İçeriğe atla

Guatemala Maya Dilleri Akademisi

Guatemala'da konuşulan dillerin dağılım haritası
(Castilian = İspanyolca)

Guatemala Maya Dilleri Akademisi (kısaltması ALMG, İspanyolca Academia de Lenguas Mayas de Guatemala), Guatemala'da konuşulan 22[1] Maya dilinin kullanımını düzenleyen özerk devlet organizasyonu. Bu dillerin yazımında kullanılan değişik yazı sistemlerinin standartlaşması üzerine çaba harcar. Diğer bir işlevi de bu Maya dillerinin öğretimine yönelik çalışmalar yapmak, kurslar açarak tercüman yetiştirmektir.

Guatemala Kongresinde 18 Ekim 1990 günü onaylanarak yürülüğe girmiş olan Guatemala Maya Dilleri Kanunu (Ley de la Academia de Lenguas Mayas de Guatemala Decreto n.º 65-90) gereği 16 Kasım 1990 tarihinde kurulmuştur.

Guatemala İç Savaşında (1960 - 1996) 200.000 den fazla Maya Kızılderilisinin ölümüyle sonuçlanan soykırımın suçlularından birisi olması dolayısıyla savunma bakanının başkent Guatemala şehrindeki eski evi (Casa Crema) akademinin merkez binası olarak seçilmiştir.[2]

Araştırılan diller

Guatemala'da yaklaşık 50-100 kişi tarafından konuşulan Yukatek Mayacası araştırma geliştirme konusu yapılan 22 dil arasında bulunmaz.

Türkçe adıİspanyolca adıEtnik (Guatemala 2002)[3]Anadil (Guatemala 2002)[4]departmanKonuşulduğu ülke(ler)
AçiceAchi’105.99282.640Baja VerapazGuatemala
AkatekçeAkateko39.37035.763HuehuetenangoGuatemala (48.500), Meksika (Chiapas 10.100)
AvakatekçeAwakateko11.0689.613HuehuetenangoGuatemala
ÇalçitekçeChalchiteko30.000[5]30.000[5]HuehuetenangoGuatemala
ÇorticeCh’orti’46.83311.734Chiquimula, ZacapaGuatemala, Honduras
ÇuhçaChuj64.43859.048HuehuetenangoGuatemala, Meksika (Chiapas)
HakaltekçeJakalteko ya da Popti’47.02434.038HuehuetenangoGuatemala, Meksika
İşilceIxil95.31583.574El QuichéGuatemala, Meksika (224)
İtzacaItza’1.9831.094El PeténGuatemala
KakçikelceKaqchikel832.968444.954Chimaltenango, Guatemala, Baja Verapaz, Sacatepéquez, Sololá, SuchitepéquezGuatemala, Meksika (143)
KanhobalcaQ’anjob’al159.030139.830HuehuetenangoGuatemala
KekçiceQ'eqchi'852.012716.101Alta Verapaz, Petén, El Quiché, IzabalGuatemala + 21.000 Belize, El Salvador, Meksika
KiçeceK´iche´1.270.953890.596El Quiché, Huehuetenango, Quetzaltenango, Retalhuleu, Sololá, Suchitepequez Totonicapán, San Marcos, ChimaltenangoGuatemala, Meksika (524)
MamcaMam617.171477.717Huehuetenango, Quetzaltenango, San Marcos, RetalhuleuGuatemala, Meksika (28.000)
MopancaMopan2.8912.455El PeténBelize (6.100), Guatemala
PokomamcaPoqomam42.00911.273Escuintla, Guatemala, JalapaGuatemala, El Salvador
PokomçicePoqomchi’114.42392.941Alta Verapaz, Baja Verapaz, El QuichéGuatemala
SakapultekçeSakapulteko9.7636.973El QuichéGuatemala
SipakapacaSipakapense10.6525.687San MarcosGuatemala
TektitekçeTektiteko2.0771.144HuehuetenangoGuatemala, Meksika (1.000)
TzutuhilceTz’utujil78.49863.237Sololá, SuchitepéquezGuatemala
UspantekçeUspanteko7.4943.971El QuichéGuatemala

