Guaraní alfabesi - Turkipedia

Guaraní alfabesi (achegety) daha çok Paraguay ve çevresindeki ülkelerde konuşulan Guaraní dilini yazmak için kullanılan fonetik yazı sistemidir. 33 harften oluşmuştur, sırası ile:

Büyük harfler	A	Ã	Ch	E	Ẽ	G	G̃	H	I	Ĩ	J	K	L	M	Mb	N	Nd	Ng	Nt	Ñ	O	Õ	P	R	Rr	S	T	U	Ũ	V	Y	Ỹ	ʼ
Küçük harfler	a	ã	ch	e	ẽ	g	g̃	h	i	ĩ	j	k	l	m	mb	n	nd	ng	nt	ñ	o	õ	p	r	rr	s	t	u	ũ	v	y	ỹ	ʼ

"A", "E", "I", "O", "U", "Y" harflerinden oluşan altı harf seslileri gösterir; tilde biçimleri genizsel biçimleridir. Kesme işareti " ' " (puso olarak adlandırılır), gırtlaksal duruşu belirtir. Diğer harflerin tümü ("Ñ", "G̃" ve digraflar dahil) sessizdir.

B, C ve D Latin harfleri sadece digrafların bir parçası olarak kullanılır, bunun yanında F, Q, W, X ve Z harfleri hiç kullanılmaz. "L" harfi ve "RR" digrafı sadece İspanyolcadan alınan kelimelerde, İspanyolca fonolojisinden etkilenen kelimelerde veya sözlü olmayan yansımalarda kullanılır. "LL" digrafı Guaraní'de kullanılmaz.

"E", "I", "U", "Y" ve "G" harflerinin tildeli biçimleri ISO Latin-1 fontlarında yoktur ve tilde-"G" harfi Unicode'da bile yoktur. Dijital ortamda bu gliflerin mümkün olmadığı durumlarda, tilde genellikle karakterin sonuna eklenir ("E~", "I~", "U~", "Y~", "G~") veya yerine bir inceltme işareti kullanılır ("Ê", "Î", "Û", "Ŷ", "Ĝ").

Tiz aksan ayıranı "´" stresi (muanduhe) belirtmek için kullanılır. Uygulandığından stres son heceye uygulanır: syva [sy'va] ("alın"), áva ['ava] ("saç"), tata [ta'ta] ("ateş"), tái [taj] ("biberli").

Tarih

Amerika'nın 15. yüzyıldaki İspanyol Fethi'ne kadar, Guaranílerin yazım sistemleri yoktu. Guaraní dilinde yazılmış ilk metinler Cizvit misyonerleri tarafından Latin alfabesi kullanılarak yazılmıştır. Rahip Antonio Ruíz de Montoya diğerleri arasında Tesoro de la lengua guaraní (Guaraní-İspanyolca sözlük, 1639'da basılmış) ve Arte y bocabvlario de la lengua guaraní (dilbilgisi özeti ve sözlüğü, 1722'de basılmış) kitapları ile dili belgelemiştir.

Bu kitaplardaki alfabe ve yazımlar tutarsız ve çağdaşlarından büyük ölçüde farklıdırlar. 1867'de Paraguay başkanı Mariscal Francisco Solano López, yazı düzenini düzenlemek için bir yazı topluluğunu toplamıştır fakat bu çabası başarısız olmuştur.

Yazı 1950'de Reinaldo Decoud Larrosa'nun girişimleri ile Montevideo'da Guaraní Dil Kongre'sinde şu anki hali ile standartlaştırılmıştır. Standartlar Uluslararası Fonetik Alfabesi'nin yazımından etkilenmiştir ve Paraguay'da şu anda kullanılmaktadır.

Bununlar beraber, hâlâ okuryazarlar arasında standartın detayları ile ilgili anlaşmazlıklar vardır. Bazıları "CH" digrafının "X" ile değiştirilmesi gerektiğini düşünmektedir ve "G"-tilde harfinin düz "G" ile değiştirilmesini ve tildenin bitişik sesliye eklenmesi gerektiğini düşünmektedirler.

Guaraní adı achegety a-che-ge (ilk üç harfin adı) ve "gruplama", "topluluk" anlamına gelen ty kelimelerin yeni ifadesidir.

