İçeriğe atla

Hızır Reis (gambot)


Hızır Reis'in kardeş gemisi İsa Reis gambotu Temmuz 1914'te Southampton'da demirliyken
Tarihçe
Osmanlı Deniz Kuvvetleri bayrağıOsmanlı İmparatorluğu
AdıHızır Reis
Adının geldiği yer/kişiHızır Reis
Sipariş Nisan 1911
İnşa eden SA Des Forges & Chantiers de la Mediterranée, Granville[1]
Kızağa konuluşu 1911
Denize indirilişi 10 Nisan 1912
Satın alınışı 13 Haziran 1914, İstanbul
Görevlendirme Haziran 1914
Akıbet 14 Mayıs 1919'da Yunanlar tarafından İzmir'de ele geçirildi
Tarihçe
Türk Deniz Kuvvetleri bayrağıTürkiye
AdıHızır Reis
Görevlendirme 1922'de Yunanlardan geri alındı
Hizmet dışı 1952
Akıbet 1958'de satıldı ve sivil kargo gemisine dönüştürüldü
Genel karakteristik
Sınıf ve tipiİsa Reis sınıfı gambot
Deplasman 413 t
Uzunluk 47,0 m LoA
Genişlik 7,9 m
Su çekimi 1,3 m
İtme gücü 2 adet dikey üçlü genleşmeli buhar motoru
3 Scotch SAFC Granville kazan
850 indike beygir gücü
Hız 14 deniz mili (denemeler), 11 deniz mili (1915), 12 deniz mili (1932)
Kişi kapasitesi 12 subay, 48 denizci
Silah donanımı

1914:

  • 3 x 76 mm seri ateşli Cruesot top (100 mermi)
  • 2 x 47 mm seri ateşli Cruesot top (1200 mermi)
  • 2 x 7,6 mm Hotchkiss makineli tüfek (31.700 mermi)

1926:

  • 2 x 76 mm seri ateşli Cruesot top
  • 2 x 47 mm seri ateşli Cruesot top

1946:

  • Silahsızlandırıldı

Hızır Reis, Osmanlı İmparatorluğu tarafından 1911 yılında Fransa'dan sipariş edilen ve 1914'te hizmete giren gambot.

10 Ocak 1915'te Rumeli Kavağı yakınında bir Türk mayınına çarparak hasar gördü. 1916'da hizmete döndü. 14 Mayıs 1919'da İzmir'in İşgali sırasında Yunanlar tarafından ele geçirildi. 1922'de Türkiye'ye geri verildi. 1932'de mayın tarayıcı, 1948'de İzmir'de sabit kılavuz gemi yapıldı. 1952'de hizmet dışı bırakıldı. 1958'de satıldı ve sivil kargo gemisine dönüştürüldü. 1959'da Turgut Reis, 1960'ta Emin, 1983'te Murat Ayanoğlu ve ardından Kaptan Cavit, Ekim 1995'te ise Miktat Kalkavan adını aldı. 2018'de halen nakliye gemisi olarak kullanılmaktaydı.

Tasarım

SA Des Forges & Chantiers de la Mediterranée tarafından Granville'de inşa edilen Hızır Reis 47,0 metre boyunda, 7,9 metre genişliğinde ve 1,3 metre su çekimindeydi. Gövdesi çelikten yapılmıştı. Geminin deplasmanı 413 tondu. Mürettebatı 12 subay ve 48 bahriyeliden oluşuyordu.[1]

Gemi gücünü üç Scotch SAFC Granville kazanın beslediği iki adet dikey üçlü genleşmeli buhar motorundan alıyordu. Motorlar 850 indike beygir gücüne sahipti ve gemiyi deniz denemelerinde saatte 14 deniz mili, 1915'te 11 deniz mili, 1932'de ise 12 deniz mili hıza ulaştırabiliyordu.[1]