Alfabe

Sesliler
Sessizler
ALMGIPAALMGIPAALMGIPAALMGIPAALMGIPAALMGIPAALMGIPAALMGIPA
a[a]aa[aː]ä[ɐ]b'[ɓ]b[b]ch[ʧ]ch' [ʧ’]h[h]
e[e]ee[eː]ë[ə]j[x]k[k]k'[k’]l[l]m[m]
i[i]ii[iː]ï[ɪ]n[n]nh[ŋ]p[p]q[q]q'[q’]
o[o]oo[oː]ö[ʌ]r[r]s[s]t[t]t'[t’]tz[ʦ]
u[u]uu[uː]ü[ʊ]tz' [ʦ’]w[w]x[ʃ]y[j] ' [ʔ]

  

Kaynakça

  1. ^ "ALMG: Cobertura de Comunidades Lingüísticas". 24 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2012. 
  2. ^ «La anterior residencia del ministro de la Defensa albergará los estudios del Canal 5», 31 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. artículo en el diario El Periódico (Guatemala) del 22 de diciembre de 2003. Consultado el 1 de julio de 2012.
  3. ^ "XI Censo Nacional de Población y VI de Habitación (Censo 2002) : Variable Grupo_etnico : Pertenencia de grupo étnicor". 20 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2012. 
  4. ^ "XI Censo Nacional de Población y VI de Habitación (Censo 2002) : Variable Idioma_materno : Idioma o lengua en que aprendió a hablar". 28 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2012. 
  5. ^ a b "Chalchitecos, en busca de reconocimiento". Prensa Libre (İspanyolca). 23 Şubat 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2012. 
  6. ^ "ALMG/Portal". 22 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2012. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Avakatekçe</span> dil

Avakatekçe, Guatemala'nın Huehuetenango departmanında Aguacatán belediyesinde Avakatekler (Qatanum) tarafından konuşulan Maya dilleri ailesinin Kiçe-Mam dilleri grubundan bir Kızılderili dilidir. Guatemala'da 2002 sayımına göre etnik 11.068 kişilik nüfustan 9.613 kadarı anadillerini konuşabiliyor. En yakın akrabası birlikte İşil dilleri adıyla alt grup oluşturan İşilcedir.

<span class="mw-page-title-main">Avakatekler</span>

Avakatekler, Guatemala'nın Huehuetenango departmanında Aguacatán belediyesinde yaşayan Maya Kızılderili halkıdır. Guatemala'da 2002 sayımına göre etnik 11.068 kişilik nüfustan 9.613 kadarı Avakatekçe (Qa'yol) denen anadillerini konuşabiliyor. En yakın akrabası birlikte İşil dilleri adıyla alt grup oluşturan İşillerdir.

<span class="mw-page-title-main">İşilce</span>

İşilce, daha çok Guatemala'nın El Quiché departmanında İşil Üçgeni denilen Santa Maria Nebaj, San Juan Cotzal ve San Gaspar Chajul kasabalarında, çok daha az olarak Meksika'da İşiller tarafından konuşulan Maya dilleri ailesinin Kiçe-Mam dilleri grubundan bir Kızılderili dilidir. Guatemala'da 2002 sayımına göre etnik 95.315 kişilik nüfustan 83.574 kadarı anadillerini konuşabiliyor. En yakın akrabası birlikte İşil dilleri adıyla alt grup oluşturan Avakatekçedir.

<span class="mw-page-title-main">Mamca</span>

Mamca, Guatemala'nın Huehuetenango, Quetzaltenango, San Marcos, Retalhuleu departmanılarnda, Meksika'da Chiapas eyaletinde ve Amerika Birleşik Devletleri'nin Kaliforniya eyaletinde Mamlar tarafından konuşulan Maya dilleri ailesinin Kiçe-Mam dilleri grubundan bir Kızılderili dilidir. Guatemala'da 2002 sayımına göre etnik 617.171 kişilik nüfustan 477.717 kadarı anadillerini konuşabiliyor. Meksika'da 2000 rakamlarına göre 28.000 konuşanı vardır. ABD'nin Kalifotniya eyaletinde ise birkaç bin kişi tarafından konuşulur. En yakın akrabası birlikte Mam dilleri adıyla alt grup oluşturan Tektitekçedir.

<span class="mw-page-title-main">Tektitekçe</span>

Tektitekçe, Guatemala'nın Huehuetenango departmanının Tectitán ile Cuilco belediyelerinde ve Meksika'da Chiapas eyaletinin Amatenango de la Frontera ile Mazapa de Madero belediyelerinde Tektitekler tarafından konuşulan Maya dilleri ailesinin Kiçe-Mam dilleri grubundan bir Kızılderili dilidir. Guatemala'da 2002 sayımına göre etnik 2.077 kişilik nüfustan 1.144 kadarı anadillerini konuşabiliyor. Meksika'da 1.000 kişi tarafından konuşulur. En yakın akrabası birlikte Mam dilleri adıyla alt grup oluşturan Mamcadır.

