İçeriğe atla

Grigori Şelihov

Grigori İvanoviç Şelihov
Three Saints Körfezi'ndeki Şelihov'un 1784 yılında kurulan yerleşimi ve ticaret karakolu. Sitkalidak Adası'nın karşındadır ve ikisinin arasında Sitkalidak boğazı yer alır. Gavriil Sarıçev'in Atlas'ında (1802) bulunan litograf, Alaska and Polar Regions Archives, Rasmuson Library, University of Alaska, Fairbanks.

Grigori İvanoviç Şelihov (Rusça: Григорий Иванович Шелихов ya da Шелехов Grigori İvanoviç Şelihov ya da Şelehov; 1747 Rıl'sk Rusya – 20 Temmuz {Jülyen} / 31 Temmuz {Gregoryen} 1795), Rus tüccar ve Rus Amerikası'nda promışlennik lideri. Rusların Alaska'daki ilk yerleşimini 1784 yılında Kodiak Adası'nın Three Saints Koyu'nda kurmuş olan Şelihov, aynı yıl yerlileri olan Supikleri 14 Ağustos 1784 tarihinde Awa’uq Katliamında vahşice katledip Alaska'daki Rus egemenliğini perçinleyen kişi olarak bilinir. Bu katliamdan sonra yıllarca esir ettiği Supikleri kurmuş olduğu kumpanya adına deniz samuru avlamaları için zorlamıştır. Şelihov 1786 yılında dönmemek üzere Rusya'ya geri döndüğünde Kodiak Supikleri kırıp geçirilmiş ve demoralize olmuş, Rus kontrolü böylece sağlamlaşmıştır. Şelihov kurduğu bu kürk ticareti kumpanyasını Rusya'dan idare etmiş ve Alaska sömürgesi üzerine emperyal bir tekel oluşturmuştur.[1] Bu kumpanya daha sonra Rus-Amerikan Kumpanyası'na dönüşmüştür.

**Biyografi**

Zengin bir tüccar ailesinde Belgorod eyaletinin Rylsk şehrinde doğdu. Shelikhov akıllı ve canlı bir çocuktu, gençliğinde babası adına Sibirya şirket yöneticileri ile ticari ilişkiler kurmaya başladı. Ebeveynler 28 yaşında öldü ve sonsuza kadar Sibirya'ya taşınmaya karar verdi.

Shelikhov'un yoldaşları, Sibirya'da ticaret yapan tüccarlar, Pasifik Okyanusu'nda, deniz kunduzlarının bol olduğu adalara doğru yol alıyorlardı. Bazıları adalarda kürk taşıyan hayvan endüstrisinden gemileri mutlu bir şekilde getirebildi ve önemli karlar elde edebildi. Deneyimleri Grigory Ivanovich'e ilham verdi ve Kamchatka'ya gitti ve burada yerel gemisini kunduz derileri, Kutup tilkileri ve kürk foklarının derilerinde yerel tüccarla donattı ve 1780'de büyük bir kürkle geri döndü.

1777'de Shelikhov aynı amaçla Kuril Adaları'na ve Japonya kıyılarına bir gemi gönderdi. Bir sonraki seferi Aleutian Adaları'na gönderdi. İkincisi sırasında, navigatörü Pribylov, navigatörden sonra adlandırılmış daha önce bilinmeyen adaları keşfetti.

Ağustos 1783'ün ortasında Shelikhov, mürettebatı 192 kişi olan üç gemide Alaska kıyılarına gittiği Golikov kardeşlerle arkadaşlık kurdu. Bir ay sonra, Bering Adası'nı geçtikten sonra, gemilerden birini ("St. Michael") kaybeden Yeni Dünya'ya geldiler, Unalashk adasında durdular.

22 Temmuz 1784'te keşif, Shelekhov'un Trekhsvyatitelskaya adını verdiği limanda Kodiak (Kyktak) adasına indi. Burada ilk yerleşimi kurdu. Bu yerleri daha önce ziyaret etmiş olan Rus kürk sanayicileri, Shelikhov'u burada yerleşim yeri kurmaktan caydı, bundan kısa bir süre önce, yerel sakinler bir grup Rus avcısını öldürmüştü. Ancak Shelikhov onlara uymadı ve Kodiak adasında ilk yerleşimi kurdu. Anakara kolonizasyonu güvenlik nedeniyle ertelendi.