Gemi inşa edildiği haliyle 3 adet 76 mm Cruesot seri ateşli top ve 100 mermi, 2 adet 47 mm Cruesot seri ateşli top ve 1.200 mermi, 2 adet 7,6 mm Hotchkiss makineli tüfek ve 31.700 mermi taşıyordu.[1] 76 mm'lik topların ikisi öndeki sponsonlarda, biri ise kıçta monteliydi.[2] 1926'daki modernizasyonu sonrasında silahlar iki adet 76 mm Cruesot seri ateşli top ve iki adet 47 mm Cruesot seri ateşli top olarak değiştirildi. 1946'da silahları söküldü.[1]

Hizmet geçmişi

Nisan 1911'de Fransız SA Des Forges & Chantiers de la Mediterranée firmasından sipariş edilen Hızır Reis aynı yıl kızağa konuldu. 10 Nisan 1912'de denize indirilen gemi, donatımının tamamlanması ve deniz denemelerinin ardından 13 Nisan 1914'te İstanbul'a gelerek gambot göreviyle Osmanlı donanmasında hizmete girdi.[1]

10 Ocak 1915'te gemi, bir devriye görevinden dönerken İstanbul Boğazı'nı koruyan üçüncü mayın hattı yakınlarında bir mayına çarptı. Baş kısmında ciddi hasar alan gemi İstinye'ye çekilerek kızağa alındı. Tamiratında zorluklarla karşılaşılan gemi, yılın ortalarına dek onarımda kaldı. Bu olayın ardından filo komutanlığı mayınların yeniden dökülmesi ve geçiş kanallarının temizlenmesi emrini verdi.[3]

Mondros Mütarekesi'nin ardından tüm Osmanlı filosu İtilaf Devletleri kontrolünde enterne edildi. 26 Şubat 1919'da Osmanlı makamlarının isteği ve Birleşik Krallık komutanı Somerset Arthur Gough-Calthorpe'un onayıyla bazı Osmanlı gemileri, Anadolu'ya silah kaçırılmasını önlemek için devriye görevlerine atandı. Bu amaçla Hızır Reis İzmir'de, Aydın Reis ve Preveze Karadeniz'de, Akhisar ve Draç Marmara Denizi'nde devriye yapmak üzere görevlendirildi.[4]

14 Mayıs 1919'da Yunan kuvvetleri İzmir'i işgal ettiklerinde Hızır Reis, Nusret, motor gambot No 14 ve nakliye gemisi Tirimüjgan İzmir limanındaydı. Nusret ve Tirimüjgan birkaç hafta sonra serbest bırakılırken, Hızır Reis ve No 14'e 6 Temmuz'da Yunanlar tarafından el konuldu.[4][5]

Türk Kurtuluş Savaşı'nda Ankara hükûmetinin zaferinin ardından gemi 1922'de Türkiye'ye geri döndü.[1] 1923'te modernize edildi, bir süre topçu eğitim gemisi olarak kullanıldı.[2] Gökçeada ve Bozcaada'ya giden jandarma birliklerine destek görevi yapan Hızır Reis ve İsa Reis gambotları, Türkiye Cumhuriyeti donanmasının Marmara Denizi dışına çıkan ilk gemileri oldular.[6] Daha sonra İsa Reis ve Kemal Reis gambotları beraber kıyı karakol ve kontrol hizmeti yapmak üzere Seyr-i Sefain İdaresi'ne devredildi, daha sonra geri alınarak 1932'de mayın taratıcı yapıldı; yapılan mayın arama–tarama tadilatı ile 30 Eylül 1935'te Mayın Arama–Tarama Filotillası Komodorluğu'na verildi.[7] 1948'de İzmir'de sabit kılavuz gemisi yapıldı. 1952'de donanma hizmetinden çıkartıldı. 1958'de satıldı ve sivil kargo gemisine dönüştürüldü. 1959'da Turgut Reis, 1960'ta Emin, 1983'te Murat Ayanoğlu ve ardından Kaptan Cavit, Ekim 1995'te ise Miktat Kalkavan adını aldı. 2018'de halen nakliye gemisi olarak kullanılmaktaydı.[8]

