İçeriğe atla

Hırtsıjıqo Ale

Kontrol Edilmiş
Hırtsıjıqo Ale Cançat
Rus kaynaklarında Ale olduğu iddia edilen resim
DoğumAle Cançat
18. yy
Şah, Çerkesya
Ölüm1836
Çerkesya
Bağlılığı Çerkesya Konfederasyonu
RütbesiDzepaşe
KomutasıAbzeh ordusu
Çatışma/savaşlarıRus-Çerkes Savaşı
Ailesi
BabasıHırtsıj Cançat
ÇocuklarıAleqo Hasan Cançat Savaşta ölen ve ismi bilinmeyen 6 erkek evlat
Aile adıCançat

Hırtsıjıqo Ale Cançat (Adigece: Джанчатэ Хъырцыжъыкъо Алэ, romanize: Cançatə Xhırtsıjjıqo Alə) Çerkes komutan ve asker. Rus-Çerkes Savaşında yer almıştır.[1][2][3][4][5]

Biyografi

İsim

Ale'nin soy adı Cançat olup Hırtsıjıqo "Hırtsıj'ın oğlu" anlamına gelmektedir. Çerkeslerin "-qo" soneki ile biten hem soyadları hem de lakapları vardı. Bu ek Türkçe adlardaki "-oğlu" ekiyle eş anlamlıdır. Edmund Spencer'in kitabında "Hirsiz Sultanoglu" olarak geçmektedir.[6]

İlk yılları

Komutan Hırtsızjıqo Ale'nin üye olduğu Cançate sülalesinin tamgası[7]

Çerkesler tarihlerini yazmadıkları ve tüm bilgiler dış geldiği için Hırtsıjıqo'nun erken yaşamı hakkında pek bir şey kaydedilmedi. Kaynaklar, Çekesya'nın Abzeh bölgesinin Şah köyünde doğduğunu ve Cançate sülalesinden olduğunu belirtiyor. Doğum tarihi bilinmemektedir ancak 1776 tarihinde Don Kazaklarına karşı düzenlenen bir sefere henüz genç bir delikanlı olarak katıldığı kayıtlarda geçmektedir.[8]

Rus-Çerkes Savaşı

Ünlenmesi

Hırtsıjıqo, kısa sürede askerî başarılarıyla ünlendi.[8] Ğış Nuh, onu şu şekilde tarif etmiştir:[8][9][10]

Hırtsıjıqo Ale ve yakın arkadaşlarının en belirgin özellikleri kin ve intikam değil, cesur ve şakacı olmalarıdır. Hayatlarında yiğitlik ve şakalar o kadar iç içedir ki, bilmeseniz düşmanla oynuyorlar zannedersiniz. Korku denen şey akıllarına gelmez, hareketlerinde de görülmez. Hedeflerine ulaşmada bir sorunla karşılaştıklarında, arkadaşlarından biri her zaman bir çıkış yolu bulur. Hırtsıjıqo Ale, yönetici ve komutan olarak her zaman ön plandadır. En zor işleri yönetir. Arkadaşları da yanındadır. Onu dikkatle izlerler ve yiğitlik söz konusu olduğunda ondan geri kalmazlar. Ale savaşta askerlerine komuta ederken, arkadaşları da bu arada büyük bir sorunla uğraşır.

Çerkes bayrağını dalgalandırması

1830 yılında Seferbiy Zaneqo tarafından Çerkes bayrağı tasarlandı.[11][12] 1834'te bayrağın ilk kopyası Çerkesya'ya ulaştığında Nur Muhammed Hağur tarafından teslim alınarak günümüzde Soçi'de bulunan Geş vadisine getirildi. Burada tüm Çerkes vilayetlerinin reisleri toplanarak bayrağı kabul ettiler ve komutan Hırtsıjıqo Ale bayrağı ilk defa Çerkes toprağına diken kişi oldu.[6][13]