Gregory, halkı ile birlikte, daha önce Ruslar (ve Shelikhov'un kendisi) tarafından gelen silahlı direnişe yanıt olarak, ölülerin çoğunluğunun kadın ve çocuk olduğu 2500 ila 3500 Eskimo'yu öldürerek yerel nüfusun katliamını sahneledi. Katliamdan sonra Shelikhov binden fazla insanı ele geçirdi. Shelikhov inşaatı 1790'dan beri kontrol etti. 1791'de Shelikhov, 1799'da bir Rus-Amerikan ticaret şirketine dönüştürülen Kuzeydoğu Şirketi'ni kurdu. 1788'de kendisine "Doğu Okyanusu'ndaki adaların keşfi için" altın madalya ve gümüş bir kılıç verildi.

20 Temmuz 1795'te Irkutsk'ta öldü, Znamensky Manastırı topraklarına gömüldü. Irkutsk limanının 1930'larda manastırın topraklarına yerleştirilmesi nedeniyle, mezarı hasar gördü, ancak yazar Isaak Goldberg'in makaleleri bu duruma dikkat çekti. Şelikhov'un mezarı, federal öneme sahip tarihi bir anıttır. Shelikhov'un ölümünden sonra, kayınpederi Nikolai Petrovich Rezanov, Kuzey Doğu Şirketi'nin başındaki önemli durumunu ve yerini miras aldı.

İthafiye

Coğrafi terim olarak bazı yerlere Şelihov'un adı verilmiştir:

  • Rusya'da:
  • Alaska'da:
    • Şelihov Boğazı (İngilizce Shelikof Strait): Alaska'da Kodiak Adasıyla Alaska Yarımadası arasında

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ Ben Fitzhugh (2003), The Evolution of Complex Hunter-Gatherers: archaeological evidence from the North Pacific 27 Nisan 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Kluwer Academic/Plenum Publishers, New York, 2003

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Hudson's Bay Company</span> Şirket

Hudson's Bay Company (HBC), Kuzey Amerika'nın en eski şirketi, Dünya'nın da en eski şirketlerinden birisidir.

<span class="mw-page-title-main">Aleutlar</span>

Aleutlar ya da Unanganlar, Aleut Adaları'nda ve Alaska'nın bir bölümünde yaşayan Eskimo - Aleut halklarının Eskimolar dışında kalan grubu.

<span class="mw-page-title-main">Nikolay Rezanov</span>

Nikolay Petroviç Rezanov Rusya'nın Alaska ve Kaliforniya'yı kolonileştirmesi projesini destekleyen Rus soylusu ve devlet adamıdır. Rusya'nın on baronundan birisi olarak, 1804 yılında Rusya'nın ilk Japonya büyükelçisi olmuş, 1803'te Dünya'yı denizden dolaşma fikrini ortaya atmış ve sefere Kamçatka'ya kadar kendisi eşlik etmiştir. Ayrıca kendisinin de üye olduğu Sankt-Peterburg Bilim Akademisi'nde saklanmakta olan, Japonca sözlüğü ve çeşitli çalışmaları bulunmaktadır. Fakat Rezanov'un en büyük eseri Rus-Amerikan Kumpanyası'dır.

Rus-Amerikan Kumpanyası, 19. yüzyılda başta Kaliforniya ve Alaska olmak üzere, Rusya'nın Rus Amerikası adı verilen topraklarında koloniler kuran Rus ticaret kumpanyası.

<span class="mw-page-title-main">Supikçe</span>

Supikçe ya da Supik dili, Güney Alaska'da Supikler tarafından konuşulan Yupik dilleri kolundan bir Eskimo dili. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 3.500 kişilik Supik nüfustan 200 kadarı anadillerini konuşabiliyor.

