İçeriğe atla

Greyfurt

Greyfurt
Biyolojik sınıflandırma
Âlem: Plantae
Klad Angiosperms (Kapalı tohumlular)
Klad Eudicots (İki çenekliler)
Klad Rosids
Takım: Sapindales
Familya: Rutaceae (Sedef otugiller)
Alt familya: Aurantioideae
Cins: Citrus
Tür: C. paradisi
İkili adlandırma
Citrus paradisi
Macfad.
Doğranmış pembe greyfurt

Greyfurt veya altıntop (Citrus paradisi), sedef otugiller (Rutaceae) familyasından bugün birçok çeşit ve kültür formları yetiştirilen, yaprak dökmeyen meyve türü.

Greyfurt 1750'li yıllarda Jamaika'da ortaya çıkmış doğal hibrid bir türdür zira Jamaika'nın yerli tatlı portakalının yanında yetiştirilmek üzere Kaptan Shaddock tarafından Güney Asya'dan getirilen yine bir turunç cinsi olan pomelo türü bu adada dikildiğinde bu iki türün birbiriyle tozlaşmaya girdiği ve bunun sonunca 3. bir tür olan greyfurt'un ortaya çıktığı görülmüştür. Jamaika'dan dünyaya bu tür yayılmıştır. En çok greyfurt üretimi yapan ülke Çin'dir.

Yaprakları derimsidir. Çiçekleri beyazımsı renkli, meyveleri büyük, toparlak yassı, açık sarı renkli, ince kabuklu, bol usarelidir. Meyvelerinin çekirdekli ve çekirdeksiz cinsleri bulunur. Meyve dilimlerinin kabukları soyulunca acılık kalmaz, rahatlıkla yenebilir.

Meyvelerinden gıda olarak istifade edilir. C vitamini bakımından zengindir. Meyve kabuklarından marmelat yapılır. Hazmı kolaylaştıran ve kabızlığı önleyen greyfurt mikropları öldürme özelliği ile faydalı bir besindir.

Etimoloji

Greyfurt kelimesi, İngilizce dilinde üzüm ve meyve kelimelerinin birleştirilmesi ile oluşturulmuş "grapefruit" kelimesinden Türkçeye geçmiştir. Meyve, salkım şeklinde yetişen meyvesine atfen bu şekilde adlandırılmıştır. Türkiye'de 2. Dünya Savaşı ertesinde duyulmuş, kısa bir süre greypfrut yazıldıktan sonra greyfurt yazımı yerleşmiştir. Meyveye atıfta bulunan ilk Türkçe kaynak 1949 yılında Cumhuriyet Gazetesi olmuştur.[1]

Greyfurt ismine karşılık altıntop adının kullanımı Özleştirme Kılavuzu adlı kitapta önerilmiştir. Türkolog Muharrem Ergin altıntop kullanımının Çukurova'da kullanılan bir halk deyimi olduğunu öne sürmüştür.[2] Ayrıca, Kıbrıs'ta ve bazı yörelerde kızmemesi de denmektedir.[]

Tıbbi etkileri

Yapılan araştırmalar, greyfurt suyunun veya greyfurtun bazı ilaçlarla birlikte alınmasının zararlı yan etkiler ortaya çıkarabileceğini gösterdi.[3] İlaçlar bağırsaklarda ve karaciğerde bulunan CYP450 enzimiyle parçalanarak vücudumuzdan atılmaktadırlar.[4] Bu enzimin ince bağırsaklarda bulunan P-450 3A4 isimli bir türü, greyfurt suyu içince yok olmakta ve bu nedenle de ilacın parçalanması geciktiğinden kanda birikmekte ve sonuçta ilaç zehirlenmesine neden olabilmektedir.[4] Bu nedenle ilaç kullanan kişilerin greyfurt tüketmeden önce greyfurtun ilaca etkilerini bilmeleri önerilmektedir.[3]

Dünya üretimi

2005'te greyfurt ve pomelo üretimi.
En çok greyfurt üreten 10 ülke — 2012
Ülke Üretim (ton) Dipnot
 Çin3.800.000F
 ABD1.046.890
 Meksika415.471
 Tayland328.000F
 Güney Afrika304.559
 İsrail246.618
 Türkiye243.267
 Arjantin200.000F
 Hindistan200.000F
 Sudan196.000
Dünya5.061.023A
No symbol = official figure, P = official figure, F = FAO estimate, * = Unofficial/Semi-official/mirror data, C = Calculated figure A = Aggregate(may include official, semi-official or estimates);

Source: Food And Agricultural Organization of United Nations: Economic And Social Department: The Statistical Devision25 Aralık 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.


