İçeriğe atla

Hürremiyye

Hürremilik (Farsçaخرمدینان - Khorrām-Dīnān- Farsçada "Neş'eli Dînin mensûpları"; Arapçaخُرَّمِيَة - Khurrāmīyah). İranlı[1][2][3] kökleri Mazdek[3] tarafından oluşturulan mezhebin içerisinde yatan dini ve siyasi bir hareket.

İsimlerinin anlamı

İsimleri ise Farsçada "Mutlu" anlamına gelen "Hürrem"[4] kelimesinden alınmıştı. Hareketin diğer bir ismi ise daima sembolik olarak kızıl elbiseler giymelerinden ötürü "Kızıllar - Kızıl giyinenler" (Arapçaمحمرة "Muḥammira"; Farsçaسرخ جامگان "Surxjāmagān") adını taşımaktaydı.

Kızılbaşlar ile olan akrabalıkları

Abdülbaki Gölpınarlı'ya göre ise "Kızılbaşlar" Hürremiler'in ruhani torunlarndan başka bir şey değillerdi.[5]

Hürremilik inancı

Ünlü tarihçi "Abd'el-Gâni El-Makdisî" Hürremiler'in düalist bir mezhebe bağlı olduklarını, isyan bayrağı altında toplandıkları zamanlar haricinde kan dökmekten kaçındıklarını, kainatın aslının ışık olduğuna inandıklarını, temizliğe aşırı özen gösterdiklerini, insanlara nezaketle yaklaştıklarını, bazılarının da evlenmeye gereksinim duymaksızın kadınlarla birliktelik sürdürdüklerini ve başkalarına zarar vermemek kaydıyla her türlü ilişkiyi mübah saydıklarını anlatmaktadır.[6] Aralarında çok değişik inançları barındıran bu insanlar peygamberlerin farklı dinler getirmiş olmakla birlikte hepsininde ayni ruhtan olduklarına inanıyorlardı.[6] "Naubakhti" ise bunların şarap ve içki içtiklerini, Ebû Mûslim Horasanî'ye aşırı saygı duyduklarını ve onu kendilerinin imâmı olarak tanıdıklarını, ayrıca tenasühe inandıklarını nakletmektedir. İçki içmeyi ve zorlama olmamak kaydıyla gayri meşrû cinsel ilişkiyi mübah sayan Hûrremiler, bu çeşit ve benzer uygulamalarıyla hedonist bir ahlak görüşünü benimsemekteydiler. Neticede El-Makdisî'ye göre bunlar kendilerini İslam kisvesi altında gizleyen Mazdekçiler'den başka bir şey değillerdi.

Kaynakça

  1. ^ Arthur Goldschmidt, Lawrence Davidson, “A concise history of the Middle East”, Westview Press; Eighth Edition (July 21, 2005). Pg 81: “..a Persian named Babak whose rebellion lasted twenty years. These uprisings were inspired by Persia’s pre-Islamic religions, such as Zoroastrianism (the faith of the Sassanid ruler) and a peasant movement called Mazdakism”
  2. ^ Whittow (1996), The Making of Orthodox Byzantium, 600-1025. New studies in medieval history, London: Macmillan, pp. 195, 203 & 215 Azerbaijan was the scene of frequent anti-caliphal and anti-Arab revolts during the eighth and ninth centuries, and Byzantine sources talk of Persian warriors seeking refuge in the 830s from the Caliph's armies by taking service under the Byzantine emperor Theophilos. [...] Azerbaijan had a Persian population and was a traditional centre of the Zoroastrian religion. [...] The Khurramites were a [...] Persian sect, influenced by Shiite doctrines, but with their roots in a pre-Islamic Persian religious movement.
  3. ^ a b W. Madelung, "Khurrammiya" in Encyclopaedia of Islam. Edited by: P. Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel and W.P. Heinrichs. Brill, 2009. Brill Online. Excerpt: "Khurrammiya or Khurramdiniyya refers in the Islamic sources to the religious movement founded by Mazdek in the late 5th century A.D. and to various anti-Arab sects which developed out of it under the impact of certain extremist Shi'i doctorines."
  4. ^ Yarshater, Ehsan. The Cambridge history of Iran, volume 2. P.1005
  5. ^ Roger M. Savory (Kaynak: Abdülbaki Gölpınarlı), Encyclopaedia of Islam, "Kizil-Bash", Online Edition 2005
  6. ^ a b Yarshater, Ehsan. 1983. The Cambridge history of Iran, volume 2. P.1008

