İçeriğe atla

Griot

Griot (Mali)

Griotlar (okunuş: griyo), kabilelerin sözlü tarihini ve geleneklerini kuşaktan kuşağa aktaran kişilerdir. Krallara ve kabile şeflerine danışmanlık ederler, törenleri idare ederler, kişiler ve aileler arasındaki sorunlarda hakemlik üstlenirler. Bu kişiler ayrıca sanatçı, müzisyen, şarkıcı, dansçı ve masalcıdırlar. Bir hikâyeyi yüksek sesle anlatmak, konuşmacının bir izleyici kitlesini eğlendiren şiirsel ve müzikal gelenekleri kullanmasına olanak tanır. Bu, birçok sözlü tarihin yazıya geçirilmeden yüzlerce yıl hayatta kalmasına katkıda bulunmuştur. kraliyet ailesinin üyelerine danışman olma pozisyonları nedeniyle sıklıkla bir lider olarak görülürler.

En yaygın Senegal, Mali, Gambiya ve Gine'de yaşamaktadırlar. Afrika'nın geleneklerle kültür mirasını hâlen ayakta tutan halk ozanları olan griotlar, kahramanlık hikâyelerini, şiir ve öyküler yoluyla anlatırlar.

Etimoloji ve terminoloji

Kelime Portekizce “criado” kelimesinin Fransızca transliterasyonu olan “guiriot ‘tan ya da ’hizmetçi” anlamına gelen eril tekil terimden türemiş olabilir. Griotlar Batı Afrika'nın kuzey kesimlerinde daha baskındır[1].

Afrika dillerinde griotlar çeşitli isimlerle anılırlar: Kuzey Mande bölgelerinde ߖߋ߬ߟߌ jèli[2], güney Mande bölgelerinde jali, Wolof dilinde guewel, Serer dilinde kevel veya kewel veya okawul,[3][4] Pulaar'da (Fula) gawlo 𞤺𞤢𞤱𞤤𞤮, Hassaniyan'da iggawen, Yoruba'da arokin ve Soninke'de diari veya gesere. [Bunlardan bazıları Arapça قَول qawl- bir söz, ifade kelimesinden türemiş olabilir[5].

Manding terimi ߖߋߟߌߦߊ jeliya (“müzisyenlik” anlamına gelir) bazen griotların bilgisine atıfta bulunur ve sınıfın kalıtsal doğasına işaret eder. Jali, ߖߊߟߌ jali veya djali (kan) kök kelimesinden gelir. Bu aynı zamanda eski Mali İmparatorluğu içindeki bölgelerde griotlara verilen unvandır. İngilizcede “griot” terimi daha yaygın olsa da, şair Bakari Sumano gibi bazıları jeli terimini tercih etmektedir.

Günümüzde, Amerikalı şair Amiri Baraka[6] ve Kongolu film yapımcısı Balufu Bakupa-Kanyinda tarafından belirtildiği gibi, “djali” terimi ve yazılışı sıklıkla tercih edilmektedir[7][8].

Griotların kullandığı müzik aletleri

Şarkıcı ve sosyal yorumcu olmalarının yanı sıra, griotlar genellikle yetenekli enstrümancılardır. Enstrümanları arasında kora, khalam (ya da xalam), ngoni, kontigi ve goje (ya da Mandinka dilinde n'ko) gibi telli çalgılar bulunur. Diğer enstrümanlar arasında balafon ve junjung sayılabilir.

Kora, 21 telli uzun boyunlu lavta benzeri bir enstrümandır. Xalam, koranın bir varyasyonudur ve genellikle beşten az telden oluşur. Her ikisinin de rezonatör görevi gören su kabağı gövdeleri vardır. Ngoni de bu iki enstrümana benzer, beş ya da altı teli vardır. Balafon ahşap bir ksilofon, goje ise keman gibi yayla çalınan telli bir enstrümandır.

Encyclopædia Britannica'ya göre: “Konting, khalam ve nkoni (İbn Baṭṭūṭah tarafından 1353'te not edilmiştir) gibi Batı Afrika koparılmış udları eski Mısır'da ortaya çıkmış olabilir. Halamın bançonun atası olduğu iddia edilmektedir. Bir başka uzun boyunlu lavta da Güney Afrika'nın ramkie'sidir."[9]

Griotlar ayrıca çocukların dinlemekten keyif aldığı hikâyeler de yazdılar. Bu hikâyeler çocuklarına aktarılırdı.