Kaynakça

  1. ^ "greyfurt". Nişanyan Sözlük. 19 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2019. 
  2. ^ Atatürkʼün yolunda Türk dil devrimi. Türk Dil Kurumu Yayınları. 1981. 29 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Nisan 2024. 
  3. ^ a b Mitchell, Steve (19 Şubat 2016). "Why Grapefruit and Medication Can Be a Dangerous Mix". Consumer Reports. 20 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2016. 
  4. ^ a b Bailey DG, Dresser G, Arnold JM (Mart 2013). "Grapefruit-medication interactions: forbidden fruit or avoidable consequences?". CMAJ. 185 (4). ss. 309-16. doi:10.1503/cmaj.120951. PMC 3589309 $2. PMID 23184849. 
  • A possible identification with an actual Captain Chaddock who traded in the West Indies in the 17th century, was suggested by J. Kumamoto, R. W. Scora, H. W. Lawton and W. A. Clerx, "Mystery of the forbidden fruit: Historical epilogue on the origin of the grapefruit, Citrus paradisi (Rutaceae)", Economic Botany, 41.1 (January, 1987:97-107).

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Karayemiş</span>

Karayemiş (Prunus laurocerasus), gülgiller (Rosaceae) familyasından küçük beyaz renkli çiçekler açan, daha çok rutubetli ve gölgeli yerlerde yetişen 5–15 m boyunda, yaprak dökmeyen bir ağaç türü. Türkiye'de çeşitli yöresel adlarla bilinmektedir. Yaygın olarak "Karayemiş" adıyla bilinen bitki, "Gürcü kirazı", "Laz kirazı", "Laz üzümü", "Laz yemişi", "Tanal", "Tçkoo" adlarıyla da bilinmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Meyve</span> çiğ halde yenilebilir gıda

Botanikte meyve çiçeklenmeden sonra yumurtalıktan oluşan, çiçekli bitkilerde tohum taşıyan yapıdır.

<span class="mw-page-title-main">Tarçın</span> kötü

Tarçın (Cinnamomum), defnegiller familyasından anavatanı Güney ve Güneydoğu Asya olan, yaprak dökmeyen aromatik kokulu ağaç cinsi.

<span class="mw-page-title-main">Narenciye</span>

Narenciye ya da turunçgiller, turunç, portakal, mandalina, greyfurt ve limon gibi ekonomik değeri yüksek olan Citrus cinsi meyve ağacı türlerini de içine alan bir bitki topluluğudur.

<span class="mw-page-title-main">Limon</span> turunçgillerden bir meyve

Limon, yıl boyunca büyümeyi sürdüren, küçük bir ağaç türü ve bu ağacın meyvesidir. Halk dilinde suluzırtlak, cıcık ve zıvrak da denilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Salatalık</span> bir bitki

Hıyar veya salatalık, kabakgiller (Cucurbitaceae) familyasından bir bitki türü ve meyvesine verilen ad. Ana yurdunun Kuzey Hindistan olduğu sanılan bitkinin tarımı çok eski dönemlerden beri yaygın olarak yapılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Statinler</span> İlaç Grubu

Lipit düşürücü bir ilaçlar grubu olan statinler yüksek kan kolesterol düzeylerinden dolayı kardiyovasküler hastalık riski taşıyan kişilerde kolesterolu düşürmek için kullanılırlar.

<span class="mw-page-title-main">Mandalina</span> Turunçgiller (Rutaceae) familyasına ait bir meyve

Mandalina, ılıman iklimde yetişmekte olan Turunçgiller (Rutaceae) familyasına ait bir meyve türüdür. Turuncu, sarı renklerde olan mandalina, etli ve sulu bir yapıya sahiptir. Mandalina, portakala nazaran daha yumuşak olan kabuğu soyulduktan sonra yenebildiği gibi suyu sıkılarak da içilebilir.

<i>Citrus medica</i>

Citrus medica Citrus cinsine bağlı bir bitki türüdür.

<span class="mw-page-title-main">Turunç</span>

Turunç, sedef otugiller ailesi içinde bir alt grup olan turunçgillerden olan bütün Akdeniz'e kıyı ülkelerde, Güneydoğu Asya kıyılarında yetişen, kışın yaprağını dökmeyen ağaca ve bu ağacın portakala benzeyen, fakat suyu acımtırak olan meyvesine verilen addır.