Zass ile düşmanlıklar

1833'te Grigori Zass, Rus-Çerkes Savaşı'nın başkomutanı olarak atandı ve tam yetki sahibi olarak Kuban hattına geldi.[14] Zass Çerkeslere olan nefretiyle ünlüydü[15] ve arkadaşlarına gönderdiği mektuplarda Çerkes sivilleri katledişiyle övünüyordu.[16][16] Zass'ın ana karargahı Prochnyi Okop kalesindeydi. Zass'a darbe vurmak isteyen Hırtsıjıqo Ale, Çerkes ordusundan yoldaşlarıyla birlikte bu üsse saldırarak General Zass'ın kızını kaçırdı. 3 yıl sonra Zass'a kızını iade edeceklerini bildiren bir mektup göndererek teslim yeri ve şartları konusunda anlaştılar.[12][17][18] Çerkes arabulucular belirlenen saatte geldiler ve Çerkes kıyafetleri giymiş kızı attan alıp babasına teslim ettiler. Kız, babasını Çerkesleri bağışlaması için ikna etti ve her iki taraf da üslerine döndü.[12][17][18]

Rus birliklerince kuşatılması

Hırtsıjıqo Ale ile Alceriyeqo Kuşuk, bir gece vakti arazide konaklarken Rus ordusu tarafından çevrildi. Sabah olduğunda, her iki komutan en önde olmak üzere kuşatmayı yardılar. Sayım yapıldığında tüm arkadaşlarının sağ olduğunu gördüler, ancak Alceriyeqo Kuşuk'un hizmetkârı yoktu. Hırtsıjıqo Ale, tek başına Rus birliklerinin içine dalarak hizmetkârı kurtardı ve böylece hiç zayiat vermeden kuşatmadan kurtuldular.[19]

Ölümü

Ale, 1836 yılında bugünkü Çerkessk şehri yakınlarında bir baskından dönerken Grigori Zass'ın birlikleri tarafından pusuya düşürüldü. Kendisiyle birlikte önde gelen savaş arkadaşlarının da bulunduğu 41 kişi hayatını kaybetti ve aynı yerde toprağa verildi.[19]

Kaynakça

  1. ^ "Milletin Özgürlüğü İçin Canla Başla Mücadele Ettiler!". cherkessia.net. 2021. 15 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2021.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  2. ^ Peneshu, Asker. Khirtsizhiqo Ale
  3. ^ "Лъэпкъым ишъхьафитныгъэ псэемыблэжьэу фэбэнагъэх — Адыгэ макъ" (Rusça). 15 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2021.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  4. ^ "Тибыракъ мамырэу къытшъхьащэрэт!". Koshvesti. 15 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2021.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  5. ^ "- АДЫГЭ ПСАЛЪЭ - ФИФI ФЫМЫГЪЭПУД, ФИ IЕЙ ФЫМЫГЪЭПЩКIУ" (İngilizce). 15 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2021. 
  6. ^ a b Spencer (capt.), Edmund (1837). Travels in Circassia, Krim Tartary, &c (İngilizce). 19 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2023. 
  7. ^ Цуекъо, Алый (2012). Адыгэ лъэкъуацIэхэмрэ тэмыгъэхэмрэ (Adigece). Адыгэ лъэкъуацIэхэмрэ тэмыгъэхэмрэ. s. 149. Erişim tarihi: 18 Mart 2023. 
  8. ^ a b c Çetao, İbrahim. Hırtsıjıko Ale. 13 Mayıs 2014.
  9. ^ ГЪЫЩ, Нухь (2017). "ГъукIэлIым иIашэр гущыI". Adıge Maq dergisi. 18 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Nisan 2023. 
  10. ^ noname. "ГъукIэлIым иIашэр гущыI — Адыгэ макъ" (Rusça). 18 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2023. 
  11. ^ Bashqawi, Adel (2017). "The Circassian Flag, the Homeland, the Circassian Identity". Circassia: Born to Be Free. ISBN 9781543447651. Erişim tarihi: 10 Haziran 2019. 
  12. ^ a b c Bashqawi, Adel. Circassia: Born to Be Free. ISBN 1543447643. 
  13. ^ "ПУТЕШЕСТВИЯ В ЧЕРКЕСИЮ". www.vostlit.info. 21 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2019. 
  14. ^ "Jembulat Bolotoko: The Prince of Princes (Part One)". Jamestown (İngilizce). 25 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ocak 2021. 
  15. ^ Richmond, Walter (9 Nisan 2013). The Circassian Genocide. Rutgers University Press. ISBN 978-0-8135-6069-4. 23 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2023. 
  16. ^ a b Colonel Grigory Zass. Letter to Baron Rosen. 25 February 1834. P. Boutkov, Materials for the New History of the Caucasus – Part I
  17. ^ a b "General Zass'ın Kızının Adigeler Tarafından Kaçırılışı". ÇERKES-FED. 31 Mayıs 2018. 14 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2021.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  18. ^ a b Shalakho, Abu. "Literaturer, Pıunığer"
  19. ^ a b "Çetao İbrahim | KAHRAMANLARIMIZI TANIYALIM (2) - HIRTSIJIKO ALE". Cherkessia.net. 13 Mayıs 2014. 5 Temmuz 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2024. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Çerkesya</span> Kuzeybatı Kafkasyada Adige kabilelerinin birleşmesi ile kurulmuş eski bir devlet