Dış bağlantılar

Yeni ve eski yazı biçimlerinin karşılaştırılması

İlgili Araştırma Makaleleri

Türk alfabesi, Türkçenin yazımında kullanılan Latin alfabesi temelli alfabedir. 1 Kasım 1928 tarihli ve 1353 sayılı yasayla tespit ve kabul edilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Arap harfleri</span> Arap alfabesini temel alan yazı sistemi

Arap harfleri, 7. yüzyılın üçüncü çeyreğinden itibaren Emevi ve Abbasi imparatorlukları aracılığıyla Orta Doğu merkezli geniş bir alana yayılma olanağı bulmuş İslam dininin benimsendiği coğrafyalarda kabul gören, kökeni Arap alfabesine dayalı, ünsüz alfabesi türünde bir yazı sistemidir. Dünyada Latin alfabesinden sonra en çok kullanılan yazı sistemidir.

Latin veya Romen harfleri, kökeni antik Roma tarafından Eski Latinceyi yazmak için kullanılan Latin alfabesine dayanan bir yazı sistemidir. ISO tarafından belirlenmiş standart modern Latin alfabesinde 26 harf bulunur. Latin harfleri şu anda dünyada en yaygın kullanılan yazı sistemidir.

Türk dilleri alfabeleri veya çağdaş Türk yazı dilleri alfabeleri çağdaş dönem Türk yazı dilleri için kullanılan çeşitli alfabelerdir. Uzun tarihî dönemler içinde kullanılmış olan Türk yazı sistemlerinin sonrasında, bazılarının terki, bazılarının devamı ile günümüzde kullanımda olmuşlardır.

İbrani alfabesi, Sami dilleri grubuna bağlı ve İsrail'in resmî dili olan İbranicenin ve Aşkenaz Yahudilerinin konuştuğu bir Cermen dili olan Yidiş ile Sefarad Yahudilerinin dili olan Ladino gibi diğer Yahudi dillerinin yazımında kullanılan Arami alfabesi kökenli bir ünsüz alfabesi.

Kiril alfabesi, Avrasya'da çeşitli dillerin yazımı için kullanılan alfabedir. Çeşitli Slav, Kafkas, Moğol, Ural, ve İranî dillerinin resmî alfabesidir. En eski Slav kitaplarının yazıldığı iki alfabeden biri olan Kiril yazısı, Aziz Kiril ve kardeşi Metodius tarafından 9. yüzyılın ilk çeyreğinde oluşturulmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Kazak alfabesi</span>

Kazak alfabesi, Kazakistan'ın resmî dili olan ve Türk dilleri ailesinde yer alan Kazakçayı yazarken kullanılan yazı sistemidir. Kazak alfabesinde tarih boyunca; Kiril alfabesi, Latin alfabesi ve Arap alfabesi olmak üzere üç farklı alfabe türü kullanılmıştır. 2017 yılında, dönemin Kazakistan cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev tarafından 2025 yılına kadar Kiril alfabesinden Latin alfabesine kademeli olarak geçileceği belirtilmiştir. Arap alfabesi ile yazılan Kazakça, günümüzde Çin, İran ve Afganistan'da yerel olarak kullanılmaya devam etmektedir.

Gürcü alfabesi, Güney Kafkas dillerinin, özellikle Gürcücenin yazımında kullanılan alfabedir. 1940'larda Osetçe ve 1937-1954 arasında Abhazcanın yazımında da kullanılmıştır. Gürcü alfabesi Dağıstan'da Avarlar tarafından da yüzyıllarca Avar dilini yazmak için kullanılmıştır. Avarlar Gürcü krallıkları ile Alazan vadisi yüzünden çatışmaya başlayınca Gürcü alfabesi, 16. yüzyıldan itibaren yerini Avar dili için düzenlenmiş Arap harflerinden oluşan Ajam alfabesine bıraktı.

Ü, Latin alfabesinde bir harftir. Almanca, Türkçe, Macarca, Azerice, Türkmence, Uygurca, Tatarca, Estonca dillerinde kullanılır. Bu dillerin hepsinde /y/ sesini temsil eder. Ayrıca İspanyolca, Fransızca, Katalanca gibi bazı Lâtin dillerde ise u sesinin ayrıca telaffuz edildiğini göstermek için kullanılır. Ä ve Ö harflerini kullanan Fince ve İsveççe dilleri, Ü harfinin yerine aynı sesi vermek için Y harfini kullanırlar.

