İçeriğe atla

Hüseyin Rıfkı Tamani

Hüseyin Rıfkı Tamani (d. ~1750, - ö. 1817), Başhoca (rektör), mühendis, yazar.

19. yüzyılın başında, Osmanlı Devleti modern matematik çalışmalarının etkin isimlerdendir. Mühendishane-i Berrî-i Hümâyûn'un kurucu eğitim kadrosunda yer almış ve 1806-1816 yılları arasında başhocalık görevini üstlenmiştir. Çağdaş mekaniğin Osmanlı'ya geçmesi için çalışmış; tercüme ettiği ve yayınladığı eserlerle, modern Batı biliminin Türkiye'ye girişine öncülük etmiş bir bilim insanıdır. Özellikle matematik alanında yazdığı eserler hem Mühendishâne'de hem de Harb Okulu'nda ders kitabı okutulmuştur.[1]

Yaşamı

1750 yılı civarında Kırım'ın Taman bölgesinde doğdu. İstanbul'a ne zaman geldiği bilinmiyor. İyi bir eğitim alan Tamani, imparatorlukta batılı anlamda eğitim veren ilk kurum olan Mühendishane-i Berr-i Hümayun’un kurucu eğitim kadrosunu oluşturmak üzere 1794 yılında, Müderris Abdurrahman Efendi ve Birinci Halife İbrahim Kami Efendi’den sonra İkinci Halifeliğe atandı. 1801 yılında Hocalığa yükseldi.

İmparatorluğun çeşitli bölgelerinde mühendislik hizmetinde de bulundu. 1803 yılında bir görev için gittiği Londra’da birkaç yıl kalarak Batı dillerini ileri decede öğrendi. Dönüşünde Beykoz Kâğıt Fabrikası'nda ve Tersane-i Amire'de çeşitli görevlerde bulundu. Antik çağ matematikçisi Öklit'in, geometrinin temellerini attığı Elemanlar adlı kitabı, İngiliz matematkçi Bonnycastle'in 1789'da yaptığı İngilizce tercümesinden, mühtedî bir İngiliz mühendis olan Selim Efendi ile beraber Usul-i Hendese adıyla Türkçeye çevirdi. Bir askerî akademide hoca olan John Bonnycastle’ın kitabında sadece askeri eğitimde kullanmak için konular seçilmiştir; 13 ciltlik eserin 1.-6. ve 11. kitabı ile 12. kitabı içerir. III. Selim, askeriyenin işine yaramayan işlerle uğraşan bilim insanlarını Mühendishane’ye müderris olarak atamayacağın belirttiği için John Bonnycastle’ın çevirisini esas almıştır.[2]

Tamani'nin ikinci önemli eseri, 1805 yılında yayımladığı Mecmuat-ül Mühendisin (Mühendisler Ansiklopedisi)'dir. Bu eserde çağdaş fiziğin ve mekaniğin çeşitli konularını incelemiştir. Harita yapımı, ölçme işlemleri, ordu yerlerinin düzenlemesi, palanga yapımı, top atışı gibi konuların eğitim ve öğretim çalışmalarında kullanılmak üzere yazılmış bir eserdir.[3]

Tamani, 1806'da Mühendishane Kanunnamesi'nin yürürlüğe konmasından sonra "Mühendishâne-i Berri-i Hümâyûn Serhocası" (Başhoca) olarak tayin edildi. 1806-1816 yılları arasında başhocalık yaptı.

1816 yılında Balkanlar'a gönderildi ardından da Medine'deki kutsal binaların tamiriyle görevlendirildi. Mekke'den Medine'ye döndükten hemen sonra 1817 yılında vefat etti.[3]

Kaynakça

  1. ^ "Arşivlenmiş kopya". 18 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2016. 
  2. ^ Sertöz, Ali Sinan. "Öklid ve Elemanları" (PDF). 16 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 15 Mayıs 2020. 
  3. ^ a b Tosun, Ali Rıza. "İlk Kapsamlı Türkçe Mühendislik Kitabı Mecmûat El-Mühendisîn'in Ele Aldığı Konular Ve Niteliği Hakkında Bir Değerlendirme" (PDF). Belleten Dergisi Cilt: 74 Sayı 270, Yıl 2010. 16 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 9 Mayıs 2020. 

