İçeriğe atla

Gyros

Gyros
Yunanistan'da pide içinde et, soğan, domates, marul, patates kızartması ve caciki bulunan gyros
Alternatif isimGyro[1]
Ülke(ler)Yunanistan
TürüAna yemek
TipiEt sandviç ya da dürüm
Servis türüSıcak
Ana malzemelerEt: domuz, tavuk, dana eti, ya da kuzu ve koyun
Gyros tabağı
Gyros kesimi

Gyros dikey bir döner şişinde pişirilen ve domates, soğan, patates kızartması ve caciki gibi malzemelerle birlikte sarılmış veya pide ekmeğine doldurulmuş olarak servis edilen Yunan kökenli bir yemektir.[2] Yunanistan'da normalde domuz eti[3] veya bazen tavukla yapılırken diğer ülkelerde dana eti ve kuzu eti de kullanılmaktadır.

Tarih

Dönerin (dikey bir döner şişinde pişirilen et) bilinen en eski fotoğrafı James Robertson, 1855, Osmanlı İmparatorluğu

Dikey şişe geçirilmiş et yığınını pişirmek ve pişirirken dilimlemek, 19. yüzyılda Bursa'da[4] Osmanlı İmparatorluğu'nda geliştirildi ve döner kebap olarak adlandırıldı. Anadolu ve Ortadoğu'dan gelen göçmenler sayesinde[3], muhtemelen Yunanistan ile Türkiye arasındaki nüfus mübadelesinin de katkısıyla[5] II. Dünya Savaşı'ndan sonra Atina'da kuzu döner kebabı bulunuyordu.[4][6] Normalde domuz eti ile yapılan ve daha sonra gyros olarak bilinen caciki ile servis edilen farklı bir Yunan varyasyonu geliştirildi.[7]

1970'e gelindiğinde, gyros dürümler, Chicago ve New York City'nin yanı sıra Atina'da zaten popüler bir fast food idi.[8][9][10] O sıralarda, dikey et lokantaları ABD, Chicago'daki Gyros Inc.[8] tarafından seri üretime başlanmasına rağmen, et yığınları hala el yapımıydı. Amerika Birleşik Devletleri'ne ilk seri üretilen gyrosları tanıttığını iddia eden birkaç kişi var.[10]

İsim

Adı Yunancaγύρος'dan geliyor (Yunancagyros, 'daire' veya 'dönmek') ve Türkçedöner kelimesinin bir karşılığıdır. Türkçedönmek, ayrıca "dönüş" anlamına gelir.[11] Başlangıçta, Yunanistan'da Yunancaντονέρ (telaffuzu [doˈner]) olarak adlandırıldı.[7] Yunancaντονέρ kelimesi 1970'lerin ortalarında Yunanistan'ın Türk olmakla eleştirmesine sebebiyet verdi.[12] Gyro veya gyros kelimesi Amerikan İngilizcesinde en az 1970'e kadar[8] ve Yunancaγύρος ile birlikte zaten kullanılıyordu. Yunanca sözcük, sonunda yemeğin Yunan versiyonu için döner kebabın yerini aldı.[7] 1976 tarihli Taxi Driver filminde kısaca görülebilen New York City'deki Syntagma Meydanı gibi ABD'deki bazı Yunan restoranları, 1970'lerde aynı yemeğe atıfta bulunmak için hem döner hem de gyros sözcüklerini kullanmaya devam etti.[13]

Atina ve Yunanistan'ın güneydeki diğer bölgelerinde, başka yerlerde souvlaki adı verilen şiş et yemeği kalamaki olarak bilinirken, souvlaki genellikle gyros, kalamaki ve benzeri yemekler için kullanılan bir terimdir.[14]

Yunancada "gyros" yalın tekil bir isimdir, ancak son 's' genellikle İngilizcede çoğul olarak yorumlanır,[15] tekil sözcük oluşum "gyro"ya yol açar.[16] Yunanca okunuşu [ˈʝiɾos], ancak bazı İngilizce konuşanlar /ˈr/ yazım telaffuzunu üretiyorlar.