Kaynakça

  1. ^ Ho, Ro (15 Kasım 2012). "Griot: Title given to a West African historian, storyteller, praise singer, poet and musician". Originalpeople.org (İngilizce). 14 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2020. 
  2. ^ "J-j". Bambara/Dioula Dictionary (İngilizce). An ka taa. 18 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ocak 2023. 
  3. ^ Unesco. Regional Office for Education in Africa, Educafrica, Numéro 11, (ed. Unesco, Regional Office for Education in Africa, 1984), p. 110
  4. ^ Hale, Thomas Albert, Griots and Griottes: Masters of Words and Music, Indiana University Press (1998), p. 176, 9780253334589
  5. ^ Jablow, Alta (1984). "Gassire's Lute: A Reconstruction of Soninke Bardic Art". Research in African Literatures. 15 (4): 519-29. JSTOR 3819348. 
  6. ^ Baraka, Amiri (1996). "Reflections on Oral Traditions: from Griot/Djali" (PDF). 22 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 31 Ağustos 2024. So the word, Griot, the poet, musician, historian, story teller, is getting known all over the world. Though "French" as transmitted "symbol", it is the best known for the W. African Djali (or Djeli, but Djeli ya, also means the Djali's act, his "getting down" to take us up and out). 
  7. ^ Bakupa-Kanyinda, Balufu (1 Ocak 2003). "Do not sleep with bitterness: Excerpt from an interview with Balufu Bakupa-Kanyinda". African Film Festival, Inc. Niang, Mamadou tarafından görüşme yapıldı. 22 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2024. MN: With a relative success, the word "djali" is replacing the word "griot", which is a French "Africanism". But wouldn't you say that the misnomer "griot" traditionally designates a keeper of history?
    BBK: I am more comfortable with the word "djali" because it has a connotation of rebellion. The word "djali" may be referring to a court, but it is also the voice of the people and of the past. But I think there is a difference between, on the one hand, the griot who glorifies the court,... and the singer interested in history and memory. Today you can pay a griot to sing your praise; you can make him say whatever you want. But one cannot pay the djali.     
  8. ^ "Djali: Djelimakan Kanoute – Mali". Today is Good!. 30 Haziran 2018. 22 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2024. 
  9. ^ Robotham, Donald; Kubik, Gerhard (27 Ocak 2012). "African Music". Encyclopedia Britannica. 29 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2016. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Gitar</span> perdeli yaylı çalgı

Gitar, bazı istisnalar dışında genellikle perdeli ve tipik olarak altı veya on iki teli olan telli bir müzik aletidir. Genellikle çalan kişinin vücuduna düz bir şekilde tutulur ve baskın el ile telleri tıngırdatarak veya kopararak çalınırken, aynı anda diğer elin parmaklarıyla seçilen telleri perdelere bastırarak çalınır. Tellere vurmak için bir gitar penası da kullanılabilir. Gitarın sesi ya akustik olarak, gitar üzerindeki rezonanslı bir oyuk oda aracılığıyla ya da elektronik bir pikap ve bir amplifikatör ile güçlendirilerek yansıtılır.

<span class="mw-page-title-main">Şems-i Tebrîzî</span>

Şems-i Tebrîzî, İranlı mutasavvıf. Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî'nin gönül dünyasında büyük değişikliklere sebep olan ve Mevlânâ tarafından yazılan ilâhî aşk şiirlerinden oluşan "Dîvân-ı Şems-î Tebrîzî" adındaki nazım eser sayesinde tanınan Mevlana'nın sohbet şeyhidir.

Rap, "kafiyeli ve ritmik bir şekilde sokak dili konuşmayı" içerir ve müzikal benzeri tarzlarda yapılabilmektedir. Rap'in bileşenleri "içerik", "akış" ve "sunum"dan oluşmaktadır. Rap, spoken word'den farklıdır çünkü genellikle müzik eşliğinde icra edilir. Rap, hip hop müziğinin temel bileşenlerinden biridir ve özellikle bu türle ilişkilendirilir ancak rap'in kökenleri hip hop kültüründen öncesine dayanmaktadır. Modern rap'in en eski örnekleri, Batı Afrika griot geleneğine dayanmaktadır. Rap'in "Rhytm And Poem" veya "Rhytmic African Poetry" sözcüklerinin kısaltması olduğu görüşü yaygın olsa da aslında rap kelimesi, İngilizce sözlük anlamı olarak "ağır eleştiri" anlamına gelmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Kwame Nkrumah</span> Ganalı siyasetçi