<span class="mw-page-title-main">Supikler</span>

Supikler ya da Pasifik Yupikleri, Alutikler, Güney Alaska'da yaşayan Yupik kolundan Eskimo halkıdır. Alaska Yerli Dil Merkezine göre 3.500 kişilik Supik nüfustan 200 kadarı anadillerini konuşabilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Yupik halkları</span> Rusyada Çukçi Yarımadasında ve ABDnin Alaska eyaletinde yaşayan Eskimoların ayrıldığı iki ana koldan birisi

Yupik halkları ya da Yupik Eskimoları, Rusya'da Çukçi Yarımadasının birbirinden ayrı iki kıyısında ve Amerika Birleşik Devletlerinde Alaska eyaletinde yaşayan Eskimoların ayrıldığı iki ana koldan biri. Diğer kol İnuit halklarıdır.

<span class="mw-page-title-main">Rus Amerikası</span>

Rus Amerikası günümüzde ABD topraklarının Alaska eyaleti, Kaliforniya’nın bir kısmı ile Hawaii’yi içerisine alan ve 1733 – 1867 yılları arasında Rus İmparatorluğuna ait olan sömürge bölgelerinin adıdır. Amerika'nın Ruslar tarafından sömürgeleştirilmesi ile başlayan sürecin resmiyet kazanıp sömürge topraklarının resmî ilhak edilmesi 1799 yılındaki Çarlık ukazı ile olacaktır.

<span class="mw-page-title-main">Kodiak Adası</span>

Kodiak Adası, Amerika Birleşik Devletleri'ne bağlı Alaska eyaletinin güneyinde, Alaska Körfezinde bulunan Kodiak Takımadası'nın en büyü adası. Alaska Yarımadasından Shelikof Boğazıyla ayrılır. Hawaii'den sonra ABD'ye bağlı ikinci büyük adadır. Adanın yerlileri Eskimo halklarından Pasifik Yupikleri de denen Supiklerdir ve bunların çoğu Rus Amerikası'nın ilk yıllarında 14 Ağustos 1784 tarihinde Grigoriy Şelihov önderliğindeki Rus kürk tüccarları tarafından Awa’uq Katliamı denen saldırıda katledilmişlerdir.

<span class="mw-page-title-main">Qaspeq</span>

Qaspeq, Yupikler ve İnyupikler başta olmak üzere Alaska Eskimolarında hem erkek hem de kadınlarca giyilen kazak ya da gömlek tipli üst giysisi.

<span class="mw-page-title-main">Sitkalidak</span>

Sitkalidak , Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinde Kodiak Adası'nın güneydoğu kıyılarında Old Harbor'dan Sitkalidak Boğazı ile ayrılan Eskimo halklarından Supiklerin coğrafyasında bulunan ada. Kodiak Takımadası'nın en büyük üçüncü adasıdır ve 1784 yılında Ruslar tarafından Awa’uq Katliamı'na sahne olmuştur. Adanın alanı 300 km² olup günümüzde insan yerleşimi yoktur. Adada önemli arkeolojik sitlerden bazıları bulunur.