Hazırlanışı

Yunanistan'da gyros normalde domuz eti ile yapılır, ancak diğer ülkelerde başka etler kullanılır.[7] Tavuk yaygındır ve kuzu veya sığır eti daha nadir bulunabilir. Tipik Amerikan seri üretim gyroları, kuzu ile karıştırılmış ince kıyılmış sığır eti ile yapılır.[10]

El yapımı gyrolar için et, yuvarlak, ince, yassı dilimler halinde kesilir, daha sonra şiş üzerine istiflenir ve baharatlanır. Yağ kırpıntıları genellikle serpiştirilir. Baharatlar kimyon, keklik otu, kekik, biberiye ve diğerlerini içerebilir.[] Ters çevrilmiş bir koni şeklindeki et parçaları, bir ısı kaynağının veya ızgaranın önünde yavaşça dönen uzun dikey bir döner et şişine yerleştirilir. Pişerken, alt kısımlar üst kısımlardan akan sular ile yağlanır. Etin dışı bittiğinde ince, gevrek talaşlar halinde dikey olarak dilimlenir.[7][17]

Kavurma hızı, ısının yoğunluğunu, ısı ile et arasındaki mesafeyi ve dönüş hızını değiştirerek ayarlanabilir, böylece aşçının değişen tüketim oranlarına uyum sağlamasına izin verilir.

Yunanistan'da, geleneksel olarak, yağlanmış, hafif ızgara bir pide parçasında, dilimlenmiş domates, doğranmış soğan, marul ve kızarmış patates ile sarılmış, üzerine caciki veya bazen kuzey Yunanistan'da ketçap ve/veya hardal ile servis edilir.[18][19][20]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ "Gyro Sandwich History". What's Cooking America. 18 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2022. 
  2. ^ "Gyros | Traditional Meat Dish From Greece | TasteAtlas". www.tasteatlas.com. 8 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Nisan 2022. 
  3. ^ a b Simopoulos, Artemis P., (Ed.) (2000). Street foods. Basel: Karger. s. 6. ISBN 9783805569279. OCLC 41711932. 12 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2022.  Birden fazla |editör1= ve |editör-soyadı= kullanıldı (yardım)
  4. ^ a b Kenneth F. Kiple, Kriemhild Coneè Ornelas, eds., Cambridge World History of Food, Cambridge, 2000. 0-521-40216-6
  5. ^ The Oxford Companion to Food. OUP Oxford. 21 Ağustos 2014. ISBN 978-0-19-104072-6. 30 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2022 – Google Books vasıtasıyla. 
  6. ^ "Sports Illustrated". Cilt 3. Time, Incorporated. 1955. s. 116. 5 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2022 – Google Books vasıtasıyla. 
  7. ^ a b c d e Richard Hosking, (Ed.) (2010). Food and Language. Proceedings of the Oxford Symposium of Food and Cookery 2009. Birleşik Krallık: Prospect Books. ss. 203-204. ISBN 978-1-903018-79-8. 
  8. ^ a b c Spit and Image. New York. New York Media, LLC. 7 Aralık 1970. 2 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2018 – Google Books vasıtasıyla. 
  9. ^ "The Gyro, a Greek Sandwich, Selling Like Hot Dogs". The New York Times. 4 Eylül 1971. s. 23. 23 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2016. 
  10. ^ a b c David Segal (14 Temmuz 2009). "The Gyro's History Unfolds". The New York Times. 21 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2016. 
  11. ^ Babiniotis, Λεξικό της Ελληνικής Γλώσσας
  12. ^ Γιάκωβος Σ.
  13. ^ "(unknown title)". New York. 1971. 8 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2018. doner kebab, also known as a gyro, the by-now-familiar compressed seasoned lamb cooked on a vertical rotisserie, slices of which are served as a sandwich on Greek pita bread 
  14. ^ Night+Day Athens. ASDavis Media Group. 2006. ISBN 9780976601302. 5 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2022 – Google Books vasıtasıyla. 
  15. ^ "GYRO | meaning in the Cambridge English Dictionary". dictionary.cambridge.org (İngilizce). 14 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2019. 
  16. ^ "Greek 101". Houston Press. 9 Ocak 2009. 8 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2022.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  17. ^ Food Cultures of the World Encyclopedia. ABC-CLIO. 2011. ISBN 9780313376269 – Google Books vasıtasıyla. 
  18. ^ Street Food around the World: An Encyclopedia of Food and Culture. ABC-CLIO. 9 Eylül 2013. ISBN 9781598849554. 28 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2022 – Google Books vasıtasıyla. 
  19. ^ "A guide to ordering "gyros" in Greece". Itinari. 26 Mayıs 2019. 12 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2019. 
  20. ^ "Great Street Food in Thessaloniki: A Round-the-Clock Guide". Greece Is. 4 Temmuz 2017. 12 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2019. 