Ayırıcı im, fonetik işaret veya diyakritik; telaffuz, ton ve diğer ayırıcı unsurları belirtmek için gliflere eklenen imdir. Örneğin Latin harflerine geçiş döneminde Türkçedeki ötümsüz artdişyuvasıl sürtünmeli ünsüz sesini karşılamak için yeni arayışlara gidilmiş ve mevcut S harfine sedil eklenerek Ş harfi elde edilmiştir. O > Ö veya A > Â ya da Y > Ý gibi harflerde ayırıcı imlere örnekler görülebilir.

Karaçay-Balkarca, Karaçay-Malkarca ya da Davluca, Kuzey Kafkasya'da yaşayan Karaçaylar ve Balkarların konuştukları dil. İki halkın dilleri birbirine çok yakın olduğu için ortak bir adla adlandırılmaktadır.

Latin harfli alfabeler, dünya üzerinde birçok dilin yazı sisteminde kullanılmaktadır. Aşağıdaki tablolarda bazı alfabeler özetlenmiş ve karşılaştırılmıştır. Yalnızca alfabeleri oluşturan harfler değil aynı zamanda farklı tonları belirtmek için kullanılan tonlama imleri ile diğer sesçil imler de bu tablolarda gösterilmeye çalışılmıştır. Dipnotlarda alfabelerin kendilerine özgü özellikleri belirtilmeye çalışılmıştır.

Latinizasyon (Romanizasyon) tabiri genel olarak Latin alfabesi dışındaki ses sistemlerinin Latin alfabesine çevrilmesini ifade eder. Arapçanın Latin alfabesine çevirisi yapılırken bu uygulamaların hiçbirinde (fonetik alfabeler hariç) ortak bir uygulama geliştirilememiştir. Çünkü her ülke kendi harflerini esas alan bir çeviri sistemi benimsemiştir. Fakat yine de ana hatlarıyla genel kabul görmüş bazı sesler ve simgeler tercih edilmeye başlanmıştır. Ortak Türkçe alfabesi esas alınarak yapılan bir işaret sistemi büyük oranda geliştirilmiş durumdadır. Fakat yine de çeşitli ülkelerin, sesleri simgelerken kullandıkları harflerin değişik olması nedeniyle farklılıklar ortaya çıkmaktadır.

Yunancanın romanizasyonu, genelde Yunan alfabesi ile yazılan Yunanca metinlerin, Latin alfabesi ile temsili veya bunu yapmayı sağlayan bir sistemdir. Yunancanın romanizasyonu için çeşitli yöntemler kullanılmaktadır. Bu yöntemler, kaynak metnin Eski Yunanca mı Modern Yunanca mı olduğuna ve arzu edilen dönüştürmenin transkripsiyon mu transliterasyon mu olduğuna bağlı olarak değişiklik göstermektedir.

Guaraní dili ya da Guaranice, Tupi dillerinin alt ailesinden olan Tupi-Guarani dillerinin en çok konuşulan gruplarından biri. Güney Amerika yerlileri Guaraníler'in konuştuğu dil.

Ortak Türk Alfabesi, Türk dillerindeki asal sesler esas alınarak ve aynı kaynaktan çıkanlar sınıflandırılarak tüm harflerin gösterildiği bir sistemdir. Henüz ortak bir biçime ulaşılamamış olmasına rağmen büyük oranda şekillenmiştir.

Zaza alfabesi, Zazacanın yazımında kullanılan Latin alfabesi temelli alfabedir. 32 harften oluşur.

Ukrayna alfabesi Ukrayna'nın resmî dili olan Ukraynacayı yazmak için kullanılan alfabedir. Kiril alfabesi'nin ulusal varyasyonlarından biridir.

Klasik Nahuatl dili, 16. yüzyılda İspanyolların Aztek İmparatorluğunu ele geçirdiği sırada Meksika Vadisinde ve orta Meksika'da geçer dil olarak konuşulan Nahuatl dilinin bir türevidir. Sonraki yüzyıllarda, yerini büyük ölçüde İspanyolcaya bırakmıştır ve bugün kullanılan çağdaş Nahua dillerinden bazılarına evrilmiştir. Soyu tükenmiş bir dil olarak sınıflandırılmasına karşın, Klasik Nahuatl dili, Latin alfabesinde Nahua halkları ve İspanyolları tarafından kopyalanan çok sayıda yazılı kaynakla yaşamını sürdürebilmiştir.

Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.