İlgili Araştırma Makaleleri

Gelenbevi İsmail Efendi Türk matematikçi.

Mühendishane-i Bahr-i Hümâyûn (Türkçe: İmparatorluk Deniz Mühendishanesi) (Osmanlıca: مهندسخانۂ بحرئ همايون Osmanlı İmparatorluğu döneminde, 1773 yılında III. Mustafa zamanında tersane ve donanmanın geliştirilmesi ve de tersane halkının eğitilmesi amacıyla açılmış teknik okuldur. Okulda sınıflara ilk defa tahta ve sıra konulmuştur. Bir okul matbaası kurulmuş ve ders kitapları basılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Mühendishane-i Berrî-i Hümâyûn</span> Osmanlı İmparatorluğu’nda askeri mühendislik eğitimi veren okul

Mühendishane-i Berrî-i Hümâyûn, İstanbul'da 1795 yılında kurulan; Osmanlı ordusu için topçu ve istihkâm subayı yetiştiren askerî okul. III. Selim devrinde yeniden yapılanmanın en önemli kurumlarından biri olarak 1795‘te Hasköy’de açılmıştır. 1773’te kurulan Mühendishâne-i Bahrî-i Hümâyun’dan sonra imparatorluğun ikinci mühendishanesidir. Örneklerini, Fransa’da Mouradgea D’Ohsson’un ve özellikle Viyana’da Ebûbekir Râtib Efendi’nin gözlemlediği askerlik ve mühendislik akademilerinden almıştır. Kuruluş sebebi Nizâm-ı Cedîd ordusunun teşkil edilmesiyle bağlantılıdır. İlk dönemiyle ilgili belgelerde Fünûn-i Harbiyye Tâlimhânesi, Mekteb-i Fünûn-i Harbiyye veya Mühendishâne-i Sultânî gibi isimlerle, ardından da Mühendishane-i Berrî-i Hümâyûn olarak anılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Nabizâde Nâzım</span> Tanzimat Dönemi eserler veren Osmanlı-Türk yazar

Nabizâde Nâzım, Osmanlı Türkü Tanzimat dönemi yazarıdır.

Abdullah Vassaf Efendi Osmanlı şeyhülislamı, divan şairi, ilim adamı ve hattat.

<span class="mw-page-title-main">Salih Zeki</span> Osmanlı-Türk matematik bilgini, bilim tarihçisi, astronom (1864 - 1921)

Salih Zeki Bey, Osmanlı-Türk matematik bilgini, bilim tarihçisi ve astronomdur. Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde yaşamış ve yaptığı çalışmalarla çağdaş bilimin Türkiye’de tanıtılmasında ve yayılmasında önemli katkılarda bulunmuştur. Yaşadığı dönemin önde gelen matematik bilginlerinden olmasının yanında; İkdam, Darüşşafaka ve İktisadiyat Gazeteleri ile Darülfünun Dergisi’ne yazdığı makaleler ile bilim hayatına sayısız katkıda bulunmuştur. Bilim tarihi açısından çok değerli konferanslar vermiş ve eserler kaleme almıştır. Bu konuda aldığı ilk çalışması, aynı zamanda bir Türk bilim adamının yurt dışında yayınladığı ilk bilim tarihi makalesi olma özelliği taşımaktadır. Ölümünden sonra da Türkiye’deki matematik araştırmalarına öncülük eden ve bilim tarihi açısından da çok değerli olan eseri Asar-ı Bakiye’yi dört cilt olarak düzenlemiştir, ancak hayattayken ilk iki cildi yayımlanmıştır. Verdiği konferanslarda Türk matematikçilerinin o dönemde henüz bilmediği Öklid dışı geometriler, sanal sayılar, sayılar teorisi gibi alanların ülkede tanıtılması sağlamıştır. Bu alandaki katkıları bununla da sınırlı kalmamış verdiği dersler, yazdığı kitaplar ve kaleme aldığı ders kitapları ile matematik dersinin, eğitimin her seviyesinde yayılmasında büyük katkı sağlamıştır. Bunun yanında astronomi, fizik, geometri, mantık gibi birçok alanda hem ders kitabı hem de özgün çok sayıda yapıt vermiştir.