<span class="mw-page-title-main">Açice</span>

Açice, Guatemala'nın Baja Verapaz departmanının Cubulco, Rabinal, San Miguel, Salamá, San Jerónimo, kısmen Granados ve el Chol belediyelerinde Açiler tarafından konuşulan Maya dilleri ailesinin Kiçe dilleri grubundan bir Kızılderili dilidir. Guatemala'da 2002 sayımına göre etnik 105.992 kişilik nüfustan 82.640 kadarı anadillerini konuşabiliyor. En yakın akrabası birlikte Kiçe-Açi dilleri adıyla alt grup oluşturan Kiçecedıir.

<span class="mw-page-title-main">Kakçikelce</span>

Kakçikelce, Guatemala'nın Chimaltenango, Guatemala, Baja Verapaz, Sacatepéquez, Sololá, Suchitepéquez departmanlarında yaşayan Kakçikeller tarafından konuşulan Maya dilleri ailesinin Kiçe dilleri grubundan bir Kızılderili dilidir. Guatemala'da 2002 sayımına göre etnik 832.968 kişilik nüfustan 444.954 kadarı anadillerini konuşabiliyor. Meksika'da 2002 rakamlarına göre 143 konuşanı vardır. En yakın akrabası birlikte Asıl Kiçe dilleri adıyla alt grup oluşturan Tzutuhilce, Kiçece ve Açicedir.

<span class="mw-page-title-main">Tzutuhilce</span>

Tzutuhilce, Guatemala'nın Sololá ve Suchitepéquez departmanlarında yaşayan Tzutuhiller tarafından konuşulan Maya dilleri ailesinin Kiçe dilleri grubundan bir Kızılderili dilidir. Guatemala'da 2002 sayımına göre etnik 78.498 kişilik nüfustan 444.954 kadarı anadillerini konuşabiliyor. En yakın akrabası birlikte Asıl Kiçe dilleri adıyla alt grup oluşturan Kakçikelce, Kiçece ve Açicedir.

<span class="mw-page-title-main">Kekçice</span>

Kekçice, Guatemala'nın Alta Verapaz, Petén, El Quiché ve Izabal departmanlarında, Belize, El Salvador ve Meksika'da yaşayan Kekçiler tarafından konuşulan Maya dilleri ailesinin Kiçe dilleri grubundan bir Kızılderili dilidir. Guatemala'da 2002 sayımına göre etnik 852.012 kişilik nüfustan 716.101 kadarı anadillerini konuşabiliyor. En yakın akrabası birlikte Asıl Kiçe dilleri adıyla alt grup oluşturan Tzutuhilce, Kiçece, Açice ve diğer Kiçe dilleridir.

<span class="mw-page-title-main">Sipakapaca</span>

Sipakapaca, Guatemala'nın San Marcos departmanının Sipacapa belediyesinde yaşayan Sipakapalar tarafından konuşulan Maya dilleri ailesinin Kiçe dilleri grubundan bir Kızılderili dilidir. Guatemala'da 2002 sayımına göre etnik 10.652 kişilik nüfustan 5.687 kadarı anadillerini konuşabiliyor.

<span class="mw-page-title-main">Sakapultekçe</span>

Sakapultekçe, Guatemala'nın El Quiché departmanının Sacapulas belediyesinde yaşayan Sakapultekler tarafından konuşulan Maya dilleri ailesinin Kiçe dilleri grubundan bir Kızılderili dilidir. Guatemala'da 2002 sayımına göre etnik 9.763 kişilik nüfustan 6.973 kadarı anadillerini konuşabiliyor.

<span class="mw-page-title-main">Uspantekçe</span>

Uspantekçe, Guatemala'nın El Quiché departmanının Uspantán, Playa Grande Ixcán ve Chicamán belediyelerinde yaşayan Uspantekler tarafından konuşulan Maya dilleri ailesinin Kiçe dilleri grubundan bir Kızılderili dilidir. Guatemala'da 2002 sayımına göre etnik 7.494 kişilik nüfustan 3.971 kadarı ana dillerini konuşabiliyor.