<span class="mw-page-title-main">Bergamot</span> Sedef otugiller familyasından bir bitki türü

Bergamot, sedef otugiller (Rutaceae) ortalama 4 m boyunda bir ağaç türü. Esas vatanı Batı Hindistan'dır. Yaprakları uzun ve koyu yeşildir. Çiçekleri beyaz renkli ve küçük olup, meyveleri küre veya armut biçiminde, 5–7 cm çapında etli kısmı ekşi lezzetli, kabuk kısmı limon sarısı renklidir.

<span class="mw-page-title-main">Şeftali</span> meyve ağacı türü

Şeftali, ilk evcilleştirildiği ve ekildiği Kunlun Dağları'nın kuzey yamaçları ve Tarim Havzası arasındaki Kuzeybatı Çin bölgesine has, yerli yaprak döken bir ağaçtır.

<span class="mw-page-title-main">Guava</span> Mersingiller familyasından bir bitki türü

Guava Yaklaşık 100 kadar türü bulunur. Anavatanı Meksika, Orta Amerika ve Güney Amerika'nın kuzeyidir. Günümüzde Güney Asya, Hawaii, Karaipler ve Afrika'da ziraati yapılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Beyaz sapot</span>

Beyaz sapot, Rutaceae familyasından tropikal bir ağaç türü. Turunçgillerle de uzaktan akrabadır. Doğu Meksika, Orta Amerika, Kosta Rika'nın güneyi anavatanıdır.

<span class="mw-page-title-main">Pomelo</span>

Şadok Çin greyfurdu diye de bilinen pomelo sedef otugiller ailesinin alt oymaklarından Turunçgillere bağlı Citrus cinsinin bir türü olan ağaca ve meyvesine verilen addır. Pomelo aynı zamanda turunçgiller içinde en büyük meyvelere sahip olan türdür. Meyvelerinin çapı 15–25 cm'i bulabileceği gibi. Ağırlıkları 2 kilograma kadar çıkabilir. Jeruk Bali, lusho fruit, ya da jabong, pompelmous ya da Tamil lehçesinde pampa limāsu,, Pompous limonu bilinen diğer adlarıdır.

<i>Poncirus trifoliata</i>

Poncirus trifoliata,, Sedef otugiller (Rutaceae) ailesinden Citrus ailesi ile yakından ilişkili ve hatta kimi kaynaklarca bu aile içinde gösterilen bir turunçgil cinsidir.

<span class="mw-page-title-main">Yafa portakalı</span>

Yafa portakalı veya Şamoti portakalı, tatlı, neredeyse çekirdeksiz portakal çeşididir. Aslen Arap olan çiftçiler tarafından 19. yüzyılda geliştirilmiştir. İsmini ilk ihracat için üretilen İsraildeki Yafa yerleşim bölgesinden almıştır. Filistin'de üretimin sembolü halindedir. 1948 yılında kurulumuş İsrail Devleti için birincil narenciye ihracatı olmuştur. Özellikle Orta Doğu'da yetiştirilen portakalların üç ana çeşitinden biridir. Yafa portakalı, ayrıca Kıbrıs, Irak, Lübnan, Suriye ve Türkiye'de de yetiştirilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Satsuma</span> narenciye türü

Satsuma veya Rize mandalinası, Çin kökenli, soğuğa dayanıklı, çekirdeksiz ve kolay soyulabilen bir narenciye türüdür.

<span class="mw-page-title-main">Portakal (meyve)</span> Portakal ağacının turuncu renkli, yuvarlak ve kabuğu güzel kokulu meyvesi

Portakal, sedef otugiller ailesindeki çeşitli narenciye türlerinin bir meyvesidir; öncelikle acı portakal olarak da adlandırılan ilgili Citrus aurantium'dan ayırt etmek için tatlı portakal olarak da adlandırılan citrus sinensis'i ifade eder. Tatlı portakallar eşeysiz olarak çoğalır ve tatlı portakal çeşitleri mutasyonlarla ortaya çıkar.

<span class="mw-page-title-main">Greyfurt suyu</span>

Greyfurt suyu, greyfurttan elde edilen meyve suyudur. C vitamini açısından zengindir ve tatlı ekşiden çok ekşiye kadar değişir. Varyasyonlar arasında beyaz greyfurt, pembe greyfurt ve yakut kırmızısı greyfurt suyu bulunur.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.