Çerkesya, günümüzde Rusya sınırlarında kalan Kuzeybatı Kafkasya'da var olmuş tarihî ülke ve bölge. Rus-Çerkes Savaşı sonucunda Çerkesya yıkılmış ve Çerkes nüfusunun %75-90'ı topluca katledilmiş, kalan Çerkeslerin büyük kısmı da Osmanlı topraklarına sürülmüştür.

<span class="mw-page-title-main">Çerkes Soykırımı</span> Soykırım

Çerkes Soykırımı veya Tsitsekun, 19. yüzyılda, Çarlık Rusyası tarafından Çerkeslere gerçekleştirilen sistematik toplu katliam ve sürgün. Olaylardan Çerkeslerin %80-97'si, yaklaşık 1,5 milyon kişi, etkilenmiştir. Grigori Zass gibi Rus generaller Çerkes sivillerin toplu katliamını yücelttiler, bilimsel deneylerde kullanılmalarını savundular ve askerlerinin kadınlara tecavüz etmesine izin verdiler. Rus kuvvetlerinin hamile kadınların karınlarını deşmek gibi çeşitli yöntemler kullandığı bildirildi.

<span class="mw-page-title-main">Çerkes Meclisi</span> 1861–64 Çerkesya yasama organı

Çerkes Meclisi ya da resmî adıyla Büyük Özgürlük Meclisi, Çerkesya'nın son meclisi. Askerî komutanlar, din adamları ve aydınlardan oluşan meclis, 1861 yılında Soçi'de yapılan bir toplantı sonucunda resmîleşmiş ve önceki geleneksel meclisin yerini almıştır. Meclis, uluslararası destek elde etmek için Osmanlı Devleti de dahil olmak üzere dünyadaki çeşitli ülkelerle ilişkiler kurmuştur. Meclis Rus güçleri tarafından feshedildikten sonra, bazı üyeler "Çerkes Liderlerden Majesteleri Kraliçe Victoria'ya Dilekçe" adlı bir mektup yazarak İngiliz İmparatorluğundan insanî yardım istediler.

<span class="mw-page-title-main">İsmail Canbulat</span>

İsmail Hakkı Canbulat, Türk siyasetçi.

<span class="mw-page-title-main">Rus-Çerkes Savaşı</span> Ruslar ve Kafkaslar, özellikle Çerkesler arasında yaşanan ve soykırımla sonlanan savaş

Rus-Çerkes Savaşı, 17 Temmuz 1763'te (E.U.) Rusya'nın Çerkesya'da hak iddia etmesi ve Çerkeslerin bunu reddetmesi ile başlayan, 21 Mayıs 1864'te (E.U.) son Çerkes ordusunun mağlup edilmesiyle sona eren askerî mücadele. Savaş 101 yıl sürmesi sebebiyle hem Rusya hem de Çerkesya tarihindeki en uzun savaştı.