Kaynakça

Özel
  1. ^ a b c d e f g Langensiepen & Güleryüz 1995, s. 166.
  2. ^ a b Gardiner, s. 393.
  3. ^ Langensiepen & Güleryüz 1995, s. 28.
  4. ^ a b Langensiepen & Güleryüz 1995, s. 57.
  5. ^ Dodson, Aidan; Cant, Serena (2020). Spoils of War: The Fate of Enemy Fleets after the Two World Wars. Barnsley: Seaforth Publishing. s. 151. ISBN 978-1-5267-4199-8. 
  6. ^ Tunaboylu, İskender (2008). Deniz Kuvvetleri'nde Sistem Değişikliği (Doktora Tezi). İzmir: T.C. Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü. s. 13. 
  7. ^ Tunaboylu, İskender (2008). Deniz Kuvvetleri'nde Sistem Değişikliği (Doktora Tezi). İzmir: T.C. Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü. s. 17,. 
  8. ^ "Miktat Kalkavan - 5103364 - General Cargo". Maritime Connector. 11 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2021. 
Genel

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

Basra, Osmanlı Devleti'nde Donanma Cemiyeti tarafından 1907 yılında Fransa'dan satın alınan dört Durandal sınıfı muhripten biridir.

Taşoz, Osmanlı Devleti'nde Donanma Cemiyeti tarafından 1907 yılında Fransa'dan satın alınan dört Durandal sınıfı muhripten biridir.

Samsun, Osmanlı İmparatorluğu tarafından 1907 yılında Fransa'dan satın alınan dört "Durandal" sınıfı muhripten biridir. Gemi, Trablusgarp Savaşı, Balkan Savaşları ve I. Dünya Savaşı esnasında Osmanlı donanmasında görev yaptı.

<i>Mesudiye</i> (zırhlı)

Mesudiye, Osmanlı donanması için 1871-1875 yılları arasında İngiltere'deki Thames Ironworks'te inşa edilmiş merkezî bataryalı zırhlı korvettir. İnşa edilmiş en büyük iki merkezî bataryalı zırhlı korvetten biriydi. Mesudiye'nin Hamidiye adında bir kardeş gemisi olması planlanmıştı; ancak bu gemi Kraliyet Donanması tarafından satın alındı ve HMS Superb adıyla görevlendirildi. Ana silahları merkezî zırhlı bir bataryada yer alan on iki 250 mm toptu.

<i>Muin-i Zafer</i>

Muin-i Zafer, 1860'ların sonlarında Osmanlı donanması için inşa edilen iki Avnillah sınıfı zırhlı korvetin ikincisiydi. Geminin inşasına 1868'de başlandı, 1869'da denize indirildi ve ertesi yıl filoya katıldı. Merkezî bataryalı olan gemi, ana silah olarak kazamatlara monte edilmiş dört adet 230 mm top taşıyordu ve saatte 12 deniz mili (22 km/sa) hıza ulaşabiliyordu.

<i>Mukaddeme-i Hayr</i>

Mukaddeme-i Hayr, Osmanlı donanması için 1860'larda inşa edilen Feth-i Bülend sınıfı demir zırhlı korvetlerin ikincisidir. Gemi, İstanbul'daki Tersane-i Amire'den sipariş edildi. Omurgası 1870'te kızağa konan gemi, 1872'de denize indirildi ve 1874'te de hizmete girdi. Ana silah olarak dört adet 229 mm çapında topu vardı. Tek pervaneyi çeviren bileşik buhar motoru ile 12 deniz mili (22 km/sa) hıza ulaşabiliyordu. Gemi, 1877-1878 Rus-Türk Savaşı sırasında görev aldı, ardından 1878'den 1897'ye kadar Haliç'te yattı. 1897'de Osmanlı-Yunan Savaşı'nın başlangıcında, Osmanlı donanması Mukaddeme-i Hayr'ı ve geri kalan zırhlı filoyu seferber etti ancak neredeyse tüm gemilerin kullanılamaz durumda olduğunu gördü. Mukaddeme-i Hayr ertesi yıl silahsızlandırıldı ve 1911'de sabit bir eğitim gemisine dönüştürüldü. 1914'te I. Dünya Savaşı'nın patlak vermesinden sonra kışla gemisi haline getirildi ve 1923'te sökülmesine kadar bu sıfatla hizmet etti.