Kwame Nkrumah, Ganalı siyasetçi. Nkrumah, Afrika ülkesi Gana'nın kurucusu ve ilk devlet başkanı olarak bu makama gelmiştir. Nkrumah, Afrika'nın sömürgecilik karşıtı ve 20. yüzyılın en etkili Pan-Afrikacı liderlerinden biri olmuş,

<span class="mw-page-title-main">Afroamerikalılar</span> Amerika Birleşik Devletlerinde Afrika kökenli ırksal veya etnik grup

Afroamerikalılar veya Siyahi Amerikalılar olarak da bilinen Afrikalı Amerikalılar, Afrika'nın Siyah ırk gruplarından herhangi birinden kısmen veya tamamen gelen Amerikalılardan oluşan etnik bir gruptur. Afrikalı Amerikalılar, Beyaz Amerikalılar ile Hispanik ve Latino Amerikalılardan sonra ABD'deki en büyük üçüncü ırksal veya etnik grubu oluşturmaktadır. "Afroamerikalı" terimi genellikle Amerika Birleşik Devletleri'nde köleleştirilen Afrikalıların torunlarını ifade eder.

<span class="mw-page-title-main">Wole Soyinka</span>

Akinwande Oluwole Soyinka, Nijeryalı yazardır. 1986'da "Geniş bir kültürel bakış açısı ve şairane bir sezi üslubu ile sunduğu hayatının tiyatrosu için" Nobel Edebiyat Ödülü'nü aldı. Bu ödüle layık görülen ilk Afrikalı yazar oldu. Nijerya'da, Gana'da, Birleşik Krallık'ta ve Amerika Birleşik Devletleri'nde ders verdi. Trajedi ve komedi, şiir, roman ve otobiyografik metinler yazdı. Eserlerinde Afrika ile Avrupa değerlerinden etkilenen bir burjuvazi arasında, Afrika toplumunun izlenimini serimler. 1997 yılında, kurucularından biri olduğu Uluslararası Yazarlar Parlamentosu'nun başkanı oldu. Günümüzde kendini, tehdit altındaki yazarlar için tüm dünyada barınak sağlamaya adamıştır.

<span class="mw-page-title-main">Ksilofon</span>

Ksilofon, değişik sayıda akortlu tahta çubukların gam sırasıyla dizilmesinden oluşan, iki değnekle vurularak çalınan bir çalgıdır. Eski Yunancadan gelen tahta anlamındaki ksýlon (ξύλον) ve ses anlamındaki phonḗ (φονή) kelimelerinden gelmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Orta Afrika</span> Afrika kıtasının Burundi, Orta Afrika Cumhuriyeti, Çad, Kongo Demokratik Cumhuriyeti ve Ruandayı barındıran orta kısmı

Merkezi Afrika Afrika kıtasının ana çekirdeği olarak kabul edilip, Burundi, Orta Afrika Cumhuriyeti, Çad, Kongo Demokratik Cumhuriyeti ve Ruanda'yı içerir.

Ebü’l-Hasen Alî b. Nâfi‘ lakabı Ziryab, Endülüs'te Kurtuba'da hükümdarlık süren Emeviler döneminde yaşayan şair, müzisyen, şarkıcı, botanikçi ve coğrafyacı.

<span class="mw-page-title-main">Klasik gitar</span>

Klasik gitar, klasik müzikte kullanılan gitar ailesinin bir üyesidir. Bağırsak veya naylondan yapılmış telleri olan bu akustik ahşap telli çalgı, metal telleri kullanan akustik ve elektro gitarın öncüsüdür. Klasik gitar on beşinci ve on altıncı yüzyılda İspanyol vihuela ve gittern'den türetilmiştir, daha sonra on yedinci ve on sekizinci yüzyıl Barok gitarına ve daha sonra on dokuzuncu yüzyılın ortalarında modern klasik gitara dönüşmüştür.

<i>Adam Olmak</i> Britanyalı şair Rudyard Kiplingin 1895te yazdığı şiir

"If—" 1895 yılında Nobel Ödüllü Britanyalı şair Rudyard Kipling tarafından yazılmış bir şiirdir. Türkçeye Türkiye Cumhuriyeti eski başbakanlarından Bülent Ecevit tarafından "Adam Olmak" ismiyle çevrilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Afrika halkları</span> Vikimedya liste maddesi

Afrika'daki etnik gruplar her biri kendi dilini ve kültürü olan binlerce kişiyi oluşturmaktadır.

God Rest You Merry, Gentlemen İngilizce geleneksel Noel şarkısı.