Dış bağlantılar

Şablon:Cuisine of Greece

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Kokoreç</span>

Kokoreç, Anadolu ve Balkanlarda, koyunun ince bağırsağından, mumbardan ve uykuluktan yapılan, şişe sarılarak kor ateşte kızartılan bir çeşit kebaptır. Kâşgarlı Mahmud’un eseri Dîvânu Lugâti’t-Türk’te bulunan yörgemeç benzer bir yemektir.

<span class="mw-page-title-main">Cağ kebabı</span> Erzurumda meşhur olan Türklere ait bir şişli et yemeği

Cağ kebabı, oğlak veya kuzu etinden yapılan Türk mutfağında bir çeşit kebaptır. Geleneksel olarak Erzurum'un Oltu ilçesinde yapılan cağ kebabı, önceden terbiye edilmiş etin yatık bir şişe geçirilip odun ateşi üzerinde pişirilmesiyle hazırlanır. Cağ adı verilen şişler kullanılarak servis yapıldığından bu adı almıştır. Günümüzde Türkiye'nin birçok yerinde yapılıp tüketilmektedir. Hazırlanan parça etler, bu malzemeye eklenen soğan, reyhan, tuz ve karabiber gibi baharatlar ile birlikte iyice yoğrulur. Daha lezzetli olması istenirse hazırlanan et 24 saat serin ortamda veya buzdolabında dinlendirilir ve bu süre sonunda cağ kebabı pişirilmeye başlanabilir. Et yatık biçimde odun ateşinin kızgın közüne 10–15 cm yüksekte pişirilir ve döner bıçağı ile birer porsiyon kesilip cağ, bico üzerinde ızgaraya konulur. Burada biraz daha pişirilir.

<span class="mw-page-title-main">İskender kebap</span> Bursaya özgü yoğurt ve domates soslu döner

İskender kebap, iskender döner veya Bursa Kebabı; Bursa yöresinin meşhur kebap yemeklerinden biridir. 1867 yılında Kayhan Çarşısı'nda başlamıştır. Aslında temel malzemesi döner olsa da iskenderi iskender yapan, üstündeki tereyağ, domates sosu, yanındaki yoğurt ve altındaki yağlı pide parçalarıdır. Ayrıca iskenderin eti herhangi bir dönerin etinden farklıdır. İskender kebabının yapıldığı et, Uludağ kekiği ile beslenen koçlardan elde edilir. İskender etinin yağı daha az olur. Kullanılan domates sosu ve yoğurt da kaliteyi çok etkilemektedir. Adını, 19. yüzyılın sonlarında Osmanlı İmparatorluğu'nda Bursa'da yaşayan mucidi İskender Efendi'den alır.