<i>Avnillah</i> sınıfı zırhlı korvet Osmanlı Donanmasının zırhlı savaş gemisi sınıfı

Avnillah sınıfı, Osmanlı donanması için 1860'larda inşa edilen iki zırhlı korvet savaş gemisinden oluşan bir gemi sınıfıdır. Sınıfta yer alan gemiler Avnillah ve Muin-i Zafer'dir. İki gemi İngiltere'de 1868 ve 1870 arasında inşa edildi. Gemi ortasındaki kazamatlara monte edilmiş dört adet 230 mm çapında top taşıyorlardı.

<i>Necm-i Şevket</i>

Necm-i Şevket, 1860'larda Osmanlı donanması için inşa edilen iki Asar-ı Şevket sınıfı merkezî bataryalı gemi tipindeki zırhlı korvetlerin ikincisidir. Başlangıçta Mısır Hidivliği tarafından Muzaffer adıyla sipariş edildi ancak yapım aşamasındayken Osmanlı İmparatorluğu tarafından el konuldu. Gemi inşasına Fransız Forges et Chantiers de la Gironde tersanesinde 1867'de başlandı, 1868'de denize indirildi ve Mart 1870'te Osmanlı donanmasında hizmete girdi. Asar-ı Şevket sınıfı zırhlılar, merkezî bir kazamat içinde dört adet 178 mm ve döner tablalı barbette yer alan bir adet 229 mm Armstrong top ile silahlandırılmıştı.

<i>Asar-ı Şevket</i> sınıfı zırhlı korvet

Asar-ı Şevket sınıfı, 1860'larda başta Mısır, ardından Osmanlı donanması için inşa edilen Asar-ı Şevket ve Necm-i Şevket olmak üzere iki gemiden oluşan zırhlı korvet sınıfıdır. Fransa'da inşa edilen gemiler, tasarımları daha önceki zırhlı korvet sınıfı Asar-ı Tevfik'in tasarımına dayanıyordu. Merkezî bataryalı olarak inşa edilen iki gemi, merkezî bir kazamat içinde dört adet 178 mm Armstrong top ve kazamatın üstünde döner bir barbette bir adet 229 mm Armstrong top taşıyordu.

<i>Asar-ı Şevket</i>

Asar-ı Şevket 1860'larda Osmanlı donanması için inşa edilmiş merkezî bataryalı bir zırhlı korvettir. Başlangıçta Mısır Eyaleti tarafından sipariş edilen ancak yapım aşamasındayken Osmanlı İmparatorluğu tarafından el konulan geminin ilk adı Kahire'ydi. Geminin yapımına Fransız Forges et Chantiers de la Gironde tersanesinde 1867'de başlandı, 1868'de denize indirildi ve Mart 1870'te Osmanlı filosunda hizmete girdi. Asar-i Şevket, dört adet 178 mm Armstrong topundan oluşan kazamat içinde bir merkezi batarya ve kazamatın üzerinde yer alan bir döner barbete monte edilmiş bir adet 229 mm Armstrong top ile silahlandırılmıştı.

<i>Lütf-i Celil</i>

Lütf-i Celil, Osmanlı Donanması'nın Lütf-i Celil sınıfının öncü gemisi olan zırhlı savaş gemisiydi. Başlangıçta Osmanlı İmparatorluğu'na bağlı özerk bir devlet olan Mısır Hidivliği tarafından sipariş edilen Lütf-i Celil, Osmanlı hükûmetinin Mısır'ı gemiyi teslim etmeye zorlaması ile Fransa'daki Forges et Chantiers de la Gironde tersanesinde yapım aşamasındayken Osmanlılara devredildi. Lütf-i Celil, 1877'de 93 Harbi sırasında aktif görevde bulundu ve Rus güçlerinin Tuna'yı geçmesini önlemek için operasyonlarda bulundu. 11 Mayıs'ta devriye gezerken bir Rus topçu bataryasıyla çatışmaya girdi. Geminin kazan dairesine isabet eden bir top mermisinin yol açtığı patlamada gemi mürettebatının çoğu ölürken gemi de battı.