<span class="mw-page-title-main">Mopanca</span>

Mopanca ya da Mopan Mayacası, Belize'nin Toledo, Stann Creek ve Cayo ilçeleriyle Guatemala'nın El Petén departmanının San Luis, Poptún, Melchor ve Dolores kasabalarında yaşayan Mopanlar tarafından konuşulan Maya dilleri ailesinin Yukatek dilleri grubunun Mopan-İtza dilleri alt grubundan bir Kızılderili dilidir.

<span class="mw-page-title-main">Mopanlar</span> Etnik grup

Mopanlar ya da Mopan Mayaları, Belize'nin Toledo, Stann Creek ve Cayo ilçeleriyle Guatemala'nın El Petén departmanının San Luis, Poptún, Melchor ve Dolores kasabalarında yaşayan Maya Kızılderili halkıdır.

<span class="mw-page-title-main">İtzaca</span>

İtzaca, Guatemala'nın El Petén departmanında yaşayan İtzalar tarafından konuşulan Maya dilleri ailesinin Yukatek dilleri grubunun Mopan-İtza dilleri alt grubundan bir Kızılderili dilidir. Guatemala'da 2002 sayımına göre etnik 1.983 kişilik nüfustan 1.094 kadarı anadillerini konuşabiliyor.

<span class="mw-page-title-main">Kanhobalca</span>

Kanhobalca, Guatemala'nın Huehuetenango departmanının Santa Eulalia, San Juan Ixcoy, San Pedro Soloma (Tz’uluma’) ve Santa Cruz Barillas belediyelerinde yaşayan Kanhoballar tarafından konuşulan Maya dilleri ailesinin Kanhobal dilleri grubunun Kanhobal-Hakaltek dilleri alt grubundan bir Kızılderili dilidir. En yoğun oldukları yer Santa Eulalia belediyesi olsa da Meksika ve Amerika Birleşik Devletlerinde de göçmenlerce konuşulur. Guatemala'da 2002 sayımına göre etnik 159.030 kişilik nüfustan 139.830 kadarı anadillerini konuşabiliyor. En yakın akrabaları Akatekçe ile Hakaltekçedir.

<span class="mw-page-title-main">Kanhoballar</span>

Kanhoballar, Guatemala'nın Huehuetenango departmanının Santa Eulalia, San Juan Ixcoy, San Pedro Soloma (Tz’uluma’) ve Santa Cruz Barillas belediyelerinde yaşayan Maya Kızılderili halkıdır.

<span class="mw-page-title-main">Akatekçe</span> Maya dilleri ailesinin Kanhobal grubunun Kanhobal-Hakaltek dilleri alt grubundan bir dil

Akatekçe, Guatemala'nın Huehuetenango departmanının San Miguel Acatán ve San Rafael La Independencia belediyeleri ile kısmen Concepción Huista belediyesinde ve Nentón ve San Sebastián Coatán belediyelerine ait iki köyde ve Meksika'nın Chiapas eyaletinde yaşayan Akatekler tarafından konuşulan Maya dilleri ailesinin Kanhobal dilleri grubunun Kanhobal-Hakaltek dilleri alt grubundan bir Maya dilidir. Guatemala'da 2002 sayımına göre etnik 39.370 kişilik nüfustan 35.763 kadarı anadillerini konuşabiliyor. En yakın akrabaları Hakaltekçe ile Kanhobalcadır.

<span class="mw-page-title-main">Çortice</span>

Çortice, Guatemala'nın Chiquimula departmanının Jocotán vw Camotán belediyesi ile Zacapa departmanında ve Honduras'ın Copán departmanında ve geçmişte de El Salvador'da yaşayan Çortiler tarafından konuşulan Maya dilleri ailesinin Çol dilleri grubunun Çorti-Çolti dilleri alt grubundan bir Kızılderili dilidir. Guatemala'da 2002 sayımına göre etnik 46.833 kişilik nüfustan 11.734 kadarı anadillerini konuşabiliyor. En yakın akrabaları Akatekçe ile Kanhobalcadır.

<span class="mw-page-title-main">Çuhça</span>

Çuhça, Guatemala'nın Huehuetenango departmanında ve Meksika'nın Chiapas eyaletinde yaşayan Çuhlar tarafından konuşulan Maya dilleri ailesinin Kanhobal dilleri grubunun Çuh dilleri alt grubundan bir Kızılderili dilidir. Guatemala'da 2002 sayımına göre etnik 64.438 kişilik nüfustan 59.048 kadarı anadillerini konuşabiliyor. En yakın akrabası Toholabalcadır.