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Farsça</span> Bir batı İran dili

Farsça ya da Persçe, Hint-Avrupa dillerinin İran dilleri koluna ait bir batı İran dilidir. Başta İran olmak üzere, kuzeyde Rusya ve Azerbaycan, doğuda Afganistan ve Tacikistan, Orta Asya'da Özbekistan ve Basra Körfezi üzerinde Kuveyt ve Irak gibi ülkelerde 100 milyonun üzerinde kişi tarafından konuşulmaktadır. Antik Pers halkının konuştuğu dilden türemiştir.

<span class="mw-page-title-main">Kaçar Hanedanı</span> 1789-1925 yılları arasında İranı yöneten Türk hanedan

Kaçar Hanedanı, İran'daki Azerbaycan Türklerinin Kaçar boylarından olan Kovanlı kolu tarafından kurulmuş ve 1794 ile 1925 yılları arasında hüküm sürmüş bir İran Devletidir.

Mazdekçilik ya da mazdekizm, İranlı Zerdüşt din adamı Mazdek'in düşünce felsefesine verilen isimdir. Mazdekizm, İsa'dan sonra 5. yüzyılın sonlarına doğru ortaya çıkan; insan eşitliği ve mal ortaklığını savunan bir akım olarak bilinmektedir. Her türlü özel mülkiyetin kaldırılması ve evliliğin serbest aşk ile değiştirilmesini savunması ile ün saldı. Hava ve su gibi, paranın, malın-mülkün de insanlar arasında eşit olarak paylaşılmasını savunan Mazdek'in gerçekleştirdiği reformlar bir tür erken komünizm örnekleri arasında gösterilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Encyclopædia Iranica</span>

Encyclopædia Iranica, Columbia Üniversitesi'nin İran kültür ve tarihi hakkında, 1973 yılında İngilizce bastığı ansiklopedidir.

<span class="mw-page-title-main">Fars edebiyatı</span> İranın sözlü ve yazılı edebî birikimi

Fars edebiyatı, Farsça sözlü kompozisyonlardan ve yazılı metinlerden oluşan dünyanın en eski edebiyatlarından biridir. 2500 yıldan uzun bir dönemi kapsayan Fars edebiyatına ait kaynaklar bugünkü İran sınırlarının ötelerine, Orta Asya, Batı Asya, Anadolu, Hint alt kıtası, Mısır ve Balkanlar'a yayılmıştır. Gaznelilerin Orta ve Güney Asya'yı fethinden sonra Afganistan, Pakistan, Hindistan ve Orta Asya'ya yayılmıştır. Yalnız İranlılar değil, Türk, Kafkas, Hint, Pakistanlı ve Slav şair ve yazarların Fars dilinde oluşturdukları eserler de Fars edebiyatı içinde sayılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Mazdek</span>

Mazdek Sasani İmparatorluğu'nda Şah I. Kavad döneminde proto-sosyalist Zerdüşt reformcu bir din adamı. Bazı kaynaklar asıl adının İnderazor olduğunu söyler. Peygamber olduğunu savunan Mazdek, kamu mülkiyeti ve sosyal refahı arttırma programlarını uyguladı. Sasani İmparatorluğu döneminde yaşamış olan Medyalı devrimci bir düşünürdür. Onun düşünceleri zamanında büyük yankılar yaratmış, Şah Kava {Kawa, Kavad, Kubad} döneminde devrimci bir harekete dönüşmüştür. Aynı zamanda din adamları reisi {Baş Magus} olan Mazdek, Nuşirevan (Enuşirvan) tarafından oyuna getirilerek öldürülmüştür. (M.S. 500'ler) Göğsüne kadar toprağa gömülen Mazdek'in ölümünden sonra bütün Mazdek taraftarlarına katliam seferleri düzenlenmiş, Mazdek'in eşi Hürrem Rey tarafına kaçarak daha sonra Hûrremdîn’îyye adı altında ortaya çıkacak olan düşüncenin orada yayılması için uğraşmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Pavlusçuluk</span>