Ubıhya, tarihî Çerkesya'nın bölgelerinden birisiydi. Bir Çerkes boyu olan Ubıhlar burada yaşıyordu. Soçi civarlarında bir bölgeydi ve Habzeism dininde önemli bir rol oynadığı için saygı duyuluyordu. Ubıhya, Berzeg ve Dişan aşiretleri ve seçimle başa gelen yaşlılar tarafından yönetiliyordu. Rus-Çerkes Savaşı sırasında en son Rus kontrolüne Ubıhya girdi.

<span class="mw-page-title-main">Seferbiy Zaneqo</span>

Seferbiy Zaneqo, Çerkesya Konfederasyonu'nun 1859-1860 arasında lideri olan Çerkes siyasetçi, diplomat ve askeri kumandan. Rus-Çerkes Savaşı'nın çeşitli aşamalarında hem askerî hem de siyasî olarak yer aldı. Batıda Çerkes bağımsızlık davasını savundu, bölgede Osmanlı İmparatorluğu'nun bir temsilcisi olarak hareket etti. Hayatının sonunda Zaneqo, Çerkes bağımsızlık hareketinin lideri hâline gelmişti.

<span class="mw-page-title-main">Tığujıqo Qızbeç</span> Çerkesya Aslanı lakaplı süvari komutanı

Tığujıqo Qızbeç Şeretlıqo, Çerkes aristokrat, asker ve komutan. Rus-Çerkes savaşı sırasında düşman hatlarına baskınlardaki başarılarıyla öne çıktı. Rus İmparatorluğu'ndan taraf değiştirmek veya savaşmayı bırakmak için on kez teklif aldı ancak reddetti. Kendisini tanıyan James Bell, ona "Çerkesya Aslanı" denildiğini kaydetmiştir. Kayıtlarda kaybettiği bir muharebe yoktur. Şapsığ bölgesine liderlik etti.

<span class="mw-page-title-main">Gerandıqo Berzeg</span> Çerkes komutan

Gerandıqo Berzeg Hacı, Çerkesya Konfederasyonu'nun 1861-1864 arasında devlet başkanı olan Çerkes siyasetçi, askeri kumandan ve daha sonra Osmanlı komutanı. Gençliği de dahil olmak üzere hayatının büyük kısmını Rus-Çerkes savaşı (1763-1864) cephelerinde geçirdi. Çerkes Soykırımı'nın ardından Osmanlı topraklarına sürülen Berzeg, Çerkesya'da yürüttüğü direniş için Sultan Abdülaziz tarafından Paşa rütbesi ile onurlandırıldı. 93 harbi sırasında Çerkeslerden oluşan bir birlik kurdu ve Osmanlı devleti için savaştı.

<span class="mw-page-title-main">Çerkes bayrağı</span> Çerkeslerin ulusal bayrağı

Çerkes bayrağı, tarihî Çerkesya'nın ve modern Adigey Cumhuriyeti'nin resmî, dünya çapındaki Çerkeslerin ise millî bayrağıdır. Yeşil zemin üzerinde dokuzu yay, üçü yatay şekilde on iki altunî yıldız ve üç çapraz oktan oluşur. Seferbiy Zaneqo ve David Urquhart bayrağın tasarımcısı olarak kabul edilir. Her yıl 25 Nisan günü Çerkesler tarafından Çerkes bayrak günü olarak kutlanır. Çerkes bayrak günü aynı zamanda Abhazya'da kutlanmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Grigori Zass</span> Rus general

Grigori Zass, Rus İmparatorluk generali. Napolyon Savaşlarına katıldı, Rus-Çerkes Savaşı sırasında başkomutan oldu ve Çerkes Soykırımı'nda önemli bir rol oynadı. Diri diri yakmak, kelle toplamak, kafaları kazığa geçirmek, çocukları diri diri gömmek, köy yakmak, hastalık yaymak ve toplu tecavüz gibi yöntemler kullandı. Zass'ın komuta döneminde Çerkeslere yönelik sistematik katliamlar artış gösterdi. Armavir şehrinin kurucusudur. Rus kaynaklarında "Kafkasya Savaşı kahramanı" olarak anılır.