Hekimbaşı Abdülaziz Efendi, Osmanlı tıp bilgini, bestekâr ve şairdir. Osmanlı Devleti'nde Subhizadeler diye bilinen ve çok sayıda devlet adamı, hekim, şair ve bestekâr yetiştiren bir aileye mensuptur.

<span class="mw-page-title-main">Hüseyin Tevfik Paşa</span>

Vidinli Hüseyin Tevfik Paşa bir Osmanlı generali (Müşir) ve matematikçisi. Lineer cebir üzerine çalışmaları ile bilinir.

Osmanlı Devleti, kurulduğu andan itibaren genişlemeye başlamış ve bu da köprü, cami, yollar gibi binaların yapılmasını gerektirmiştir. İlk dönemlerde zanaatkarlar hem mimar, hem mühendis, hem de sanattan anlayan kişilerdi. Osmanlı Devleti'nde özellikle mimarlık alanında Mimar Sinan'ın yaptığı eserler önemli teknik çalışmalardandır.

Hoca İshak Efendi, Osmanlı mühendis, eğitimci.

Seyyid Ali Paşa Osmanlı İmparatorluğu tarihinde üç farklı kişinin adıdır:

<span class="mw-page-title-main">Türkiye'de inşaat mühendisliği</span>

Türkiye'de inşaat mühendisliğinin başlangıç tarihi İTÜ İnşaat Fakültesi'nin başlangıcı olarak sayılan ve 1727 yılında Damat İbrahim Paşa tarafından açılmış olan Humbarahane olarak kabul edilir. Ancak bu girişim Yeniçerilerin karşı koyması nedeniyle yarım kalmıştır. 1773 yılında Gazi Hasan Paşa ile Baron de Tott'un teklifiyle III. Mustafa Mühendishane-i Bahr-i Hümayun'u açtırmış ve bu yolla donanmadaki gemi mühendislerinin bilgisizliğini gidermeye çalışmıştır. İlk adı Mühendishane olan bu üniversite Türk tarihinin ilk üniversitesidir. I. Abdülhamit devrinde büyümeye devam eden bu üniversite, III. Selim döneminde 1795'te adı Mühendishane-i Berrî-i Hümâyûn olacak şekilde ikiye ayrılmış ve bir kanunnameye bağlanmıştır. Her iki üniversite de 1808 yılına kadar eğitime devam etti. Mühendishane-i Berrî-i Hümâyûn'da 1797 yılında Yeni Metotlar adlı kitap ile inşaat mühendisliği hakkında bazı kitaplar basıldı. Fizik, kimya, trigonometri, topoğrafya, mukavemet, hidrolik, akarsu hidroliği, akışkanlar mekaniği, optik, botanik, jeoloji, mineroloji, sektant ve oktant gibi dersler ilk defa bu üniversitede okutuldu.

Şânizade Mehmet Ataullah Efendi, Osmanlı hekim, çevirmen, yazar, tarihçi.

İstanbul Erkekler Voleybol Ligi 1921-1970 arası Türkiye Erkekler Voleybol Şampiyonası kurulana dek düzenlenen spor organizasyonu.

Havacılık ve uzay mühendisi, hava ile etkileşen her çeşit mühendislik ürünün tasarlanması ve inşaat projelerinin hazırlanması, üretilmesi, bakım ve onarım teknolojisi ve işletmesi konularında eğitim ve araştırma yapar. Yapımı düşünülen hava taşıtının dizaynını, ön projesini hazırlar. Uçak yapımı için gerekli üretim, yöntemleri arasından hangisinin niçin daha ekonomik olacağına karar verir. Bu konuda gerekli modelleri hazırlayarak deneylerini yapar, tasarladığı hava taşıtının performans özelliklerini saptar ve istemlere göre incelemesini yapar. Havacılık ve Uzay mühendisleri, Türkiye'de THY’de, Türk Silahlı Kuvvetlerinde, Kara ve Hava Kuvvetleri'nde ana bakım üstlerinde, TUSAŞ ve bazı özel hava taşıtları şirketlerinde temel elemanlar olarak çalışabilecekleri gibi, eğitimleri sırasında almış oldukları otomotiv gibi mekanik bilgi gerektiren alanlarda da çalışabilmektedirler. Kendi alanlarında çalışma imkânları, ülke şartlarındaki gelişmelere paralel olarak artmaktadır.