<i>Poicephalus robustus</i>

Cape papağanı veya Levaillant'ın papağanı, Güney Afrika'ya endemik Poicephalus cinsinden büyük, ılıman orman papağanıdır. Eskiden, savanda yaşayan kahverengi boyunlu papağan (P. fuscicollis fuscicollis) ve gri başlı papağan (P. f. Suahelicus) ile birlikte bir alt tür olarak gruplandırılmaktayken günümüzde ayrı bir tür olarak kabul edilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Bandura</span>

Bandura, Ukraynalı, tezeneli bir telli halk çalgısıdır. Zither ve lavtanın unsurlarını birleştirir ve 1940'lara kadar genellikle "kobza" terimi ile anılırdı. İlk enstrümanlar 5 ila 12 teli vardı ve lavtaya benzerdi. 20. yüzyılda tel sayısı başlangıçta 1926 gibi 31 tele, ardından 1954'te 56 tele - modern 'konser' enstrümanlarında ise 68 tele yükseldi.

<span class="mw-page-title-main">Dram (sinema ve televizyon)</span> film türü

Sinema ve televizyonda dram, güldürüye göre daha ciddi bir tona sahip anlatı kategorisi veya türüdür. Bu tür dramlar genellikle pembe dizi, polisiye dram, suç draması, siyasi dram, tarihî dram, aile içi dram, gençlik draması ve komedi-drama gibi ek terimlerle nitelendirilir. Belirli bir hikâyenin mekânına ya da konusuna vurgu yapma eğiliminde olan bu terimler, bir dramın normalde ciddi olan tonunu daha geniş bir ruh hâli yelpazesini teşvik eden unsurlarla donatabilir. Bu amaçlar doğrultusunda, bir dramın temel unsuru duygusal, sosyal ya da başka türlü bir çatışmanın ortaya çıkması ve hikâyenin akışı içinde çözülmesidir.

<span class="mw-page-title-main">Guqin</span>

Guqin, çekilen yedi telli bir Çin müzik aletidir. Eski zamanlardan beri oynanır ve geleneksel olarak bilim adamları ve edebiyatçılar tarafından büyük incelik ve incelikli bir araç olarak tercih edilir ve Çin filozofu Konfüçyüs ile ilişkilendirilir. Bazen Çinliler tarafından "Çin müziğinin babası" veya "bilgelerin enstrümanı" olarak da anılır.

Paleoliberteryenizm, liberteryen bir siyasi aktivizm stratejisi. Amerikan anarko-kapitalist teorisyenleri Murray Rothbard ve Lew Rockwell tarafından Soğuk Savaş'ın sona ermesinden sonra Amerikan siyasi bağlamında geliştirildi. 1989'dan 1995'e kadar, zamanın işçi ve orta sınıf insanlarının erişebileceği mesajları kullanarak hükûmet müdahalesine karşı liberteryen muhalefet kavramlarını iletmeye çalıştılar. Genellikle sağ popülizm olarak tanımlanan bu yaklaşım, vatandaşları devlete karşı radikalleştirmeyi amaçlıyordu. Bu aktivizm tarzı için seçtikleri isim, modern liberteryenizmin köklerini, dolayısıyla paleo ön ekini çağrıştırdı. Bu kurucu hareket, 20. yüzyılın ilk yarısında Eski Sağ'ın savaş karşıtı ve New Deal karşıtı duygularını paylaşan Amerikan klasik liberalizmiydi.

<span class="mw-page-title-main">Boda boda</span>

Boda boda, Doğu Afrika'da yaygın olarak bulunan bisiklet ve motosiklet taksileridir. Boda boda gibi motosiklet taksiler Afrika başta olmak üzere dünyanın farklı yerlerinde de mevcutken, boda boda terimi Doğu Afrika'ya özgüdür. Kenya'da ise daha çok piki piki denir. Doğu Afrika şehirlerinde çok sık kullanılmasının başlıca nedenleri, toplu taşıma için artan talep, krediyle motosiklet satın alma imkânı, ve Bajaj gibi Hint üreticilerden ucuz ithalat akışı gibi bir dizi faktöre bağlıdır. Bulundukları ülkelerde, sürücülere ulaşım seçenekleri ve sürücülere iş olanakları sağlarken aynı zamanda yol tehlikelerinin ve çarpışmaların, gereksiz yaralanma ve ölümlerin artmasına neden olabilir.

Hamastan, Hamas yönetimi altında bulunan Gazze Şeridi'ni tanımlamak için kullanılan aşağılayıcı bir terimdir. İfade, Hamas örgütünün adına Farsça -istan ekinin getirilmesiyle oluşturulmuştur.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.