<span class="mw-page-title-main">Kebap</span> ateşte susuz olarak pişirilen geleneksel et yemeği

Kebap, mangalda meşe kömüründe veya odun fırınında, ayrıca günümüzde fırınlarda da pişirilerek yenen et yemeklerine verilen isimdir. Doğrudan doğruya ateşin üzerinde tutularak ya da bir kap içinde susuz olarak pişirilir.

<span class="mw-page-title-main">Şiş kebabı</span> şişe geçirilerek ızgara edilen et (yemeği)

Şiş kebabı, Türk yemek kültürünün içinde önemli bir yeri olan et yemeği. Basılı ilk yemek kitabı Melceü’t-Tabbâhîn'de tarifi vardır.

<span class="mw-page-title-main">Döner</span> Türk mutfağından geleneksel et yemeği

Döner, içyağı ve yöresel baharatlarla iyice terbiyelenmiş ve dövülmüş et parçalarının, bir şişin üzerine geçirilerek, dik bir şekilde asıldıkları odun ateşi karşısında pişirildiği, Türk mutfağına özgü bir yemek.

<span class="mw-page-title-main">Fast food</span> hızlı servis edilen yemek

Fast food, hazır yemek ya da ayaküstü yemek, kısa sürede hazırlanan ve seyyar satıcılarda, büfelerde ve restoranlarda hemen tüketmek veya paket yapılmak üzere satışa sunulan yiyecek. İngilizce fast food kavramı Türkçeye birebir çabuk/ivedi yemek olarak çevrilir. TDK tarafından hazır yemek karşılığı önerilmiştir. Oktay Sinanoğlu tarafından önerilen "tezyemek" söyleyişe daha uygun olmasına rağmen kabul görmemişti. Hazır halde satışa sunulan ekmek arası döner, hamburger, patates kızartması, pizza gibi pek çok yiyecek fast food olarak kabul edilir.

<span class="mw-page-title-main">Şeftali kebabı</span> Kıbrısa özgü bir yemek

Şeftali Kebabı veya yalnızca Şeftali, Kıbrıs'a özgü bir yemektir.

<span class="mw-page-title-main">Yunan mutfağı</span>

Yunan mutfağı, Yunanistan'ın ulusal mutfağıdır. Yüzlerce yıllık Yunan kültürünün mirasçısı mutfaktır. Balkan ve Akdeniz mutfaklarının bir parçasıdır. Girit mutfağını da kapsar. Zeytinyağlı yiyecekler ağırlıklıdır. Batı Anadolu Türk mutfağıyla çok büyük benzerlikler taşır.

<span class="mw-page-title-main">Ciğer kebabı</span> Türkiyenin güney illerinde sıklıkla yapılan bir kebap türü

Ciğer kebabı, menşei Diyarbakır,Gaziantep ve Şanlıurfa olan fakat Türkiye'nin güney illerinde sıklıkla yapılan bir kebap türü. Ayrıca Gaziantep, Şanlıurfa, Diyarbakır illerinde sabahları kahvaltı olarak da tüketimi söz konusudur.

<span class="mw-page-title-main">Şaşlık</span>

Şaşlık, şiş ve ızgara küp etlerden oluşan bir yemektir. Türkçe kökenli bir sözcük olup şiş kebaba benzemektedir. Geleneksel olarak Kafkasya ve Orta Asya'da çeşitli diğer isimlerle bilinir ve 19. yüzyıldan itibaren Rus İmparatorluğu'nun büyük bölümünde şaşlık adıyla popüler hale geldi.