Müderris Abdurrahman Efendi, 1797 yılında Üsküdar - İstanbul'da açılan "Mühendishane Matbaası"nın ilk müdürüdür. Cebir ve geometri müderrisi olan Abdurrahman Efendi, Nizam-ı Cedid hareketleri esnasında 1793 yılında kurulan Mühendishane-i Berrî-i Hümâyûn açılmadan önce 10 yıl boyunca Fransız uzmanlardan istihkam teknikleri konusunda ders almış ve "Mühendishane Matbaası"nı idare ederken yeni kurulan okulda mühendislik dersleri de vermiştir. Halk arasında "Üsküdar Matbaası" olarak da bilinen "Mühendishane Matbaası" Müderris Abdurrahman Efendinin yönetiminde başta Cedid Atlas olmak üzere çok önemli eserler basıp yayınlamasına rağmen "kamu yararına" çalışan bir kurum olarak görüldüğünden sermayesi yetersiz kalmış ve gelişme gösterememiş, bu konuda gelişme olmaması üzerine Müderris Abdurrahman Efendi 2 Aralık 1807 tarihinde yerini Sab›k Defteremini vekili Seyyid Hüseyin Beyefendi'ye bırakmıştır. Doğum ve ölüm tarihlerine dair kayıt bulunamamıştır.

<span class="mw-page-title-main">Mehmet Şevki Ölçer</span>

Mehmet Şevki Ölçer, Harita Genel Müdürlüğü'nün kuruculuğunu yapan Ferik rütbesine yükselmiş Türk asker ve haritacı. Türk haritacılığının kuruluş ve gelişmesinde görev aldı. 18 adet nişan ve madalyası, 7 kitabı vardır. Yazdığı kitaplar arasında Osmanlı alfabesi ile yazılan "taksim-i arazi (jeodezi)" kitabı ünlüdür. Türk haritacılığının 75. yıl dolayısı ile 1970'te basılan posta pulu üzerinde resmi varır.

Ahmed Arif Hikmet Bey Efendi 1846 - 1854 doneminde Osmanlı Şeyhülislamı.

<span class="mw-page-title-main">Osmanlı İmparatorluğu'nda eğitim</span> Osmanlı Devletinde eğitim sistemi

Osmanlı İmparatorluğu'nda eğitim. İslam eğitim sisteminin temel kurumu olan medrese, Osmanlılar dönemininde de eğitimin temeli olmuş, Osmanlı İmparatorluğu'na uygun biçimsel gelişmeler göstermiştir. Medrese sıbyan mektebinden sonra orta, lise, yüksek okul ve üniversite eğitimi veren, İslami kimliği nedeniyle yalnızca Müslümanların devam ettiği bir eğitim kurumu özelliğindedir. İmparatorluk sınırlarındaki Müslümanların eğitimi ulema adı verilen dindar topluluk tarafından İslam dininin hükümlerine göre denetlenmekteydi. II. Mahmut dönemine kadar İslami örgütlenme yürütülmüştür. Bu dönemde batı biçimi kurumlar oluşturulmadan önce, memur yetiştirmek amacıyla Acemi Oğlanlar Ocağı ve Enderûn Mektebi; sivil halkın eğitimi amacıyla Sıbyan Mektepleri ve Medreseler kurulmuş idi. İlk medrese 1331'de kurulan İznik Orhaniyesi'dir.

Sebuh Manas (1816-1889), Osmanlı Ermenisi ressam, diplomat. Manas ailesi mensubudur.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.