<span class="mw-page-title-main">Awa’uq Katliamı</span>

Awa'uq Katliamı, Rus Amerikası döneminin kurulum yıllarında Alaska'da 14 Ağustos 1784 tarihinde Rus kürk tüccarı Grigoriy Şelihov önderliğinde misket tüfeği ile savaş topları bulunan 130 kadar Rus promışlennik tarafından Kodiak Adası'ndaki Old Harbor'un hemen güney karşı sahilinde yer alan ve Kodiak Takımadası'nın üçüncü en büyük adası olan Sitkalidak adasının orta güney ucunda Partition Cove denen koyun ortasında yer alan üstü düz uçurum gibi yüksek Awa'uq kaya-adacığına sığınan Kodiak Adası'ndaki Qik'rtarmiut kabilesinden Supiklerin 2000 kadarının çoluk çocuk intikamvari vahşice katledilmesidir. Saldırıda Ruslardan herhangi bir kayıp verilmemiştir. 1992 yazında yapılan kazıda künt bir tokmak/sopa nesneyle kafataslarının ezildiği de görülmüştür. Amerika'nın Ruslar tarafından sömürgeleştirilmesi sürecinde işlenen en büyük ve en vahşi katliam olan Awa'uq Katliamı arkeolog Rick Knecht'e göre Wounded Knee Katliamı'nın Alaska versiyonudur. Bu katliam (massacre), Rusların Alaska'daki Supik topraklarına yayılmasını ve yerleşmesini vahşi biçimde sağladığı gibi Kodiak Adasındaki Supikler için de sonun başlangıcı olmuştur. 1784-1864 Rus döneminde Ruslarca Aleutlarla bir tutulan Yupik halklarından en güneyde yaşayanı olan ve Pasifik Yupikleri de denen Supiklere günümüzde gerçek adları olan Sugpiaq yanında hâlâ Rus dönemindeki Aleut kelimesinden bozma olan Alutiiq adı da verildiği gibi, 2000 ABD Nüfus Sayımı'nda Alaska yerlileri kabile birliklerine göre düzenlenen etnik kod listelerinde doğrudan "Aleut" kelimesiyle nitelendirilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Three Saints Koyu</span>

Three Saints Koyu, Amerika Birleşik Devletleri'ne bağlı Alaska eyaletinde Kodiak Adası'nın güneydoğu kıyılarında Eskimo halkı Supiklerin topraklarında bulunan ve 14 km uzunluğunda olan koy (inlet). Koyun güneyinde Sitkalidak adası bulunur ve ikisi birbirinden Sitkalidak Boğazı ile ayrılır. Burası, 1784 yılında Grigoriy Şelihov önderliğindeki Rus kürk tüccarları ve yerleşimcileri olan promışlenniklerin Alaska'da kurmuş olduğu ilk yerleşim yeridir. Bu yerleşim kalıntılarının bulunduğu alan günümüzde Three Saints Bay Site (KOD-083) arkeolojik sitidir.

<span class="mw-page-title-main">Kodiak Takımadası</span>

Kodiak Takımadası, Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinin güneyinde Kodiak Island Borough ilçesinin sınırları içinde bulunan takımada. Adaların yerli halkı Eskimo Supiklerdir. En büyük ilk üç adası sırasıyla Kodiak, Afognak ile Sitkalidak adalarıdır. Yaklaşık 40 kadar buzul bulunan takımadada endemik hayvanlar arasında Kodiak ayısı denen boz ayı alt türü de bulunur. Arazinin büyük bir kısmı Kodiak National Wildlife Refuge koruma alanıdır. Takımadada en büyük nüfusa sahip yerleşim Kodiak'tır.

<span class="mw-page-title-main">Akhiok, Alaska</span> kent

Akhiok, Amerika Birleşik Devletleri'ne bağlı Alaska eyaletinin Kodiak Adası'nın güneybatısında Kodiak Island Borough ilçesi sınırları içinde Eskimo halklarından Supiklerce meskun olunan şehri. Alitak Koyu'nda yer alan kasaba bazen Alitak adıyla da anılır.

<span class="mw-page-title-main">Old Harbor, Alaska</span>

Old Harbor, Amerika Birleşik Devletleri'ne bağlı Alaska eyaletinin Kodiak Adası'nın orta güney kıyısında Sitkalidak adasının hemen karşısında Kodiak Island Borough ilçesi sınırları içinde Eskimo halklarından Supiklerce meskun olunan şehri.

<span class="mw-page-title-main">Amerika'nın Ruslar tarafından sömürgeleştirilmesi</span>

Amerika'nın Ruslar tarafından sömürgeleştirilmesi, Rus İmparatorluğu'nun kuzeybatı Amerika'da toprak iddiasında bulunduğu 1732 yılından 1867 yılına kadarki dönemi içeren sömürgeleştirme hareketidir. Büyük ölçüde Rus Amerikası dönemini kapsar ve Amerika Birleşik Devletleri'nin Rusya'dan Alaska'yı satın alması ile birlikte son bulur.