<span class="mw-page-title-main">Lüle kebabı</span>

Lüle kebabı, kıymadan hazırlanan bir kebap türü. Uzunlamasına şişe takılıp mangalda yapılır. Çeşitli kaynaklara göre Lüle ve Adana kebabı aynı yiyecektir. Dış görünüşü olarak silah lülesine benzediğinden dolayı bu şekilde adlandırılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Sokak yemeği</span> Halka açık bir yerde satılan yemeye hazır yiyecek veya içecekler

Sokak yiyecekleri, bir pazarda veya fuarda, sokaklarda veya halka açık bir yerde seyyar satıcılar tarafından satılan, hazır yiyecek veya içeceklerdir. Genellikle taşınabilir bir yemek arabası, yemek kabini ya da gıda kamyonundan satılır ve derhal tüketilmesi amaçlanır. Bazı sokak yiyecekleri bölgeseldir, ancak birçoğu menşe bölgelerinin dışına yayılmıştır. Sokaktaki yiyeceklerin çoğu hem elle yenen yemek, hem de fast-food olarak sınıflandırılmaktadır ve restoran yemeklerinden ortalama olarak daha ucuzdur. 2007 yılında Gıda ve Tarım Örgütü tarafından yapılan bir araştırmaya göre, her gün 2,5 milyar insan sokak yemeği yiyor. Her ülkede yöresel sokak yemeği türleri bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Beyti kebabı</span>

Beyti, kıyma veya kuzu etinden oluşan, şişte ızgara yapılan, lavaşa sarılı, üzerine domates sosu ve yoğurt ilave edilerek servis edilen bir Türk yemeğidir.

<span class="mw-page-title-main">Umman mutfağı</span>

Umman mutfağı Arap, İran, Hint, Asya, Doğu Akdeniz ve Afrika mutfaklarından etkilenmiştir. Yemekler genellikle tavuk, balık ve kuzu etinin yanı sıra pilavdan yapılır. Umman'daki yemeklerin çoğu, zengin bir baharat, bitki ve turşusu karışım içerir.

<span class="mw-page-title-main">Süt kebabı</span>

Süt kebabı, kuzu veya koyun eti ile yapılan bir kebaptır.

<span class="mw-page-title-main">Kuş kebabı</span>

Kuş kebabı, kuzu veya koyun eti ile yapılan bir kebaptır.

<span class="mw-page-title-main">Muhzır kebabı</span>

Muhzır kebabı (Mübaşir kebabı),kuzu veya koyun eti ile yapılan bir kebaptır.

<span class="mw-page-title-main">Satay</span>

Satay, baharatlar kullanılarak ızgarada pişirilen bir Endonezya, Tayland ve Vietnam usulü kebap yemeğidir. Özel sos ile servis edilir. Satay kebabı, dilimlenmiş tavuk, koyun eti, sığır eti, domuz eti, balık, diğer et veya tofudan oluşabilir. Hindistan cevizi hurma yaprakları daha orijinal olmasına rağmen, bambu şişler sıklıkla kullanılır. Odun veya odun kömürü üzerinde ızgara yapılarak çeşitli baharatlarla servis edilir. Sate çeşitli soslarla servis edilir, ancak en çok soya ve fıstık sosu kullanılır. Bu nedenle fıstık sosuna genellikle satay sosu denir. Satay kebabı, Endonezya'nın Java adasına aittir. Endonezya'nın milli yemeğidir. Güneydoğu Asya'da, özellikle Endonezya, Malezya, Singapur, Tayland ve Vietnam'da da popülerdir.

<span class="mw-page-title-main">Suvlaki</span>

Suvlaki, şişte ızgara edilmiş küçük et parçaları ve bazen sebzelerden oluşan bir Yunan fast food yiyeceğidir. Genellikle direkt şiş üzerinden sıcakken yenilir. Yanında limon, sos, dilimlenmiş domates ve soğan gibi sebzeler ve kızarmış patates ile birlikte veya pide içine dürüm yapılmış bir şekilde servis edilebilir. Yunanistan ve Kıbrıs'ta genellikle domuz eti kullanılmakla birlikte, bazı bölgelerde ve dünya genelinde tavuk, dana ve kuzu eti de kullanılabilmektedir.