James Stanislaus Bell, İskoç tüccar, maceracı ve yazar. Çerkesya'ya seyahat etmiş ve Rus-Çerkes Savaşı'na Çerkeslerin yanında katılmıştır. Bu sırada anılarını yazarak yayınlamıştır.

<span class="mw-page-title-main">Çerkes milliyetçiliği</span>

Çerkes milliyetçiliği, dünya çapında Çerkesler arasında Çerkes kültürünü muhafaza etme, Çerkes dilini koruma, Rusya tarafından işlenen Çerkes Soykırımı hakkında farkındalık yayma, Çerkesya'ya geri dönme ve orada bağımsız bir devlet kurma hareketidir. Bazı Çerkes milliyetçileri Adigece ve Kabardeyce ayrımını yok ederek tek standart Çerkes diyalektinde birleşmeyi de hedeflemektedir.

<span class="mw-page-title-main">Hawdıqo Mansur</span> Çerkesya Konfederasyonunun lideri, siyasetçi ve komutan

Hawdıqo Mansur Şupago, Çerkesya Konfederasyonu'nun 1839-1846 arasında de facto lideri olan Çerkes siyasetçi ve askeri kumandan. Rus-Çerkes Savaşında yer almıştır. Natuhayların baş aşireti olan Şupago aşiretinin lideriydi. Qalebatıqo Şupago ile akrabadır.

<span class="mw-page-title-main">İsmail Berzeg</span> Çerkes siyasetçi ve komutan

İsmail Berzeg Hacı, Çerkesya'nın 1827-1839 arasında de facto lideri olan Çerkes siyasetçi ve askeri kumandan. Rus-Çerkes Savaşında yer almış ve 1838'den sonra, Çerkesya adına diplomatlık yapmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Kalaus Muharebesi</span>

Kalaus Muharebesi veya Kalaus Katliamı Rus İmparatorluğu ve Çerkesya arasında gerçekleşen Rus-Çerkes Savaşı sırasında Karadeniz hattında gerçekleşen olay. Rus ordusu Çerkes ordusunun karşısına çıkmadı; bunun yerine Çerkes ordusu top atışı ile öldürüldü.

<span class="mw-page-title-main">Şapsığya</span> Çerkes idari bölgesi

Şapsığya, tarihî Çerkesya'nın vilayetlerinden birisiydi. Şapsığ Çerkesleri bu bölgede yaşıyordu. Bu bölge Çerkesya'nın 3 demokratik bölgesinden birisiydi, monarşi yoktu ve liderler seçimle başa geliyordu.

<span class="mw-page-title-main">Lazarevski Kuşatması</span>

Lazarevski kuşatması, 19 Şubat 1840 gecesi Rus-Çerkes Savaşı sırasında gerçekleşti. Kuşatmadan önce Çerkesler yoğun istihbarat faaliyetlerinde bulundular. 3 saatlik mücadelenin ardından Lazarevksi tahkimatı Çerkesler tarafından ele geçirildi.

Vixen Krizi, 1836'da Rus İmparatorluğu ile Birleşik Krallık arasında meydana gelen bir krizdi. Ruslar bir İngiliz gemisini göz altına aldı ve İngilizler Rusya'nın Çerkesya'yı işgalini protesto ettiler, iki ülke savaşın eşiğine geldi.

<span class="mw-page-title-main">Birleşik Çerkesya Konseyi</span>

Birleşik Çerkesya Konseyi, 21 Ocak 2023'te kurulan bir Çerkes milliyetçi kuruluşudur. Kuruluşun amacı, bugün Rusya'da bulunan tarihî Çerkesya topraklarında bağımsız bir Çerkesya Cumhuriyeti kurmaktır. Konsey yayınlarında Rusya'dan "Terörist Rusya" olarak bahsetmektedir. Birleşik Çerkesya Konseyi, Rusya Sonrası Özgür Milletler Forumunda Çerkesya'yı temsil etmektedir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.