<i>Hıfzur-Rahman</i>

Hıfzu'r-Rahman, Osmanlı Donanması için 1860'ların sonlarında inşa edilen Lütf-i Celil sınıfı zırhlı korvetlerin ikincisi olan demir zırhlı savaş gemisidir. Başlangıçta Osmanlı İmparatorluğu'na bağlı özerk vasal devlet olan Mısır Hidivliği tarafından sipariş edilen gemi, Osmanlı hükûmetinin Mısır'ı zorlaması ile henüz Fransa'daki Forges et Chantiers de la Gironde tersanesinde yapım aşamasındayken Osmanlı donanmasına devredildi. Taretli gemi türündeydi ve ön taretinde iki 229 mm Armstrong top, arka taretinde ise iki 178 mm Armstrong top taşıyordu.

<i>Lütf-i Celil</i> sınıfı zırhlı korvet

Lütf-i Celil sınıfı, 1860'ların sonlarında Osmanlı donanması için Fransa'da inşa edilmiş bir çift zırhlı korvet tipi savaş gemisidir. Sınıf, Lütf-i Celil ve Hıfzu'r-Rahman gemilerinden oluşmaktaydı. İki gemi de başlangıçta Mısır Eyaleti tarafından sipariş edilmiş; ancak yapım aşamasında iken Osmanlı İmparatorluğu'na devredilmiştir. İki gemi de döner taretli gemi türündeydi ve ön taretinde iki 229 mm Armstrong top, arka taretinde ise iki 178 mm Armstrong top taşıyordu.

<i>Osmaniye</i> sınıfı zırhlı fırkateyn

Osmaniye, 1860'larda Osmanlı donanması için inşa edilmiş dört zırhlı fırkateynden oluşan bir gemi sınıfıdır. Sınıf; öncü gemi Osmaniye ile Aziziye, Orhaniye ve Mahmudiye'den oluşmaktaydı. Osmanlı İmparatorluğu için inşa edilecek demir zırhlı tipteki ilk gemilerdi. İlk üçü Robert Napier and Sons, dördüncüsü ise Thames Iron Works tarafından olmak üzere tamamı Birleşik Krallık'ta inşa edildi. Gemiler borda toplu zırhlılardı; taşıdıkları birer 229 mm top üst güvertenin ön kısmında, geri kalan on dörder 203 mm ve onar 36 librelik Armstrong top ise geminin bordalarında dizilmişti.

<i>Osmaniye</i> (zırhlı fırkateyn)

Osmaniye, Robert Napier and Sons tarafından Osmanlı donanması için 1860'lı yıllarda Birleşik Krallık'ta inşa edilen Osmaniye sınıfı zırhlı fırkateynlerin öncü gemisi olan bir zırhlı savaş gemisiydi. Adını Padişah I. Osman'dan alan gemi, bordalara dizili on dört 203 mm ve on 36 libre Armstrong topa ek olarak, burunda bir adet 229 mm Armstrong top taşıyordu.

<i>Orhaniye</i> (zırhlı fırkateyn)

Orhaniye, Osmaniye sınıfı zırhlı fırkateyn sınıfının üçüncüsü gemisidir. 1860'larda Robert Napier and Sons tarafından Osmanlı donanması için Birleşik Krallık'ta inşa edilen bir zırhlı savaş gemisidir. Omurgası 1863 yılında serilen gemi, Haziran 1865'te denize indirildi. Orhaniye, ilk tasarlandığı haliyle burunda tek bir 229 mm Armstrong top ile bordalara dizili on dört 203 mm ve on 36 librelik top Armstrong top taşımaktaydı. Osmaniye sınıfı gemiler, 1877-1878 yıllarında gerçekleşen 93 Harbi sırasında gemiyi Akdeniz'de güvenli bir şekilde tutuldu Gemi, 1880'leri Haliç'te geçirdi. 1890'ların başında kapsamlı şekilde yeniden inşa edilerek daha modern bir barbetli gemiye dönüştürüldü. Buna rağmen 1897'de Osmanlı-Yunan Savaşı başladığında bakımsızlık ve mürettebatın eğitim eksikliği nedeniyle Yunan gemileriyle çatışmaya girmeye uygun durumda değildi. Sonuç olarak hiçbir çatışmada yer almadı ve savaştan sonra silahları söküldü. 1909'da aktif hizmetten çıkarıldıktan sonra kışla gemisi olarak kullanıldı. 1913'te hurda olarak satıldı ve parçalandı.