Pavlusçuluk, 7. yüzyılda ortaya çıkan dualist Hristiyan mezhebidir.

Keysanîlik (Dörtçüler), Şiîlik'te Mehdî kavramını ortaya atarak ilk defa İmam unvanını kullanan; Ali bin Ebu Talib'den sonra sırası ile Hasan bin Ali, Hüseyin bin Ali ve dördüncü İmâm olarak da Ali bin Hüseyin (Zeyn el-Âb-ı Dîn)’in yerine Ali bin Ebu Talib’in Bânû Hânife Kâbilesi mensûbu Havlet bint Câ'fer’den olan oğlu Muhammed bin Hânifîyye'nin imâmlık ve Mehdiliğini kabullenen; temelleri "El-Muhtâr bin Ebû ‘Ubeyd'ûl-Lâh el-Sâkafî el-Thâifî" tarafından atılan ve daha sonra da kendi içlerinden Abbâsî Hâlifeliği’ni çıkaran ghulât (köktendinci) mezhep.

<span class="mw-page-title-main">Câbir bin Hayyân</span> Fars bilim gıbı

Ebû Mûsa Câbir bin Hayyân (Arapça: ابو موسی جابربن حیان, Latince: "Geber" ya da "Geberus"; , Batıda daha ziyâde Geber olarak tanınan, Abbâsîler döneminde yaşamış ve İslâmiyet'te fen bilimlerinin temelini atmış olan Farsî çok yönlü bir fen bilgini; simyacı, kimyacı ve eczacı; fizikçi, astronom ve astrolog; tıp ve fizik tedavi uzmanı; mühendis, coğrafyacı, filozof ve sûfi.

<span class="mw-page-title-main">İran halkları</span> çeşitli Hint-Avrupa etno-linguistik grubu

İran halkları, Hint-Avrupa dil ailesine bağlı Hint-İran dillerinin, bir alt grubu olan İran dillerini konuşan dilsel ve etnik toplulukların bir toplamıdır. İran platosu boyunca Hindukuş Dağları'ndan Anadolu'ya kadar ve Orta Asya'dan Basra Körfezi'ne dek yayılmışlardır. İran halkları veya İrani halklar ifadeleri, bugünkü İran devletinin sınırları içinde yaşayan İran vatandaşları ile karıştırılmaması için "İranlı" yerine kullanılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Babek Hürremi</span>

Bâbek Hûrremî Abbâsîler Hâlifeliği'ne karşı mücadele eden Hûrrem’îyye Hareketi'nin önderliğini yapan ve 22 yıl süren (816-838) Babek Ayaklanması zamanında Halife'nin ünlü komutanının önderliğindeki 6 büyük Hilafet Ordusunu mağlup eden komutan. Azerbaycanın ve Farsların millî kahramanı. Erdebil'de doğmuştur.

Azerice Kuzeybatı İran dillerine mensup olduğuna inanılan ölü dil. Dilin kalıntısı olarak aralarında türlü benzerliklerin olduğu saptanan Tatça, Talışça ve Zazaca ve lehçeleri gösterilmektedir. "Gerçek Azerice"yi Farsçanın bir lehçesi olarak kabul eden İran tarihçisi Ahmed Kesrevi gibi diğer bazı bilim adamları da Azerice adında geçmişte bir İran dilinin yaşamış olduğunu, ancak zamanla baskın unsur olan Türk dilinin Azericenin yerini aldığını savunmaktadırlar.

