Gurgum
Gurgum Krallığı Gurgum Kurkuma | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Bilinmiyor-M.Ö. 711 | |||||||||
 Gurgum Krallığı ve diğer Geç Hitit eyaletleri | |||||||||
| Başkent | Maraş | ||||||||
| Hükûmet | Monarşi | ||||||||
| Tarihî dönem | Demir Çağı | ||||||||
| |||||||||
| |||||||||
| Günümüzdeki durumu | Türkiye | ||||||||
Gurgum Krallığı coğrafi olarak Akdeniz, Doğu Anadolu, İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu’nun kesişim noktasında kurulmuş bir Neo-Hitit kent devletidir.[1] Krallığın merkezi genellikle bugünkü Maraş Kalesi ve çevresi olarak görülür. Burada Gurgum ve Marqasti tanımları arasındaki fark, birinin bir bölgeyi diğerinin ise kent merkezini ifade etmesidir.
Gurgum Kent Devleti’nden ilk defa ''Grugumite'' adıyla 2.Aşurnasirpal Dönemi Asur kaynaklarında söz edilmekte, sonraları ise daha detaylı olarak II. Salmanassar’a ait belgelerde karşımıza çıkmaktadır. Daha sonraları III. Salmanassar (858-824), yaptığı seferlerden söz ederken Asur’a vergi veren ülkelerin isimleri içerisinde Gurgum’dan da söz etmektedir. Yine Asur krallarından III. Tiglat- Pileser (MÖ 744-727) zamanında başlayıp, II. Sargon zamanına (MÖ 721-705) kadar süren ve kralların her yıl Anadolu’ya yaptığı seferleri anlatan yıllıklarda da Gurgum kentinden söz edilmektedir. MÖ 711 yılında Asur kralı II. Sargon zamanında Gurgum'un artık tamamen bir Asur şehri haline getirildiği anlaşılır.
Marqasi isminin de bölgeye ilk kez yine Asurlar tarafından verildiği kabul edilir. Hawkins, II. Sargon döneminde Marqasi isminin başkent için kullanıldığını belirtmektedir. Kent muhtemelen Marqasi ismiyle Asur’a dahil edilmiştir. Marqasi ve Gurgum isimleri arasındaki bağlantı ise Sargon yazıtları sayesinde sağlanmıştır. Sargon, çağdaşı olan Gurgum Kralı Tarhulara’yı tanımlamak için “Gurgumlu” Kurkumawani- (URBS) ya da “Marqasili” terimlerini dönüşümlü olarak kullanmıştır. II. Sargon’un, “Bit-Pa'alla Toprağı” terimini de Gurgum için kullandığı, yine Hawkins tarafından belirtilmektedir. Ancak “Bit-Pa’alla” terimi, II. Sargon’un yazıtlarının yapılan tercümesinde farklı bir biçimde Gurgumlu aile ismi olarak da görülmektedir. Son yıllarda Maraş Kalesi'nin çok yakın çevresinde bulunan Assurca tabletler, bölgenin tam isminin Marqasti olduğunu göstermekle birlikte, Gurgum'un başkenti olarak buraya lokalize edilmesini de sağlamıştır. Marqasti, isminin Demir Çağı’ndan itibaren kullanılan diğer versiyonları ise, Marqas, Markaji/ şi/ si, Maraj, Marasin, Marassa, Marasion, Maraş olarak günümüze kadar ulaşmıştır.[2]
Gurgum/Marqasti Kralları
Grayson'a göre Assur kaynaklarında adı geçen ilk Gurgum kralı (MÖ 858) Mutallu’dur. Ancak Bryce, transkripsiyonu yapılan MARAŞ 8 stelinde yer alan metne dayanarak, ondan daha önceki krallar olan Astuwaramanza, Larama ve Muwatalli isimlerine ulaşılmaktadır. Kral Larama'dan sonra Gurgum tahtına MARAŞ 4 Stelinden öğrendiğimize göre büyük olasılıkla oğlu Kral Muwizi geçmiştir. Kral Muwizi den sonra Gurgum tahtına Oğlu Halparuntiya I. oturur. Tahta I. Halparuntiya'dan sonra II. Muwatalli’nin oturduğu, oğlu II. Halparuntiya'nın aynı steldeki: "Ben Muwizi’nin torunu, Kral Muwatalli’nin oğlu Gurgum Kralı Halparuntiya’yım" sözlerinden anlaşılmaktadır. Hakkında en geniş bilgi edindiğimiz bir diğer kral ise Larama II/Palalam oğlu II. Qalparunda/ II. Halparuntiyas'tır. III. Salmanasar'in seferlerinin anlatıldığı “Kurkh Anıtı”nda, Fırat’ın batı yakasında gümüş, altın, kalay ve bronzun haraç olarak alındığı kişiler arasında Gurgum Kralı III. Halparuntiyas/Qalparunda'dan söz edilir. 1906 yılında Pastor Brunnemann tarafından Maraş’ta bulunan ve aynı yıl İstanbul Müzesi'ne götürülen imzalı heykel parçasında ise Halparuntiyas bu sefer kendisini tanıtmaktadır: "Ben hükümdar Muwattalli’nin oğlu, Gurgum Kralı Halparuntiyas, Hirika kentini yıktığım yıl Upatıtasis Tarhunzas’ta oturdum… ".
Sargon ve III. Tiglatpileser'in hükümranlık yıllarında (MÖ 744-727) Gurgum Kralı Tarhulara'dır. Assur karşıtı bir politika sürdüren kral, Urartu Kralı II. Sarduri'nin başını çektiği Milid (Malatya) ve Kummukh (Adıyaman) krallıklarının içinde yer aldığı bir ittifaka katılmıştır. MÖ 743 yılında söz konusu ittifak yenilgiye uğratılmış ve Assur tarafından dağıtılmıştır. Daha sonra Tarhulara'nın oğlu Mutallu babasını öldürerek Gurgum tahtına geçmiş ve bilinen son Gurgum Kralı olmuştu. Mutallu'nun çağdaşı Asur Kralı II. Sargon MÖ 721–705 yılları arasında Neo-Hitit Kent Devletleri üzerine seferler düzenlemiş ve Gurgum'u da diğer devletler gibi bir Asur eyaleti olarak Marqas/Marqasti ismiyle doğrudan imparatorluğa katmıştır. Böylece bilinen ilk Kral Astuwaramanza ile muhtemelen en geç MÖ 11. yüzyılın sonlarında başlayan Gurgum taht soyu, MÖ 8. yüzyılın sonunda Mutallu ile sona ermiştir.[3]
Gurgum kralları
- Astuwaramanzas (?)
- Mutawallis (?)
- Laramas
- Muwizis
- I. Halparuntias
- II. Mutawallis
- II. Halparuntias (Qalparunda)
- II. Laramas
- III. Halparuntias
- Tarhulara
- Mutallu
Kaynakça
- ^ "GEÇ HİTİT KRALLIKLARINDAN GURGUM'UN TARİHİ, TARİHİ COĞRAFYASI VE ÇEVRE KÜLTÜRLERLE ETKİLEŞİMİ" (PDF). Tez Araştırma Konusu. İrem Elçi. 2019. 23 Nisan 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
- ^ "Anatolia - The neo-Hittite states from c. 1180 to 700 bce | Britannica". www.britannica.com (İngilizce). 25 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Aralık 2021.
- ^ Akdağ, Ç. (2018), "Neo-Hitit Kent Devleti Gurgum'un Erken Demir Çağı Kral Heykelleri" Sosyal Bilimler Elektronik Dergisi 3, s. 337-360