<i>Mahmudiye</i> (zırhlı fırkateyn)

Mahmudiye, Osmanlı donanması için 1860'lı yıllarda Birleşik Krallık'ta inşa edilen, Osmaniye sınıfı dört zırhlı fırkateynin sonuncusu olan zırhlı savaş gemisiydi. Geminin inşaatı 1863'te başladı, Aralık 1864'te denize indirildi. Osmaniye sınıfında Thames Ironworks and Shipbuilding Company'de inşa edilen tek gemi olan Mahmudiye, adını Sultan II. Mahmud'dan alıyordu. Gemi bordalara dizili on dört 203 mm ve on 36-libre Armstrong topa ek olarak, burunda bir adet 229 mm Armstrong top taşıyordu. Gemi kariyeri boyunca sınırlı aktif hizmet gördü. 1877-78'deki 93 Harbi esnasında riske atmak için çok değerli olması sebebiyle donanma komutanlığı tarafından yedekte tutuldu. Gemi 1880'li yılları hizmet dışında geçirdi. 1890'lı yılların başında yeniden inşa edildi ve daha modern bir barbetli gemiye dönüştürüldü; ancak yeniden inşasının hemen ardından başlayan 1897 Osmanlı-Yunan Savaşı'nın başında bakımsız durumdaydı. Bu savaşta hiçbir çatışmada yer almadı ve savaştan sonra silahsızlandırıldı. 1909'dan 1913'e kadar kısa bir süre kışla gemisi olarak kullanılmasından başka aktif hizmet görmedi. 1913 yılında hurda olarak gemi sökücülere satıldı ve parçalandı.

<i>Draç</i> (torpido botu) Osmanlı torpido botu

Draç, Osmanlı donanmasına ait 1907'de hizmete giren bir torpido botudur. Balkan Savaşları ile I. Dünya Savaşı'nda görev yapmıştır.

<i>İntibah</i> (mayın gemisi) mayın gemisi

İntibah, Osmanlı İmparatorluğu tarafından I. Dünya Savaşı'nda römorkör ve mayın dökücü olarak kullanılan gemidir. 1886'da Glasgow'da sivil bir römorkör olarak inşa edilen gemi 1912'de Osmanlılar tarafından satın alındı. 1914'te Tersane-i Amire'de mayın dökücüye dönüştürüldü. Trablusgarp Savaşı, Balkan Savaşları ve I. Dünya Savaşı'nda başta Çanakkale Boğazı'nın mayınlanması olmak üzere mayın dökme, mayın taşıma, kurtarma ve nakliye görevlerinde bulundu. Ekim 1918'de Mondros Mütarekesi'nden sonra İstanbul'da filonun geri kalanıyla beraber enterne edildi. Kasım 1922'de İstanbul'dan kaçırılarak İzmit'e getirildi ve Ankara Hükûmeti emrine girdi. Ekim 1923'te Türkiye Cumhuriyeti hizmetine girdi ve adı Uyanık olarak değiştirildi. 1933-34'te Gölcük'te yeniden donatıldı ve adı yeniden İntibah yapıldı. 1936'ya dek İzmir'de, daha sonra yeniden Çanakkale'de mayın gemisi olarak görevlendirildi. 1956'da donanma hizmetinden çıkan gemi Gölcük'e çekildi ve 1958'de sivil kullanım için satıldı. 1959-1964 yılları arasında kargo gemisine dönüştürüldü ve Ararat M Okan adını aldı. 1997 sonunda İtalya'ya kaçak göçmen taşırken yakalanmış, İtalyan hükûmeti tarafından el konulmuş ve Kasım 1998'de açık arttırma ile satılmıştır. Haziran 1999'da Crotone'da söküldü.

<i>Tirimüjgan</i>

Tirimüjgan, 1883'te denize indirilen ve Osmanlı İmparatorluğu tarafından 1906 yılında Birleşik Krallık'tan satın alınarak Trablusgarp Savaşı, Balkan Savaşları ve I. Dünya Savaşı esnasında hizmet veren gemi.