<span class="mw-page-title-main">İran Azerileri</span> İran Azerbaycanı Türkleri

İran Azerileri, Kuzey İran Azerileri, Güney Azerileri, Güney Azerbaycanlılar, İran Azerbaycanlıları ya da İran Türkleri;, İran'da Güney Azerbaycan denen ve Türkiye, Ermenistan ve Azerbaycan sınırına yakın bölgelerde yaşayan ve İran Türklerinin büyük çoğunluğunu oluşturan Azerilerdir. 70 milyon nüfuslu İran'ın üçte birinden fazlasını oluştururlar. İran'da Azeriler en büyük Türk grubudur ve Farsçadaki İran Türkleri adı öncelikle İran Azerileri için kullanılmaktadır. Tebriz, Erdebil, Zencan ve Urumiye bölgelerinde de yoğun olarak yaşayan Azerilerin başkent Tahran'daki nüfusları da oldukça yüksek ve Tahran pazarına büyük oranda Azeri tüccarlar hakimdir. Çok heterojen etno-linguistik grubun üyeleri olan Azeriler, çok farklı sosyoekonomik koşullar altında yaşamlarını sürdürür.

<span class="mw-page-title-main">Talışça</span>

Talışça veya Talişçe, İran ve Azerbaycan'da konuşulan bir Kuzeybatı İran dilidir. Tatça ve Zazaca ile yakından ilişkili dil, İran'ın Hazar Denizi kıyılarındaki Gilan ve Erdebil eyaletleri ile Azerbaycan'ın güney illerinde yaklaşık 220.000 kişi tarafından konuşulmaktadır. Konuşurlar Hazar Denizi'nin batı ve güneybatı kıyı bölgelerinde yoğunlaşmıştır. Glottolog Talişçeyi Türkiye'de konuşulan Zazaca ile Hazar Denizi'nin güney kıyılarında konuşulan Tatça ve lehçeleri ile birlikte Eski Azerice'den türeyen Azeri dilleri grubu içinde sınıflandırmaktadır.

Warren Treadgold Saint Louis Üniversitesi'nde Bizans Çalışmaları bölümünde profesördür. İlgi alanları Bizans İmparatorluğu'nun siyaset, ekonomi, askerlik, sosyal ve kültür alanları ile Bizans tarihçilerinin kendilerine kadar genişler.

<span class="mw-page-title-main">Tatça</span> Dağıstan ve Azerbaycanda konuşulan bir dil

Tatça, Kafkas Farsçası, Tat Farsçası ya da Kafkas Tatçası Dağıstan ve Azerbaycan'da konuşulan bir Batı İran dilidir. Dil, Tatlar ve Dağ Yahudileri tarafından konuşulmaktadır. Dağ Yahudileri tarafından konuşulan bir diğer İran dili olan Yahudi Tatçasından farklıdır. Tatça Farsçaya oldukça benzer olmakla birlikte tamamen karşılıklı anlaşılabilir değildir.

The Cambridge History of Iran İran tarihi hakkında Cambridge University Press tarafından yayınlanan 7 ciltli bir araştırma eseri. Yayınlanan ciltlerde günümüz İran'ının tarihöncesi dönemlerden bugüne dek tarihi ve tarihi coğrafyası dışında İran kökenli halkların yaşadığı bölgeler de konu edinmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Clifford Edmund Bosworth</span> İngiliz tarihçi (1928–2015)

Clifford Edmund Bosworth FBA, İngiliz tarihçi ve oryantalistti.

<span class="mw-page-title-main">Arses (Pers hükümdarı)</span> MÖ 338den 336ya kadar on ikinci Ahameniş kralıdır

Arses, krallık adıyla da bilinen IV. Artaserhas, MÖ 338'den 336'ya kadar on ikinci Ahameniş Kralların kralıydı.

<span class="mw-page-title-main">II. Arsakes</span> Part kralı

II. Arsakes, MÖ 217'den MÖ 191'e kadar Partların Arsakes kralıdır.