<span class="mw-page-title-main">Promışlennik</span>

Promışlennik,, Amerika'nın Ruslar tarafından sömürgeleştirilmesi sürecinde Rus Amerikası'nda deniz kürk ticaretinde sözleşmeli olarak çalışan ve çoğunlukla Rus ve Ruslaşmış Sibirya yerlisi olan işçiler. Bunların büyükçe bir kısmı kürk ticaretinde çalışsa da, diğer kısmını denizci, marangoz ve diğer mesleklerden esnaf oluştururdu. Promışlennikler Alaska'daki ticari operasyonların belkemiğini oluşturur. 1820'lerin başlarında maaşa göre paylaşım sistemine terk edilmiş olsa da bu ad altında anılmaya devam etmişlerdir. Sonra Rus-Amerikan Kumpanyası çalışanları olarak devam etmiş ve kürk toplama faaliyetinde daha az bulunmuşlardır. 1784 yılında Supiklere karşı yapılan Awa’uq Katliamı'nda da aktif rol oynamışlardır. Promışlenniklerin Alaska yerlileri ile yaptıkları evliliklerden doğan çocuklar Kreol (Creoles) olarak adlandırılır.

Richard A. Knecht ya da Rick Knecht, Amerikalı arkeolog ve öğretim üyesi. Araştırma alanları iklim değişikliği, Alaska kıyılarının tarihöncesi dönemleri, gelenek turizmi, müze ve kültür merkezi geliştirme ile kültürel korumadır.

<span class="mw-page-title-main">Deniz kürk ticareti</span>

Deniz kürk ticareti, deniz samuru ve diğer deniz memelilerinin kürklerinin Alaska yerlileri ile Pasifik Kuzeybatısı Kızılderilileri tarafından avlanılması yoluyla sürdürülen gemi temelli kürk ticareti sistemidir. Deniz kürk ticareti terimi karadaki kürk ticaretinden ayırt edebilmek için sonradan tarihçilerce türetilmiştir ve döneminde bu adla değil, Kuzey Batı Kıyısı ticareti ya da Kuzey Batı ticareti adlarıyla anılırdı. Bu ticarette elde edilen kürklerin çoğu Çin'e satılırken, ufak bir kısmı da Avrupa ve Amerika Birleşik Devletleri'ne ihraç edilmiştir. Çin'e verilen kürkler çay, ipek, porselen ve diğer gözde Çin mallarıyla değiş tokuş edilmiştir. Kürk ticaretinde arz ve talep dengesinde talep kısmını Çinliler, arz kısmını ise uzunca bir süre Rus promışlennikler yerine getirmiştir. Deniz kürk ticaretine öncülük eden Ruslar, Kamçatka'nın doğusundan Aleut Adaları boyunca Alaska'nın güney kıyılarına kadar uzanmışlardır. 1780 lerde bu ticarete dahil olan Britanyalılar ile Amerikalılar ise daha çok Britanya Kolumbiyası Kıyısı'na odaklanmışlardır. 19. yüzyıl başlarında birdenbire patlama yaşanan deniz kürk ticaretindeki düşüş ise 1810'larda yıllara yayılarak devam etmiştir. Kontrolsüz ve aşırı avlanmanın sonucu olarak deniz samuru kolonilerinin acımasızca yokedilmesi nüfuslarını tükenme noktasına getirmiş, ticaret bunun üzerine Pasifik Kuzeybatısı ile Çin'de samur dışı deniz memelilerinin kürküne yönelmiş ve 19. yüzyılın ortalarına kadar sürmüştür. Alaska kıyılarının kontrolü büyük ölçüde Rusların elindeydi. Alaska'nın güney kıyıları ise Britanyalılar ile Amerikalılar arasında rekabete sahne olmuştur. Güneyde faaliyete ilk başlayanlar Britanyalılardır ve 1790 lardan 1830 lara kadar dönemde Amerikan rekabetine karşı koyamamışlardır. 1820 lerde Britanyalı Hudson's Bay Company Amerikalılardan uzak durdular. 1840 larda ise Hudson's Bay Company ile Rus-Amerikan Kumpanyası ticareti yürütmüşlerdir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.