev yaptı.

<span class="mw-page-title-main">Cemal el-Etâsî</span> Suriyeli siyasetçi (1922-2000)

Cemal el-Etâsî (1922-2000) Suriyeli bir Arap milliyetçisi, siyasetçi ve yazardı. Kurulduktan kısa bir süre sonra katıldığı Suriye Baas Partisinin ilk ideologlarından biriydi. Partinin anayasasının hazırlanmasına yardımcı oldu ve partinin sloganı olan "Ebedi Mesaja Sahip Birleşik Bir Arap Ulusu"nu icat eden kişi oldu. Ayrıca partinin günlük gazetesi El-Baas'ın baş editörü olarak görev yaptı.

<span class="mw-page-title-main">Sabri el-Aseli</span> Suriyeli siyasetçi (1903-1976)

Sabri el-Aseli Suriyeli bir siyasetçidir ve üç kez Suriye başbakanı olmuştur. Ayrıca 1958 yılında Birleşik Arap Cumhuriyeti'nin başkan yardımcısı olarak görev yapmıştır.